Dýraverndarinn - 01.05.1980, Blaðsíða 28

vinna beggja foreldranna varðar
mestu ættinni til góðs?
Hér sjáum vér tilhaldið notað,
ekki aðeins í þarfir eins karlfugls
gagnvart öðrum eða einungis í
þágu frjóvgunarinnar, heldur nær
það langt út yfir hag einstaklings-
ins til ávinnings fyrir alla ættina.
Stundum er tilhugalífslátbragð-
inu ætlað að leiða athyglina frá
hinu upprunalega markmiði biðils-
fara einstaklinganna, en að því,
sem varðar fjöldann, svo sem því
að auglýsa dansinn. Þetta kemur
bezt í ljós hjá fugli einum, sem ég
hef rannsakað, tjaldinum, sem er
strandfugl, svartur og hvítur á lit,
með rauðan gogg. Á vorin sjást
átta eða tíu þeirra í hóp hlaupa
með biðilslátum, teygja úr hálsin-
um, ota goggnum niður á við og
æpa og skrækja með skerandi rödd.
Athuganir leiddu í ljós, að þetta
er hið venjulegasta tilhaldslát-
bragð og aðeins notað, meðan þeir
eru á varpblettinum. Stundum eru
karlfuglarnir einir að verki, en oft
bæði kynin saman. Það sést einnig,
að þessir tilburðir lýsa afbrýðisemi
og illvilja til annarra fugla, sem
gerast nærgöngulir blettinum eða
hyggja á ástir. Þegar tilhugalífið
hefst á vorin í hópnum, koma aðr-
ir fuglar til hans með líkum látum.
Óvildin eflir ástina, og nú hamast
þeir eins og óðir um blettinn,
hvorki af fjandskap eða kynferðis-
æsingi að því er virðist, heldur til
að sýna samheldnina. Þessi sam-
dans virðist ekki miða að neinu
ákveðnu marki, en aðeins vera líf-
fræðilegt aukaatriði.
Einn hinn skemmtilegasti liður
í tilhugalífi fugla er það, hversu
oft þeir eru með eitthvað í nefinu
til gagns við hreiðursgerðina, á
meðan þeir eru að halda sér til.
Þetta gera jafnvel mörgæsir. Hreið-
ur þeirra er ekki annað en röð af
steinum í kring um dálitla laut.
Karlfuglinn kemur því með stein í
nefinu til maka síns í tilhugalífinu.
Það er undarlegt, að þessi siður er
stundum hafður í allt öðru augna-
miði og til að lýsa allt öðrum til-
finningum, svo sem undrun, —
fuglarnir færa hundum og mönn-
um steina. Dr. Levick segist hafa
orðið mjög forviða, þegar hann
fékk slíka gjöf í fyrsta sinn. En
þar með er ekki útrætt um stein-
ana. Þegar mörgæsir liggja á, eru
þær sífellt að hnupla steinum úr
hreiðrum hver annarrar. Levick
málaði steina með ýmsum litum
og lagði þá utan með varpblettin-
um. Á þessu gat hann séð, hvernig
þeir dreifðust um nýlenduna og
það kom í ljós, að mörgæsirnar
hnupluðu rauðu steinunum miklu
fyrr en hinum. Þetta er mjög eftir-
tektarvert, því að rauði liturinn er
alls ekki til í nágrenni mörgæsa,
og þó velja þær hann úr fremur
öðrum. Ef mörgæsasteggur gæti
sett á sig rauðan blett, yrði honum
eflaust vel til kvenna.
Þetta dæmi gæti líka sýnt, hvern-
ig hinir einkennilegu laufskálar
laufskálafuglseins eru til komnir.
Þeir eru eins konar safnhús eða
sýningarskálar, venjulega göng úr
kvistum og í öðrum endanum safn
af skeljum, beinum, berjum og
blómum. Ein tegund þessara fugla
hreinsar lítinn blett og leggur stór
blöð á hann og lætur silfurgráu
hliðina snúa upp. Þegar blöðin
fölna, eru önnur látin í staðinn, og
ef vindurinn snýr þeim við, er silf-
urlitu hliðinni óðar snúið upp aft-
ur.
Með spendýrum ber yfirleitt
lítið á tilhugalífi og tilhaldi karl-
dýrsins, en því meir er um áflog.
Þetta á sennilega rót sína að rekja
til þess, að æxlunarhvatir kvendýr-
anna eru háðar stjórn líkamlegra
lífeðlisfæra fremur en hærri stjórn
tilfinningastöðvanna. Hirtir þurfa
ekki annað en gæta kvenna sinna,
þá eru þær til við þá, þegar þar að
kemur. En margt er óljóst um til-
hugalíf einkvænisspendýra, en það
er erfitt viðfangsefni, því að mörg
þeirra eru holubúar, eða næturdýr.
Þó hefur tilhugalíf margra hinna
vitrari ferfætlinga verið lýst, svo
sem fýla, þar sem bæði kynin verða
ástfangin og kjassa hvort annað
með rönunum. Og ef vér höldum
áleiðis upp til hoina sapiens, verða
aparnir á vegi okkar, og þar skort-
ir hvorki tilhald né ógnanir af
hendi karldýranna. Sumir þeirra
virðast oss harðla ógeðslegir, eins
og mandrílinn, með hárlausu blá-
rauðu kinnarnar, og þeir, sem Stev-
enson talar um:
Apar bláir um botninn
byltast um trén í Paradís.
En aðrir, svo sem organútan og
marmosetapar sumir og skratta-
apinn, báðir vel skeggjaðir, eru
skrítilega líkir oss.
Tilhugalíf dýra er niðurstaðan af
fjórum miklum þróunarskrefum. í
fyrsta lagi af þroskun kynferðisins;
í öðru lagi, aðgreining kynjanna; x
þriðja lagi, innvortis frjóvgun, eða
að minnsta kosti samfarir karl- og
kvendýrs, og loks þroskun hæfra
skilningarvita og heila. Ef eitthvað
af þessu vantaði, hefði aldrei orðið
til sá sægur furðulegra og geð-
þekkra lífseinkenna, sem einu nafni
nefnist tilhugalíf og fegrar útlit
margra æðri dýra, þar á meðal
mannsins, og gerir líf þeirra marg-
breytilegt.
(Úr ritinu „Man Stands Alone”,
1940).
28
DÝRAVERNDARINN