Ægir - 01.09.1997, Qupperneq 32

iðleikarnir á 3. og 4. áratugnum ollu
því að útvegsmenn gátu ekki endurnýj-
að skip sín eins og þörf var á, og þótt
lítilsháttar nýsmíði ætti sér stað hér
innanlands á þessum tíma, var mynd-
in, sem við blasti að stríðslokum, allt
annað en fögur. Fiskiskipaflotinn var
gamall og úr sér genginn, elstu skipin
frá því fyrir aldamót, og öllum var ljóst,
að ættu íslendingar að halda velli sem
sjávarútvegsþjóð, yrði að vinda bráðan
bug að uppbyggingu útvegsins. Þar
hlaut endurnýjun fiskiskipaflotans að
verða fyrsta verkefnið, en jafnframt
varð að byggja upp aðstöðu í landi,
reisa nýjar og vel búnar síldarverk-
smiðjur og hraðfrystihús, gera nýjar
hafnir o.sv. frv.
í þessu skyni var ráðist í „nýsköpun-
ina" svonefndu og mun sú saga flestum
lesendum Ægis væntanlega vel kunn. Á
örfáum árum var fiskiskipaflotinn end-
urnýjaður og sóknar- og veiðigeta hans
margfölduð. í stað tæplega 30 gamalla
gufutogara, sem skráðir voru hér á
landi í stríðslok, komu á örfáum árum
40 nýir, og vel búnir togarar og jafn-
framt var bátaflotinn endurnýjaður
með nýjum og stærri skipum en áður
höfðu verið gerð út hér á landi. Hið at-
hyglisverðasta við uppbygginguna var
þó, að nú hófst togaraútgerð víða um
land og var hugmyndin með því að
styrkja byggð og atvinnulíf sem víðast.
Jafnframt var fiskvinnslan byggð
upp víða um land og miðaði sú upp-
bygging öll að því að íslendingar yrðu
ekki í framtíðinni jafn háðir fáum
mörkuðum og verið hafði fyrir stríð.
Árið 1952 var svo Iandhelgin færð út úr
þremur sjómílum í fjórar og má með
nokkrum rétti líta á þá aðgerð sem síð-
asta stigið í uppbyggingunni er hófst
við lok heimsstyrjaldarinnar.
Mismunun og síldarhrun
Árangur nýsköpunarinnar lét ekki á sér
standa. Afli íslenska fiskiskipaflotans
jókst stórlega með aukinni sókn og um
miðbik 6. áratugarins veiddist meira af
Árin 1958-1967 má kalla síldaráratuginn í íslenskri sjávarútvegssögn. Síldarbátaflotinn
var endumýjaður afmiklum krafti á þessu tímabili. Mynd: lón&vigfúsMmjasafnið á Akureyn
bolfiski á íslandsmiðum en nokkru
sinni fyrr og síðar. Á síldveiðum gekk
hins vegar verr. Tímabilið 1945-1958
var nánast samfellt aflaleysisskeið og
kom það illa við bátaútgerðina, sem
byggði tilveru sína að verulegu leyti á
því, að a.m.k. stærri vertíðarbátarnir
stunduðu síldveiðar á sumrum. Horfði
um skeið illa fyrir bátaúgerðinni og
margir óttuðust hrun í þessari grein,
sem aftur myndi kippa stoðunum und-
an atvinnulífi í fjölmörgum sjávarpláss-
um víða um land.
Stjórnvöld brugðust við vandanum á
næsta furðulegan hátt og eftir vel-
gengni styrjaldaráranna og uppbygg-
ingarskeiðið á árunum 1945-1952 hófst
nú einhver mesti hrakfallabálkur ís-
lenskrar sjávarútvegssögu. í stað þess að
styrkja og efla þá útgerð, sem lífvæn-
legust var og nýta sem best þær fjárfest-
ingar, sem lagt var í á árunum eftir
stríð, var tekið upp „bátagjaldeyriskerf-
ið" svonefnda. Kjarni þess var að bát-
um var hyglað á kostnað togara með
hærra fiskverði innanlands og afleið-
ingin varð sú, að togaraútgerðinni
hnignaði mjög og var ekki orðin svipur
hjá sjón þegar kom fram um 1960.
Kom þá fyrir lítið þótt afli togaranna
væri lengstum bærilegur og mikið
veiddist á fjarlægum miðum um skeið.
Þegar þetta fyrirkomulag var loks
afnumið um 1960, var það orðið of
seint til að bjarga togaraútgerðinni.
Víða um land lagðist útgerð botn-
vörpuskipa niður með öllu og á 7. ára-
tugnum mátti í Reykjavíkurhöfn sjá
marga nýlega togara, sem lágu bundnir
við bryggju og grotnuðu niður, engum
að gagni öðrum en útigangsmönnum,
sem leituðu sér skjóls um borð.
Bátaútvegurinn gekk vitaskuld betur
á þessum árum, en fór þó ekki að
blómstra fyrr en kom fram um 1960 og
síldveiðar glæddust á ný. Árin 1958-
1967 mætti nefna „síldaráratuginn" í
íslenskri sjávarútvegssögu. Þá voru síld-
veiðar lengst af mjög miklar og síldar-
flotinn var endurnýjaður af miklum
krafti. Ævintýrinu lauk hins vegar
snögglega er síldin hvarf vegna ofveiði
og árið 1967 voru síldveiðar bannaðar
32 M£llR