Árbók Háskóla Íslands - 02.01.1941, Blaðsíða 87
85
rótar fyrir sig. Það mætti orða þetta þannig, að s-hljóðið í
upphafi orðs (rótar) hafi ráðið stefnu merkingarinnar. Hins
vegar hlýtur s-hljóðið, er einnig kemur fyrir í miðri rót eða
í úthljóði rótar, að hafa einnig valdið nokkru um merkingu
slíkrar rótar, eins og t. d. kunnugt er af gælunafnsviðskeytinu
s í ýmsuin málum (sbr. t. d. draugsi, *hjörn-si (bjössi) í ís-
lenzku, eða sagnir á -s i íslenzku (afsast, anza, játsa, reigsa
o. s. frv., sjá um þetta rit mitt: Die Suffixe 93). Til þess að
fullkomna þessa mynd, er ég hefi revnt að draga af uppruna
s-hljóðsins, skulu nefndar örfáar indógermanskar rætur, þar
sem s-hljóð kemur fyrir í úthljóði rótar og virðist hafa liaft
áhrif á merkingu rótarinnar og beint þeirri merking í ákveðna
stefnu, í samræmi við þær aðalfrummerkingar s-hljóðsins, er
upp hafa verið laldar. Rótin ai-dh- (WP. I, 4) láknar að
brenna, loga (gr. aíöco o. s. frv.), en ef s er bætt við, breytist
merkingin og táknar lireyfingu eldsins: eisa, kvk. (úr ‘aidh-
s-ön). Rótin aus- (WP. I, 27): ausa (lat. liaurio o. s. frv.)
ælti að bætast við þær rætur, er upp hafa verið taldar (bls.
75) er tákna að ausa, súpa. A sama liátt mætti bæta við
flokka s-hljóðsins, er upp hafa verið taldir, ýinsuin rótum, er
Iiafa sömu eða svipaða merking, en þar sem s-hljóðið er í
úthljóði. Meðal þessarra róta eru t. d.:
eis-1 (WP. I, 106), er táknar skjóta eða öra hreyfing: geisa
(úr *ga-aisön) „ryðjast áfram“, sbr. egs. ofost „flýtir, ákafi“
(úr ‘obaist-), sbr. lat. ira „reiði“, keltn. Isara, nafn á fljóti, i
isl. kemur enn fremur fvrir eisli, viðurnefni, „hinn ákafi“ og
Eistla, nafn á tröllkonu (Hyndl. 37), eig. „hin ákafa“ (Sijmons
u. Gering, Komm. I, 393), sbr. enn fremur nafnið Eisurfála.
eras- (ers-, ras-), (WP. I, 149) „renna, vera á hreyfingu,
vera æstur“: rás, rása, ræsa, ræsir, rasa (hrasa í stað rasa,
sbr. A. M. Sturtevant í Langu. 1927, 169 nn.) sbr. þý. rasen
(e. race er tökuorð úr norrænu), lat. rös, röris „dögg“, forn-
indv. rsabha-h „uxi“. Til þessarrar rótar telst og: orri (fugl-
inn) og erra, viðurnefni, „hinn ákafi“, errinn, irringasamr,
errur, orri, sbr. orrahríð og orrusta (venjulega ranglega
skýrt: *uz-rastön, eig. „út úr hvild(inni)“, sbr. Ark. 23, 36
nn„ Ark. nf. 3, 77 ann., LUA. 1918, avd. 1, bd. 14, nr. 28),
sbr. fs. irri „reiður“, þý. irre, fornindv. irasyáti „reiðist, verð
ákafur“.
ies- (WP. I, 208) „ólga, freyða“: asi, qs, pskra, espa, œsa,
jgstr, jastr, sbr. fornindv. yasati „ólgar, erfiðar“, fhþ. iesan
„ólga“, e. yeast „froða“ (úr egs. giest), þý. gischt.