Árbók Háskóla Íslands - 02.01.1941, Blaðsíða 44

42
m. a. flokkun allra sterkra sagna í öllum germönskum mál-
um, en hljóðskiptið, sem er sameiginlegt öllum indógermönsk-
um málum, kemur í ljós ekki aðeins í sterkum sögnum og
skyldum orðstofnum, heldur einnig i forskeytum, viðskeytum
og beygingarendingum ýmissa orðflokka. Ég hef minnzt á,
að sumir iiafi álitið, að i táknaði útöndun eða eitthvað, sem
streymdi frá manni, shr. mi-.og pi- í míga, pi-ss-a. Jespersen
segir í hók sinni Language o. s. frv. (hls. 402), að hinn granni
sérliljóður i tákni einkum það, sem sé lítið, veikt, ómerkilegt og
nefnir.ýmis dæmi eins og lítill, lat. minor, minimus, gr. uiv.oóc,
ensku slim, tiny (oft framborið timi af börnum), enn fremur
piltr, þýzku kind, og á þenna sama hátt vill hann skýra
kvenkynsendinguna -I í fornindv. vrkl = ísl. ylgr (i-heyging,
kvenkynsorð) og -i í þýzku königin o. s. frv. Enn fremur
minnir hann á það, að ýmsir málfræðingar hafi bent á, að i
fornöfnum og atviksorðum tákni i það, sem nær er, og aðrir
sérhljóðar það, sem fjær er, einkum a og u, shr. á þýzku dies
und das, frönsku ci, lá, ensku here og' lliere, malayisku iki
„þessi“ og ika „hitt, litið eitt fjær“. Sir Paget gefur þá skýr-
ingu á þessu (Human Speech 137), að i-sérhljóðið verði til,
er tungunni sé ýtl fram í munninn lil þess að tákna það, sem
nálægt er, en sé tungunni ýtl aftur í munninum lil þess að
lákna það, sem fjær er, eða það, sem stórt er, verði til sér-
hljóðin a, o eða u. Hann gefur enn fremur einkennilega skýr-
ingu á orðinu heðr í íslenzku (heðra) = ensku hither: menn
benda oft með því að rétta upp höndina eða lófann, draga
hann siðan inn að sér og kreppa fingurna inn i lófann — ef
menn herma eftir þessarri hrevfingu með því að anda frá sér
eða blása, verður til hvíslhljóð eða raddað, sem líkist éda eða
eðra, sem stafar af snerting tungubroddsins og efri varar
eða góms, en eftirlíking þessarrar bendingar verður á þann
hátt, að menn ýta fram tungunni, draga hana inn og um leið
lyfta upp broddinum, er hún kemur inn i munninn aftur og
fellur til hvíldar! Einkennilegt er, að í Hindustan-máli er
idhar og i slafnesku ider sömu merkingar og enska orðið
hither eða íslenzka orðið heðra. Jespersen er þeirrar skoð-
unar (Language o. s. frv. 401), að u-sérhljóðið lákni oft það,
sem dimmt er, en i það, sem hjart er (shr. einnig, að Þjóð-
verjar gera greinarmun á lielle vokale og dunkle vokale) og
nefnir liann scm dæmi ensku gleam', glinnner og glitter, en
hins vegar þýzku dunkel, dönsku mulm og mörke, grísku
ozotóc, lat. ohscurus. Jespersen segir, að samljand sé milli