Ægir - 01.04.1995, Blaðsíða 38

Geislabreidd dýptarmæla

/ \ Dýpi 100 m
o O o o CM
/ 70 m 35 m
Botnstykkið
Botnstykkið er einn mikilvægasti
hluti mælisins, jafnvel er hægt að tala
um botnstykkið sem hjarta mælisins.
Botnstykkið umbreytir rafpúls, sem
kemur frá sendi mælisins, yfir í hljóð-
púls sem berst með hraða hljóðs í
vatni til sjávarbotns eða fiskendur-
varps.
Hljóðhraði í sjó er 1475-1500 metr-
ar á sekúndu og fer hraðinn eftir hita-
stigi, seltumagni og sjávarþrýstingi.
Endurvarpið berst síöan aftur til botn-
stykkisins sem umbreytir hljóðpúlsin-
um aftur yfir í örlítinn rafpúls sem
berst til formagnara mælisins sem
magnar rafpúlsinn upp nokkur þúsund
sinnum.
Það er alveg sama hvað mælirinn er
fullkominn, hann er alltaf háður gæð-
um botnstykkisins. Ófullkomið botn-
stykki getur valdið því að daufar
fisklóðningar koma ekki fram og
geislabreiddin getur verið óeðlileg.
Staðsetning botnstykkisins er sér-
stakur þáttur út af fyrir sig. Straum-
hvirflar frá kili geta valdið því að
mælirinn hættir að lóða í veltingi. Það
verður að forðast „söng" frá skrúfu
með því að hafa botnstykkið ekki of
aftarlega. Þá þarf að staðsetja botn-
stykkið þannig að það dragi ekki loft
fyrir stykkið þegar skipið heggur, því
þá sleppir mælirinn út lóöningum í
brælu. í hraðfiskibátum þarf að forðast
að loftpúði myndist við botnstykkið
þegar keyrt er á ferð, en besta lausnin
hefur verið að hafa botnstykkið að
innanverðu í „tunnu" sem er fyllt
frostlegi og sendir þá botnstykkið í
gegnum byrðinginn. Búast má við
a.m.k. 10-20% tapi orkunnar með
þessu fyrirkomulagi.
Senditími - púlslengd
Þegar fjallað er um senditíma eða
púlslengd er átt viö þann tíma sem
sendingin varir. Senditíminn er gefinn
upp í millisekúndum, sem eru þúsund-
ustu hlutar úr sekúndu. T.d.: Sending
sem varir í 1 millisek = 0,001 sekúnda.
Senditíminn er mikilvægt atriöi í
dýptarmælum, einkum hvað aðgrein-
ingu og botnfisk varðar. í stærri mæl-
um er senditíminn stillanlegur og get-
ur verið á bilinu frá 0,1 til 30 millisek.
Flestir mælar hafa breytilegan sendi-
tíma.
Þegar notaður er langur púls mælist
meira dýpi og unnt er að finna veik
endurvörp í mikilli fjarlægð. Stuttur
púls er notaður á grunnu vatni þegar
sterkt botnendurvarp og mikill eftir-
ómur (bergmál) kemur.
Dæmi um senditíma: Ef notuð er 2
millisek. senditími er lengd púlsins
fundin með því að margfalda sendi-
tímann með hljóðhraðanum, tíminn
er í sekúndum. 0,002 x 1500 = 3 metr-
ar. Sendingin varir þann tíma sem tek-
ur framenda hennar að ná 3 metra frá
botnstykkinu. Aðgreining á milli ein-
stakra fiska er 1/2 senditíminn. Fiski-
torfa sem er innan við 1,5 metra frá
botni fellur saman við botninn. Að-
greiningarhæfnin er minni eftir því
sem senditíminn er lengri.
Geislabreidd
Geislabreidd sendigeisla botnstykkja
dýptarmælanna er mjög mismunandi
og er geislabreiddin háð stærð og tíðni
botnstykkisins. Stærra botnstykki
sendir mjórri sendigeisla en lítið
botnstykki ef miðað er við sömu tíðni.
Einfalt hringiaga botnstykki sendir
keilulagaðan geisla, en botnstykki sem
er búið tveimur hringlaga stykkjum og
er því í bátlaga botnskó sendir helm-
ingi mjórri geisla fram og aftur en til
hliðar. Þessi upsetning er til þess að
vega upp á móti hliðarveltu þannig að
mælirinn sleppi síður botni í brælu.
Fiskitorfa sem kemur inn í geislann
kemur fram sem fiskilóðning þó að
fiskurinn sé langt frá bátnum. Allir
sem stunda handfæraveiðar þekkja
lóöningu sem ekkert kemur út úr. Get-
ur þetta ekki verið skýringin?
Kynning á dýptarmælum minni
fiskiskipa
í þessari grein er ætlunin að kynna
nokkrar gerðir dýptarmæla frá hinum
ýmsu söluumboðum og þjónustufyrir-
tækjum og verða kynntir algengir
dýptarmælar sem er ætlaðir fyrir
minni fiskiskip. Farið var í hin ýmsu
söluumboð dýptarmæla og fiskileitar-
tækja og voru söluaðilar beðnir að
benda á þá mæla sem þeir seldu mest í
minni fiskiskip. Greinarhöfundur tók
fram að það væru t.d. Sómafiskibátar
og til hinna smærri snurvoðarbáta.
Söluaðilar fyrirtækjanna gáfu síðan
upp þær gerðir sem mest eru seldar og
því algengastar á markaðnum fyrir
þessa stærð fiskiskipa. Vegna takmark-
aðs rýmis er aðeins einn mælir tekinn
fyrir frá hverju söluumboði.
Öll fyrirtækin gátu boðið mun ódýr-
ari og jafnframt dýrari gerðir dýptar-
38 ÆGIR APRÍL 1995