Heilbrigðismál - 01.09.1984, Page 25

Enginn efi er á því, að þol mynd-
ast gegn ýmsum verkunum nikótíns
og ekki síst þeim er teljast hvim-
leiðar, t.d klígju. Þá myndast mikið
þol gegn banvænni verkun. Lítið þol
myndast hins vegar gegn verkun á
hjarta og æðar og gegn vellíðunar-
kennd og sumum öðrum verkunum
á miðtaugakerfið. Fráhvarfs-
einkenni eru greinileg hjá mörgum
er hætta reykingum. Er líklegt, að
flest þessara einkenna séu vegna frá-
hvarfs nikótíns (syfja, þreyta, órói
og eirðarleysi, svefntruflanir o.fl.).
Langvarandi tóbaksreykingar eru
taldar minnka matarlyst. Sumir
kvarta undan því, að matarlyst
aukist mjög er þeir hætta tó-
baksreykingum, og þeir fitni.
Með því að lítið þol myndast gegn
ýmsum verkunum nikótíns, fá
reykingamenn ætíð nokkra verkun
af 1—2 sígarettum. Ekki verður með
sanngirni sagt, að nikótín (eða tó-
baksreykingar) valdi vímu í þessum
skömmtum, þrátt fyrir nokkra vel-
líðunarkennd. Fíkn í venjulegum
skilningi myndast og tæplega í tó-
bak. Innbrot og annað glæpsamlegt
athæfi til þess að afla tóbaks eru
þannig fátíð, enda þótt tóbak sé dýr
söluvarningur. Tóbaksreykingar eru
hins vegar afar sterklega vanabind-
andi og nikótín má telja dæmigert
ávanaefni. Af hverjum sex er hætta
tóbaksreykingum, má gott kallast ef
tveir halda reykbindindi í eitt ár í
fyrstu atrenu.
Tilraunir með dýr benda til þess
að þau sækist eftir að sprauta sig
með nikótíni. Mjög mikill munur er
þó á amfetamíni og kókaíni annars
vegar og nikótíni hins vegar í tilraun-
um sem þessum. Freistandi er að
ætla, að með tilliti til verkana á mið-
taugakerfið standi nikótín á milli
amfetamíns og koffeins, en þó vafa-
laust líkara hinu fyrrnefnda.
Nikótín verkar með vissú á sum
boðefni í miðtaugakerfi (acetýlkól-
ín, noradrenalín, dópamín). Minnir
verkun þess að nokkru á verkun
amfetamíns, en að sumu leyti verkar
nikótín á annan hátt. Getur þetta
skýrt verkun nikótíns á miðtauga-
kerfi og að meira eða minna leyti
úttaugakerfi einnig. Ekki er loku
fyrir það skotið að nota nikótín við
lækningar.
Tóbaksreyk má í grófum dráttum
skipta í tvo hluta: Agnahluta og
lofthluta. í agnahlutanum eru öll
föst efni og fljótandi, sem í tó-
baksreyk er að finna. Þar er nikótín
og meira eða minna af vatni, auk
svokallaðra tjöruefna, ýmissa
málma og fjölda annarra efna. I
lofthlutanum eru að sjálfsögðu ýms-
ar lofttegundir (t.d. koloxíð, köfn-
unarefnisoxíð, brennisteinsoxíð og
blásýra (cýanvetni)) og ýmis rok-
gjörn alkóhól og aldehýð, sem sum
hver eru mjög ertandi í öndunarfær-
um (m.a. formaldehýð).
Ef reykt er umfram fáeinar síga-
rettur á dag að meðaltali, er öruggt,
að af því leiðir ýmis viðvarandi
eiturhrif, er síðar kunna að valda
sjúkdómum í mörgum líffærum og
ekki sjaldan dauða. Öruggt má enn
fremur telja, að sjúklegar breytingar
í líffærum séu því tíðari og alvar-
legri, því meira og lengur sem hefur
verið reykt. Pípureykingar og vind-
lareykingar eru þó yfirleitt taldar
síður hættulegar en sígarettureyking-
ar.
Hjarta- og æðasjúkdómar, svo
sem kransæðasjúkdómar (hjarta-
öng, hjartadrep), heilablóðfall og
æðakölkun í útlimaæðum, eru langt-
um tíðari hjá reykingamönnum en
öðrum. Verður að telja, að nikótín
sé hér aðalskaðvaldurinn (vegna við-
varandi álags á hjarta og æðar).
Sterkar líkur eru þó til þess, að kol-
| oxíð auki skaðlega verkun nikótíns á
| hjarta og æðakerfi svo og magni
| truílun fituefnaskipta af þess völd-
um.
Sígarettureykingar auka stórlega
líkur á hvers kyns sjúkdómum í önd-
HEILBRIGÐISMÁL 3/1984 2 5