Heilbrigðismál - 01.09.1984, Blaðsíða 31

fælninnar, sem á nokkrum mánuð-
um getur gert heilbrigðan mann
ósjálfbjarga, fanga í fangelsi án
rinrla. Þó er algengt að slíkt fólk
ferðist í bíl, en þá verður bíllinn
nokkurs konar heimili að heiman.
Það sem fólk óttast er fátið sjálft,
eða með öðrum orðum að fát komi
yfir það innan um margmenni, fjarri
griðastað eða öryggi heimilisins og
fjölskyldunnar. Það er kvíðinn fyrir
því sem heftir það.
í rannsókn á 900 víðáttufælnum
konum kom í ljós að þær hræddust
mest að ferðast nteð strætisvögnum,
eða í lestum, að halda ræður, vera í
mikilli mannþröng, standa hátt uppi,
vera á gangi á borgarstrætum og
vera á opnum svæðum.11
Ein rannsóknin leiddi í Ijós að
flestir hinna víðáttufælnu höfðu orð-
ið þannig eftir meiri háttar breyting-
ar á lífsháttum sínum, svo sem eftir
að hafa átt við mikil veikindi að
stríða eða orðið fyrir sorg, eftir gift-
ingu, eftir að hafa eignast barn
o.s.frv.8
Þegar menn finna fyrst til fælni
halda þeir oft að þeir séu að ganga af
göflunum eða séu að fá hjartaáfall
og lenda stundum á slysadeild. Eftir
fyrsta kastið er algengast að hinn
fælni reyni að hliðra sér við þeim
aðstæðum sem vöktu ofangreind við-
brögð. Sá sem matur hefur staðið í
getur orðið fælinn við að kyngja
vegna hræðslu við að kafna, sá sem
er kattafælinn getur átt erfitt með að
fara út. Að lokum fer fælnin að
stjórna fórnarlambinu og einkenni-
leg hegðun getur stundum skotið
upp kollinum. Maður sem fældist
brýr gat t.d. einungis farið yfir þær
ef annar ók á meðan hann hímdi í
farangursgeymslu bílsins.2
í umræðum um fælni er mikilsvert
að greina þá að sem hafa getu til
einhvers en framkvæma það ekki, og
hina sem geta ekki og framkvæma
ekki þar af leiðandi. Sem dæmi
mætti nefna húsmóður í Garðabæn-
um sem hefur yfir tveim bílunt að
ráða og notar ekki strætisvagn vegna
þess að hún þarf þess ekki, og hins
vegar einstæða húsmóður í Breið-
holti sem sækir vinnu í miðbænum
og er háð strætisvögnum en getur
ekki ferðast með þeim vegna fælni.
Á sama hátt má taka dæmi um þá
sem geta ferðast í lyftum en gera það
ekki eftir einhvern ákveðinn tíma á
daginn, þegar allir eru búnir að yfir-
gefa vinnustað, og hins vegar þann
sem getur ekki farið í lyftu vegna
fælni.
Svo hægt sé að tala um fælni verð-
ur óttinn að vera mun meiri en eðli-
legt getur talist og virka truflandi.
Viðbrögðin eru þannig frávik frá
venjulegum viðbrögðum í því menn-
ingarsamfélagi sem um ræðir.
Flughræðsla ótrúlega algeng
Á undanförnum árurn hafa ferða-
lög með flugvélum færst í vöxt. Nið-
urstöður rannsókna benda til þess að
flughræðsla sé mun algengara vanda-
mál en ætla mætti. í bandarískri
rannsókn5 var talið að 10% farþega
væru dauðhræddir við að fljúga og
20% væru haldnir vægari ótta.
I stórri sænskri rannsókn12 kom í
ljós að 6% höfðu aldrei flogið vegna
hræðslu við það, 10% voru mjög
hræddir á flugi og 15% fundu til
sams konar ótta með því einu að
hugsa um flugferð. Um 22% töldu
helstu ástæðu óttans vera hræðslu
við að flugvélin hrapaði, en 10%
áttu erfitt með að sætta sig við að
geta ekki haft áhrif á aðstæður með-
an þeir voru á flugi. Um 5% fundu
til innilokunarkenndar og jafn marg-
ir til lofthræðslu á flugi.
í könnun meðal 8700 farþega hjá
SAS árið 1980 var m.a. spurt: „Finn-
ur þú til óþæginda vegna flug-
hræðslu?'1 Um 2% svöruðu „alltáf",
jafn margir „oft“, 19% „stundum"
og77% „aldrei". Af þeim sem aldrei
sögðust vera flughræddir höfðu 8%
áhuga á að taka þátt í námskeiði til
að læra að draga úr flughræðslu.13
Að horfast í augu
við vandann
Það sem við gerum hefur áhrif á
okkur sjálf og aðra. Afleiðingar þess
að hræðast og hliðra sér við kring-
umstæðum eru margs konar. Það er
algengt að nákomnir bregðist við
með umburðarlyndi og samúð.
Margt bendir því til að hinn fælni sé
gjarnan styrktur með jákvæðum við-
brögðum annarra og með því að fá
leyfi til að hverfa á braut og flýja
hinar óþægilegu aðstæður vegna
þess að kringumstæðurnar eru álitn-
ar vekja spennu hjá honum. Þessi
HEILBRtGÐISMAL 3/1984 31