Heilbrigðismál - 01.06.1986, Blaðsíða 29

HEILBRIGÐISMÁL / Jóhannes Long
dýrarannsóknir benda til þess að
samband sé á milli mikillar fitu-
neyslu og líkinda á því að fá
krabbamein í brjóst, ristil og
blöðruhálskirtil. Nokkrar rann-
sóknir á dýrum hafa sýnt að mikil
fita í fæðu eykur tíðni brjósta- og
ristilkrabbameina í rottum ef þeim
eru jafnframt gefin þekkt krabba-
meinsvaldandi efni. Pannig virðist
fituneyslan auðvelda myndun eða
vöxt krabbameinsins. Um það bil
40% af fæðuorku Islendinga fæst
úr fitu og er það svipað og hjá
Bandaríkjamönnum. Nálægt helm-
ingur af fitu í fæði Islendinga er
mettuð fita. Vestanhafs hefur verið
lagt til að fituneysla verði minnkuð
um að minnsta kosti fjórðung
þannig að einungis 30% af fæðu-
orku fáist úr fitu. Fyrir flesta ætti að
vera auðvelt að minnka fituneyslu
að þessu marki til dæmis með því
að borða sem minnst feitt kjöt,
skera frá alla sýnilega fitu við
matargerð, minnka til muna smjör-
notkun og drekka undanrennu eða
léttmjólk fremur en nýmjólk. Marg-
ir telja, að fjölómettuð fita eigi að
vera stærri hluti í fæðu okkar í dag
en raun ber vitni. Sú fita er í fiski og
jurtum, meðal annars í jurtasmjör-
líki og að nokkru Ieyti í smjörva.
Borðaðu meira af trefjaríku
fæði. Trefjar er orð sem er notað
yfir þann hluta fæðu sem meltist
illa. Mikið er af þessum efnum í
ósiktuðu mjöli (þ.e. mjöli, þar sem
hismið fylgir með), ávöxtum og
grænmeti og eru þetta að mestu
kolefnissambönd. Ekki eru menn
á eitt sáttir um hlutverk trefja í
því að fyrirbyggja krabbamein.
Pannig benda trefjaunnendur á að
til séu stórar faraldsfræðilegar
rannsóknir sem sýni að ristil-
krabbamein sé sjaldgæft meðal
þeirra þjóða sem borða mikið af
trefjum. Aðrir vísindamenn
gagnrýna þetta og vísa til annarra
rannsókna, sem benda til þess að
trefjar gegni minna hlutverki en
trefjavinir láti í veðri vaka. Þeir
benda á, að þar eð fæða sem að
jafnaði er trefjasnauð hafi hinsveg-
ar oft hátt fituhlutfall, þá gæti ein-
mitt þetta háa fituhlutfall verið það
sem eykur líkur á ristilkrabba-
meini, fremur en lágt trefjahlutfall.
Hins vegar má ekki gleyma því að
jafnvel þótt trefjar í sjálfu sér hindri
ekki myndun krabbameins, þá eru
ávextir, grænmeti og trefjarikar
kornvörur holl skipti í staðinn fyrir
fituríkan mat.
Neyttu fæðu sem er rík af A-
vítamíni og C-vítamíni. í dökk-
grænu og djúpgulu grænmeti, og
einnig í vissum ávöxtum, er mikið
af karóteni sem er eitt form A-víta-
míns. Margar dýrarannsóknir
benda til að A-vítamín, og viss syst-
urefni þess, minnki tíðni ákveð-
inna krabbameina í dýrum og
nokkrar faraldsfræðilegar rann-
sóknir sýna að það fólk sem neytir
að jafnaði karótenríkrar eða A-víta-
mínríkrar fæðu hefur lægri h'ðni á
krabbameini í barkakýli, vélinda og
lungum. Sem dæmi um fæðu sem
hefur mikið af karóteni má nefna
gulrætur, tómata, spínat, apríkósur
og perur. Ekki er ráðlegt að neyta
hreins A-vítamíns í töfluformi eða
belgjaformi í stórum stíl þar eð slíkt
getur valdið A-vitamíneitrun.
Nokkrar rannsóknir benda til þess
að fólk sem lifir á C-vítamínríkri
fæðu hafi minni líkur en aðrir á því
að fá krabbamein í maga og vél- |
inda.
Borðaðu grænmeti af kross-
blómaætt. Faraldsfræðilegar rann-
sóknir benda til þess að neysla
grænmetis af krossblómaætt geti ef I
til vill minnkað líkumar á að fá
krabbamein í meltingarveg og önd-
unarveg. Pessarar ættar er til
dæmis spergilkál (broccoli), hvít-
kál, rósakál, hnúðkál og blómkál.
Reynst hefur unnt að minnka líkur
á því að tilraunadýr fái krabbamein
af völdum vissra krabbameinsvald-
andi efna með því að ala þau á
ofangreindu grænmeti. Margar
slíkar rannsóknir eru í gangi.
Gættu hófs í áfengisneyslu.
Lengi hefur verið vitað að þeir sem
drekka mikið af áfengi, sérstaklega
þeir sem að auki reykja sígarettur,
hafa óvenjuháa tíðni af krabba-
meinum í munni, barka og vélinda.
Einnig getur ofnotkun áfengis vald- ;
ið lifrarskemmdum (cirrhosis), sem
í sjálfu sér auka likur á lifrarkrabba-
meini. Faraldsfræðilegar rannsókn-
ir frá Afríku, Frakklandi og Kína
hafa sýnt aukna tíðni á vélinda- |
HEILBRIGÐISMÁL 2/1986 29