Heilbrigðismál - 01.06.1986, Blaðsíða 7

HEILBR/GÐISMÁL / Jóhannes Long - TÓBAKSVARNANEFND / Auk hf.

Hvers vegna er bannað
að selja börnum tóbak?
Grein eftir Porvarð Örnólfsson
Tóbaksvamir sem miða að því
sérstaklega að styðja ungt fólk til að
byrja ekki að reykja, eru almennt
betur séðar en sumt annað sem
gert er til að draga úr reykingum.
Það er hverjum manni ávinning-
ur að byrja ekki að reykja á upp-
vaxtarárunum, hvað sem síðar
verður. Þessa ályktun má draga af
ýmsum rannsóknum sem sýna að
því yngri sem menn byrja að reykja
því meiri er hættan á heilsutjóni og
dauða af völdum reykinganna.
Þessi mismunur er einkum tal-
inn skýrast af eftirtöldu:
o Líkami og líffæri í vexti eru sér-
lega viðkvæm fyrir áhrifum eitur-
efna í tóbaksreyk.
o Ahrifatími verður því lengri sem
menn byrja fyrr að reykja. Ljóst er
að hættan vex með áhrifatímanum.
o Þeir sem byrja ungir að reykja |
hneigjast öðrum fremur til mikilla I
reykinga. Því meira sem menn \
reykja, þeim mun meiri er hættan.
Þeir sem byrja ungir að reykja virð-
ast einnig reykja mikið ofan í sig og
auka með því heilsuspillandi áhrif
reyksins.
o Ungt fólk reykir langflest síga- j
rettur. Sígarettureykingar hafa
reynst vera hættulegasta tóbaks- j
neyslan.
Sfðasta áratuginn hefur Krabba-
meinsfélagið að verulegu leyti séð
um tóbaksvamastarf í skólum.
Jafnframt hefur upplýsinga- og
áróðursstarfsemi tóbaksvama-
nefnda beinst meira eða minna að
börnum og unglingum. Viðleitni
þessara aðila og annarra sem lagt
hafa hönd á plóginn hefur vissu-
lega borið umtalsverðan árangur,
svo sem kannanir sýna.
Lengi hefur þó verið ljóst að þörf
sé margvíslegra lagaákvæða um
tóbaksmál til að efla og treysta þau
áhrif sem nást með fræðslu og for-
tölum. Hefur úr þessu ræst smátt
og smátt og þó einkum með tóbaks-
varnalögunum sem tóku gildi í árs-
byrjun 1985. Eitt ákvæði laganna,
öðrum fremur, beinist að börnum.
Þar er kveðið á um bann við að
selja einstaklingum yngri en 16 ára
tóbak. Þetta mikilvæga ákvæði
hafði ekki verið hér áður í lands-
lögum en var hins vegar í nokkr-
um staðbundnum lögreglusam-
þykktum og barnaverndarreglu-
gerðum.
Líkt ákvæði er í norsku tóbaks-
vamalögunum frá 1973 og hinum
finnsku frá 1977 og í löggjöf að
minnsta kosti 13 annarra landa.
Hafa hin elstu verið í gildi nærfellt
eina öld. Sérfræðinganefndir Al-
þjóða heilbrigðismálastofnunarinn-
ar (WHO) um tóbaksvarnir hafa
síðan 1974 ítrekað hvatt aðildarrík-
in til að lögleiða slíkt bann.
Þótt viðurkennt sé að fram-
kvæmd banns við sölu tóbaks til j
barna og unglinga sé vissum ann- (
mörkum háð, er talið að það sé I
ómissandi þáttur í hverri ítarlegri
tóbaksvarnalöggjöf sem staðfesting
á því viðhorfi stjórnvalda að nauð-
synlegt sé að hamla sérstaklega
gegn reykingum barna og ungl-
inga. Það sem á að geta unnist með
banninu er einkum þetta:
I fyrsta lagi girðir það fyrir að
börn nái auðveldlega í tóbak til
eigin nota og dregur þannig úr
hættunni á að þau byrji reykingar.
I öðru lagi tekur það fyrir þann
ósið fullorðinna að senda börn til
að kaupa tóbak og venja þau þann-
ig á að fara með það eins og hvem
annan nauðsynjavarning.
I þriðja lagi losar það börnin við
það, sem þeim er sumum ógeðfellt,
að þurfa að kaupa fyrir foreldra
sína eða aðra vandamenn vöru sem
þau vita að er hverjum manni
skaðleg og jafnvel lífshættuleg til
lengdar.
Megingildi sölubannsins felst
augljóslega í því að það er alveg
fortakslaust: Oheimilt er að selja
börnum yngri en 16 ára tóbak þó að
þau hafi með sér miða eða annars
konar skilaboð um að þau eigi að
kaupa tóbakið fyrir einhvem full-
orðinn.
Mikið er í húfi að þetta laga-
ákvæði nái tilgangi sínum. Til þess j
þarf að framfylgja því svo sem frek- j
ast er kostur — ekki einungis af því j
að þetta eru lög, heldur líka af því
að þau horfa til heilla.
Þorvarður Örnólfsson lögfræðingur
hefur verið framkvæmdastjóri Krabba-
meinsfélags Reykjavíkur síðan 1975 og
skipulagt fræðslustarf félagsins. Hann
á sæti í tóbaksvarnanefnd.
HEILBRIGÐISMÁL 2/1986 7