Tímarit lögfræðinga og hagfræðinga - 01.02.1923, Blaðsíða 49

Tímarit lögfræðinga og hagfræðinga 95
hvort það yfirleitt er hátt eða lágt. Það er því engin furða,
þótt óskir margra, sem um þetta hugsa, hnígi í þá átt að
i’eyna að fá komið festu á verðlagið. En skoðanir manna
eru skiftar um, í hvaða hæð æskilegast væri að verðlag-
ið festist. Sumir vilja láta það festast í þeirri liæð, sem
það fyrir undanfarandi atvik er komið í, en aðrir vilja
i'yrst láta það lækka, þangað til það er komið í sömu
hæð eins og fyrir stríðið, til þess að jafna aftur þann ó-
rétt sem verðhækkunin hefir valdið. Reyndar verður sá
óréttur aldrei jafnaður með því nema að nokkru og verð-
lækkunin getur einnig valdið nýjum órétti. Úr þeim órétti
verður ekki bætt nema með því að breyta öllum láns-
upphæðum í samræmi við verðgildi krónunnar, þegar lán-
ið var veitt, og það jafnvel einnig þeim, sem þegar eru
greiddar.
Menn eru nú alment sammála um, að verðbreytingarn-
ar stafi af breytingu á hlutfallinu milli vörumagns og pen-
ingamagns. En orsakirnar til þeirrar breytingar geta leg-
ið ýmist hjá vörunum eða peningunum. Ef vörumagnið
minkar, en peningamagnið helst óbreytt, þá hækkar verð-
lagið, og eins ef peningamagnið vex, en vörumagnið lielst
óbreytt.1) A stríðsárunum gerði fyrri ástæðan töluvert vart
við sig, því að fjöldi manna var þá tekinn frá framleiðsl-
unni til hernaðar og mikil verðmæti voru eyðilögð, en
eftir að stríðinu lauk liefir framleiðslan aftur vaxið og sú
ástæða til verðhækkunar því liorfið. En bæði á striðsár-
unum og síðan hefir peningamagnið víðasthvar vaxið liröð-
um fetum. ri'il þess að heyja ófriðinn þurftu ríkin á miklu
fé að halda, sem þau öfluðu sér að miklu leyti með því
að gefa út nýja seðla, annaðhvort beinlínis ríkisseðla eða
með því að taka lán hjá ríkisbankanum og leyfa honum
að auka seðiaútgáfuna að sama skapi. Þessi aukning á
gjaldeyrinum hefir svo ieitt til hækkandi verðs.
*) Ef umferðarhraði peninganna eykst hefir það sömu áhrif sem
aukning á peningamagninu, en á stuttu timabili mun mega gera
ráð fyrir, að hann haldist óbreyttur.