Árbók Háskóla Íslands - 02.01.1941, Blaðsíða 64
62
flestum indógerniönskum málum, einsog sjá má í fornind-
versku. Ef tungan er dregin frá tanngarði og aftur i góm,
gæti hreyfing þessi táknað að þenja, draga. Ef tr- fer saman,
en r er titrandi tungubrodds-r, er eðlilegt, að þær .rætur, er
bvrja á tr-, tákni ýmist að titra eða núa, nugga (eftir titrings-
bljóðinn, sem því er samfara), enn fremur þær rætur, er
byrja á ter-.
Þau tannbljóð, sem liér koma til greina, ern t, d og' db, en
s-hljóðið hefir verið nokkurs annars eðlis og verður atbugað
sér. Eftir þessu mætti skipta þessum rótum á t, d og db eftir
merkingunni:
1) að snerta, koma við, halda föstu,
2) að knosa, eyðileggja, þröngva,
3) að þenja, draga,
4) að titra, núa.
1) Indógerm. rætur, er tákna að snerta, koma við, halda föstu:
tag- (WP. I, 703) „snerta“, sbr. egs. þaccian „snerta,
strjúka“, gr. TETaytóv „grípandi“ (lat. tetigi), lat. tango. -ere,
integer „ósnertur“.
teq-2 (WP. I, 715) „ná, rétta út bönd“: þiggja, þága, her-
þpgn „orusta“ (eig'. „sú (valkvrja), er þiggur berinn“), sbr.
egs. þicgan, lít. tenkú, tékti „ná til e-s, liafa nóg“.
tuer-2 (WP. I, 750) „grípa utan um“: lít. tveriú, tvérti „grípa
utan um, umlykja“, lettn. tváre „girðing".
treip- (WP. I, 754) „snerta“: þrífa, þreifa, þrifla, þreif (á
sel), þrifinn, þrifnaðr, þrif og þrift, sbr. e. tlirive, sæ. trefven,
bt. triepiu, triepti „smyrja".
dek- (WP. I, 782) „taka“: gr. öéxogai „tek við“, lat. doceo
„kenni“ (með breyttri merking „tek við > liæfilegur > geri
bæfilegt, kenni“), miðírsku decli „sá bezti, ágætasti'".
dég- (WP. I, 786): taka, tekt, tekja, fá-tœkr, sbr. gotn tékan,
e. take (úr norrænu), lít. dagýs „vafningsviður“ („er tekur,
beldur fast við“).
dengh-1 (WP. I, 791) „ná, þrífa í e-ð“: ting- í fullting
„bjálp“, fulltingi, fulltingja sbr. fornindv. dagbnóti „nær“,
fornírsku daingen „fastur, barður“ (fbþ. gizengi „snertandi“
sennilega ekki af þessarri rót, en skyll fbþ. zálii, ])ý. zálie
„seigur“, sömul. egs. getingan „þrýsta á“).
dergh- (WP. I, 807) „taka, þrífa“: targa „skjöldur“ egs. targe,
gr. ögáoaouai „tek í“.
dhabh-2 (WP. I, 824) „bæfilegur“ (sbr. merkingarbreyting