Dýraverndarinn - 01.05.1980, Blaðsíða 14

Varptíminn hefst í júníbyrjun.
Hún verpur tveimur (oftast) eða
þremur, svartdröfnóttum eggjum,
sem eru einna áþekkust álkueggjum
að útliti, en minni. Hún verpur
helzt í holum og hellum, gjótum
og gjám og urðarskonsum eða
stundum aðeins í fjörumölinni, þar
sem stórgrýttast er og helzt að fá
eitthvert skjól. Verulegt hreiður
gerir hún sjaldnast, en þó lagar hún
talsvert til í kringum sig, og það
kemur fyrir, að hún reytir mosa eða
gras undir eggin. útungunartíminn
er ekki kunnur með vissu, en þó
talið, að hann sé ekki fullar fjórar
vikur. Teistan virðist hálflöt í
fyrstu að liggja á eggjunum og fer
ekki að sinna þeim fyrir alvöru, fyrr
en áliðið er á tímann, og er því um
kennt, að hún kemur sjaldan nema
einum unga á legg. Ungana matar
hún mest á marflóm og öðrum
smákrabbadýrum, sem hún sækir í
fjörurnar.
Teistan er auðkenndust allra
svartfugla, og kenna hana því marg-
ir óséða. Hún er minnsr vexti allra
frænda, svart og hvítklædd eins og
aðrir svartfuglar, en hún hefir áber-
andi hvítan blett á vœngjunmn og
auk þess rauða jcetur.
Fullorðin teista í sumarbúningi
er svört á höfði, hálsi og bakinu
öllu, en hvít hið neðra. A vængjun-
um miðjum er stór, hvítur blettur,
því að vængþökurnar þar eru hvít-
ar (miðvængþökurnar). Nefið er
svart, en fæturnir rauðir.
A vetrum eru kverkin, vangarn-
ir og hálsinn að framanverðu hvít-
ur, en hið efra er fuglinn allur að
ofanverðu meira eða minna hvít-
leitur eða hvítdröfnóttur, því að þar
er þá fiðrið allt með hvítleitum eða
hvítum jöðrum, sem hylja þannig
að mestu svarta litinn. Á útmán-
uðum, fram til marzloka og eins
14
seinni parts sumars og á haustin
fram á vetur, allt að jólaföstu, er
teistan oftast alla vega svart- og
hvítflekkótt, því að þá er hún að
hafa fataskipti.
Ungana má greina eins og aðra
svartfuglaunga, fram á annað ár eða
lengur, á óhreinni litum og dröfn-
um, sem fullorðnir fuglar hafa ekki
á þeim tímum árs.
(Stærð: c. 148—168 mm; n.
31-—-35 mm; fl. 29—35 mm. Þyngd
um 500 gr.)
HAFTYRÐILLINN
(Alle alle (L)
Lítill og tyrðilslegur þykir eigi
vingjarnlegur dómur um náungann,
þótt sannur væri. Um þann náunga
vorn, sem hér ræðir um, er það
mála sannast, að þótt hann sé eigi
mikill vexti, — hann er minnstur
fugla af álkuættbálkinum, — er
hann þéttur á velli, hnellinn og
samanrekinn og fær í flestan sjó.
Hann er hánorrænn að eðli og upp-
runa og kann sig vel innan um
rekís, við kulda og harðindi íshafs-
landanna, er flestum öðrum fuglum
yrði ofurefli við að etja, þótt meiri
séu fyrir sér að sjá en hann. Svo er
hann norræn, að það er á mörkum,
að hann haldist við hér við land.
Eru hérlendis þær syðstu varpstöðv-
ar þessa fugls, sem kunnar eru.
Hann verpur dálítið í Grímsey fyr-
ir norðan land og á Langanesi, enn-
fremur hefir ætíð verið talið, að
hann ætti óðul norður á Kolbeins-
ey, en um sannindi þess er mér,
sem þetta ritar, ókunnugt. Erlendis
á hann aðalheimkynni sín í Norð-
uríshafslöndunum, vestan frá Græn-
landi norðan- og vestanverðu, aust-
ur um Spitzbergen og Franz-Jósefs-
land, á Bjarnarey og Novaja
Zemlya, Jan Mayen o. v. Þarna á
norðurvegum er hann farfugl og
sést á vetrum víða meðfram vestur-
ströndum Norðurálfu, t.d. við Bret-
lands- og Frakklandsstrendur, og
hefir hann komizt alla leið suður
að Azoreyjum. Hann virðisr að
mestu vera staðfugl hér við land.
Hann er ekki bjargfugl í venju-
legum skilningi. Hann verpur hér-
lendis í urðum og skriðum í fjör-
unum við bjargafætur. Hann verp-
ur í holum og gjótum, en ekki á
bersvæði, eins og bjargfugli er títt.
Hann fæst ekki við hreiðurgerð og
verpur því á beran klettinn. Varp-
tíminn er hérlendis um mánaðamót-
in maí-júní. Hann verpur aðeins
einu, nær einlitu eggi, grænhvítu
furðu stóru og er um 24 daga að
unga því út. Ungarnir eru mataðir
á ýmsum smákröbbum o. fl. smá-
dýrum og fara ófleygir á sjóinn,
þegar þeir eru um þriggja vikna,
með foreldrum sínum, sem annast
þá um hríð. Er fuglinn of norrænn
til þess, að lifnaðarhættir hans séu
fullkunnir. Erlendis er bæði kostn-
aðarsamt og erfitt að kynnast haf-
tyrðlinum í sumarheimkynnum
hans þar, en hér hefir honum eng-
inn sómi verið sýndur.
Fullorðinn haftyrðill í sumar-
búningi er alsvartur á höfði og
hálsi og á bakinu öllu. Ofan við
augað er örlítill hvítur blettur, sem
sjaldan er veitt eftirtekt, en er þó
allgreinilegur. Á herðunum er
fiðrið með hvítleitum jöðrum. Að
neðanverðu er fuglinn allur hvítur.
Á vetrum er allur hálsinn að fram-
an og kverkin og neðanverðar kinn-
arnar hvítar; að öðru leyti en litur-
inn lítið breyttur. Nefið er stutt og
klumbulegt, svart á lit. Fæturnir
svartir.
Haftyrðillinn er minni fiskæta
en aðrir svartfuglar, og aðalfæða
hans virðist vera svif (plankton)
DÝRAVERNDARINN