Árbók Háskóla Íslands - 02.01.1941, Blaðsíða 153

151
úí, fnæsa (sbr. peis- i físa, pés- í fgnn o. fl.). Þá tók frum-
maðurinn eftir þvi, að ef liann blési út kinnarnar og bljóð
myndaðist á þann iiátt, væri eðlilegt, að slík liljóð táknuðu
að bólgna, þrútna (bu-, bliu- í býfa, bobbi, blieu- i búa, bústr,
bhel- í bolr o. s. frv.). Loks lærði hann að nota varirnar i sam-
bandi við titringshljóðið r til þess að tákna bávaða (bresta,
braka o. s. frv.). Um leið og frummaðurinn gerði sína fyrstu
uppgötvun, er hann lærði að tala, að nota varirar, leið ekki
á löngu fyrr en bann einnig lærði að nota önnur raddfæri,
tennur, góm og tungu og úr þessu sköpuðust ótal möguleikar.
Með því að nota tennurnar sérstaklega, urðu til merkingarnar
að snerta, koma við, halda föstu (taka, þrífa, þiggja o. s. frv.),
að knosa, eyðileggja, þröngva (þveitr, þvinga, tgng), að þenja
draga (þenja, þunnr, tjóa (lat. döco)), að titra, núa (í sam-
bandi við titrings-r-ið: þjarma, þrýsta). Það verður að álíta,
að áður en frummaðurinn lærði að tala, iiafi liann revnt að
gera sig skiljanlegan með alls konar handapati og hreyfing-
um líkamans. A likan hátt og mállaus maður, er ekki hefði
lært fingramál, myndi reyna að gera sig skiljanlegan með
látæðisbreyfingum og' pati, liefir frummaðurinn farið að.
Þegar bann iiafði gert þessa merkustu uppgötvun í sögu
mannsins, að læra að tala, var eðlilegt, að fyrstu hljóðin væru
eftirlíkingar á patinu. Ef frummaðurinn t. d. vildi tákna að
þenja, spenna, draga, myndi hann með pati sennilega rétta úr
öðrum handleggnum og síðan draga höndina liægt að sér.
Með notkun talfæranna táknar bann þetta með því að draga
tunguna frá tanngarði og aftur á bak, oft aftur í góm (deuk-
í dúco, ten- í þenja o. s. frv.). Ef bann í illsku vildi láta reiði
sína i ljós og ósk um að knosa einhvern, myndi bann ef til
vill láta skina í tanngarðinn og bíta fast saman tönnunum.
Þegar hann lærði að tala, notaði hann tannbljóðin til þess að
tákna þenna vilja sinn (darraðr, drepa). Ef hann vildi tákna
að rétta eitthvað, gera það beint, myndi hann með handapati
sennilega hafa táknað þetta með því að rétta upp höndina.
Þegar hann lærði að tala, gerði hann þetta með þvi að rétta
tunguna upp í góm (reiqr í reigjask, req- í rá (stöng)). Þannig
urðu til margskonar ldjóð, sem voru eftirlíkingar, eftirherm-
ur á liandapati og látæðisbreyfingum og reynt liefir verið að
lýsa í riti þessu. Handapat og látæðishreyfingar voru tján-
ingaraðferð frummannsins áður en hann lærði að tala og
þessi tjáningaraðferð er enn notuð, eins og kunnugt er, um
víða veröld, af leikurum og ræðumönnum sérstaklega, en