Árbók Háskóla Íslands - 02.01.1941, Blaðsíða 21
19
Dúsið er, en Asa —
atatata — lig'gr í vatni, —
hutututu —• hvar skalk sitja?
(heldr er mér kalt) við eldinn
og kuldahrollurinn brýzt fram í þessum tveim orðum atatala
— hutututu, — myndi forngrískt skáld liafa notað þessi sömu
orð til að líkja eftir kuldahrollinum (grisku aratai) sbr. litá-
isku ututut. Ég hefi talið samtals nál. 150 upplirópanir i ís-
lenzku að fornu og nýju og er það ærið verkefni út af fvrir
sig að atliuga sögu þessarra upphrópana og gera samanburð á
þeim við önnur mál og liefi ég að litlu leyti gert það í riti mínu
„Hugur og tunga“ og verður ekki vikið nánar að þeim í þessari
ritgerð.1)
Frumstæð hljóð. Ef vér fylgjum þróunarkenningu Darwins,
blýtur sá timi að bafa verið til, er tungumál manna var að-
eins nokkur frumstæð liljóð líkt og hjá ýmsum dýrum og þó
einkum lijá öpum, er smámsaman þroskaðist, sumpart sem
eftirliking á liljóðum i náttúrunnar ríki. Frummaðurinn hefir
reynt að herma eftir gargi fuglanna og söng, gnauði sjávar og
vatns, hljóðum þeim, er verða við skelli og hverskonar hávaða.
Frummaðurinn hefir smámsaman lært að skajia sérstök liljóð
eða orð yfir daglegar athafnir sínar, livort sem var að búta
fæðuna i sundur, handleika hin fvrstu áhöld, er iiann gerði,
fara úr einum stað í annan o. s. frv. Siðar skapast hugmyndir
hans um fjölskvldu, foreldra, börn og ættingja, himinhvolfið
með sól, tungli og stjörnum, öll náttúrufyrirbrigði og máttar-
völd þau, er hann telur sig háðan. Öll þau orð, er hinn frum-
stæði maður hefir skapað um sjálfan sig og þá veröld, er
hann smámsaman kannaði, voru Iilutlæg, þau lýstu einstök-
um hlutum, einsog þeir komu fyrir sjónir, með þeim einkenn-
um, er mest har á, t. d. hvort hlutur var Iieitur eða kaldur,
hjartur eða dimmur, léttur eða þungur, stór eða litill o. s. frv.
Huglæg orð urðu löngu síðar til (abstracta), því að þau eru
dregin af hlutlægum orðum, er bafa fengið ýmiskonar merk-
ingar unz sjálf frummerkingin týndist. Það er merkilegt að
veita því athygli, að íslenzk tunga er hlutlæg í orðsins beztu
merkingu. Orðin eru svo að segja gagnsæ og frummerkingin
befir haldizt um þúsundir ára,þar sem önnur skyld tungu-
1) Um upphrópanir sbr. t. d. Ernst Schwentner: Die primaren
Interjektionen in den indogerm. Sprachen. Heidelberg 1924.