Heilbrigðismál - 01.09.1984, Page 29

Fælni - óbærilegur ótti
Grein eftir dr. Eirík Örn Arnarson
Teikningamar gerði Sigurður Öm Brynjólfsson
í útreiðartúr tekur hestur á rás án
þess að við gerum okkur grein fyrir
því hvers vegna. Þegar við höfum
náð valdi á hestinum höldum við til
baka til þess staðar þar sem hann
fældist og komumst að raun um að
gaddavír flæktist fyrir fótum hestsins
og varð þess valdandi að við
misstum hann á sprett. Við fjar-
lægjum gaddavírinn, en tökum eftir
því í næsta sinn sem hesturinn nálg-
ast fyrrgreindan stað, að hann tekur
á sig stóran krók og það er ómögu-
legt að ríða honum sömu leið og
áður. Bóndinn veit nákvæmlega
hvað til bragðs skal taka. Hann stíg-
ur af baki og teymir hestinn yfir
þann stað þar sem gaddavírinn lá
áður falinn og klappar hestinum og
lætur vel að honum á eftir. Þetta er
síðan margendurtekið. Því næst er
stigið á bak hestinum og farið fetið
og eftir nokkra hríð er sporið
greikkað þegar farið er yfir þennan
stað. Að lokum hefur tekist að láta
hestinn yfirvinna óttann og það er
hægt að ríða honum eins og ekkert
hafi í skorist á leið sem hann áður
veigraði sér við að fara.
Þessi saga úr sveitinni lýsir í hnot-
skurn því sálræna fyrirbrigði sem
nefnt er fælni, og þekkist bæði hjá
dýrum og mönnum.
Fælni (phobic neurosis) má skil-
greina sem yfirþyrmandi ótta og
ómótstæðilega hliðrun (avoidance)
við fremur meinlausa hluti, atferli og
aðstæður.1 Hinn fælni gerir sér fulla
grein fyrir að hann bregst við þess-
um áreitum á órökrænan hátt.
Fælnin er því ekki merki um geð-
truflun (psychosis). Aðalvandinn við
fælni er að hún þrengir athafnafrelsi
fólks og beinir atferli þess í þröngan,
fastskorðaðan farveg. Að auki brýt-
ur fælni niður sjálfsálitið.2
Þegar fælni er rædd er litið á sam-
spil hugsana, atfcrlis og líffræðilegra
viðbragða fremur en eitt ákveðið
viðbragð.3,4
Hugrænu viðbrögðin einkennast
af frásögnum eða hugmyndum um
hinar neikvæðu afleiðingar þess sem
tekist er á við. Hinum fælna finnst
hann missa stjórn á sjálfum sér og
óttast að hann geri sig að athlægi,
falli í yfirlið eða jafnvel deyi.
Hegðun endurspeglar viðbrögð
við því sem við fælumst (flótta og
hliðrun). Atferli sem bendir til kvíða
eru handskjálfti, málhelti, (stam, hlé
milli orða), hæsi og titringur í rödd.
Helstu lífeðlislegu breytingar sem
eiga sér stað samfara fælni eru að
svitna, að roðna (hitatilfinning),
finna til aukins hjartsláttar, hjart-
sláttaróregla, andnauð, óreglulegur
andardráttur, munnþurrkur, að
finna fyrir vanlíðan, verkjum og
sársauka, svo og vöðvaspennu.
Algengara en ætla mætti
Af geðrænum vandkvæðum kem-
ur fælni næst ofdrykkju hvað algengi
áhrærir. Rannsókn sem gerð var í
Vermont í Bandaríkjunum árið 1969
benti til að nær 8% manna væru
fælnir, og rúm 2% ættu við alvarlega
fælni að stríða.5 Alvarleg fælni var
skilgreind þannig að viðkomandi
gátu ekki sinnt daglegum störfum,
svo sem vinnu, og húsmæður gátu
ekki sinnt öllum heimilisverkum.
Fælni er tvisvar sinnum algengari
meðal kvenna en karla. Rannsóknir
hafa leitt í ljós að viðnám kvenna er
HEILBRIGÐISMÁL 3/1984 29