Heilbrigðismál - 01.06.1986, Blaðsíða 11

heilsuverndar, sem vart hefur orð-
ið síðustu árin.
Tannhirða hefur batnað að mun,
og flúorneysla aukist. Flúor hefur
verið bætt í tannkrem. Munnskol,
flúorhlaup og flúortöflur hafa gefið
góða raun. Langbestur hefur ár-
angur þó orðið þar sem flúor er í
örlitlum skömmtum bætt í drykk-
jarvatn. Flúormagni er þannig
haldið stöðugu, langt undir hættu-
mörkum, til þess að koma í veg
fyrir eitranir.
Nú er unnt að hindra að sýklar
komist niður í ójöfnur á tyggingar-
flötum tanna, þar sem helst er hætta
á skemmdum. Pessum flötum er
lokað með þunnri plasthúð, og þeir
þar með innsiglaðir gegn skemmd-
um. Pessi aðferð hefur gefist allvel
á tyggingarflötum jaxla og forjaxla í
börnum.
Þá er unnið að tilraunum með
bólusetningu gegn bakteríum sem
valda tannátu og má búast við ár-
angri á þeim vettvangi innan fárra
ára.
Sjúkdómar í tannholdi
Pað er sameiginlegt með tönnum
og jarðargróðri að það stoðar lítt að
annast ávöxt sé jarðvegur ekki jafn-
framt hirtur, og er þar átt við góma
og tannhold.
Tannsýkla veldur hægfara bólgu-
breytingum í stoðvefjum tann-
holds. Hreinsun tannsýklu er því
besta vöm gegn tannholdsbólgum.
Ef „klorhexidin" er blandað í
munnskolvatn eða tannkrem veitir
það nokkra vöm, en vænlegast er
þó að treysta á tannburstann og
tannþráðinn til hreinsunar. Tals-
verður misbrestur hefur orðið á því
að fá fólk til að taka sig á og gæta
almenns hreinlætis í munni, enda
er það ekki alltaf einfalt mál. Flúor-
bæting drykkjarvatns væri kostn-
aðarlítil og einföld í framkvæmd.
Viðnám fólks gegn tannholds-
sjúkdómum er mismunandi, en hjá
sumum gengur sjúkdómur það
langt að hann nær að eyðilegggja
þá þræði, er halda tannrótum við
bein og beinhimnu, er umlykur
tannrót. Tönn, sem annars er
heilbrigð, losnar, skarð myndast,
það hróflar tannröð og leiðir til bit-
skekkju sem greiðir götu frekari
tannholdsbólgu.
Tannholdsbólga kemur í
köstum, og virðast koma mislöng
tímabil þar sem sjúkdómurinn ligg-
ur niðri. Reynt hefur verið að skipa
fólki í áhættuhópa, en til þessa hafa
slíkar tilraunir ekki skilað árangri.
Fyllingarefni o.fl.
Tækjakostur sá er tannlæknar
hafa yfir að ráða er í stöðugri þró-
un. Tannborar eru nú harðari,
beittari og smærri en áður, þeir eru
hraðgengari, og tannkvika er varin
gegn hita með stöðugri vatnskæl-
ingu.
Áður þurfti að nema burt talsvert
af heilbrigðum tannvef næst tann-
átunni, til að tryggja haldgóða fest-
ingu fyrir fyllingarefni og þurfti
gjaman að skera úr tönn til við-
bótar fyrir festingar vegna lélegrar
viðloðunar.
Með lækkandi tíðni tann-
skemmda hefur jafnframt orðið
takmark tannlækna að þyrma
tannvef til hins ýtrasta og hafa um-
bætur í gerð tannfyllingarefna með
aukinni viðloðun borið okkur nær
því marki, þannig að minna þarf
nú að farga af heilbrigðum tannvef
við undirbúning fyllinga en áður
tiðkaðist.
„Caridex 100" er efni, ný-
lega komið á markaðinn, er leysir
upp tannátuvef, eða tannskemmd,
en vinnur ekki á heilbrigðum
tannvef. Þannig er hægt að fylla
holið, sem eftir verður án frekari
undirbúnings. Þetta hentar þó ekki
við allar tegundir tannskemmda.
Silfurfyllingin „amalgam", hið
hefðbundna fyllingarefni, hefur á
aldarferli notkunar sannað gildi
sitt, og hefur enn ekkert efni leyst
það af hólmi. Það er einfalt í með-
fömm, endist vel víðast þar sem
fyllinga er þörf, enda þótt ýmis efni
taki því fram hvað útlit snertir. Am-
algam verður til við blöndun á
kvikasilfursmálmi og svarfi ýmissa
málma, aðallega silfurs, tins og
kopars, en fleiri málmum er
blandað í örlitlum skömmtum. Það
harðnar á nokkrum klukkustund-
um eftir fyllingu. Með endurbótum
á efnablöndu hefur tekist að losna
við ýmsa annmarka. Áður fyrr
gekk tin-kvikasilfursblanda í efna-
samband við munnvatn og á
löngum tíma myndaðist ryð á yfir-
borðinu. Með því einu að auka
hlutfall kopars myndaðist stöðug |
tin-koparblanda sem stenst vel j
gegn ágangi munnvatns. Megin-
gallar amalgams eru einkum tveir.
Annars vegar binst það ekki
tannvef, og er því vandasamt að j
ganga svo frá brúnum fyllinga að j
ekki leki á samskeytum. Hins vegar
fellur dökkgrár litur amalgam- j
fyllingar ekki vel við eðlilegan
tannvef á áberandi stöðum.
Nýlega eru komin á markaðinn I
efni, blanda plasts og keramikagna,
sem að útliti líkist framtannafyll-
ingarefnum er verið hafa í notkun !
síðustu fimmtán árin, en hafa til
þessa ekki haft þann styrkleika til
að bera er þarf til að standast hið |
mikla tyggingarálag jaxla. Vonir
standa til að hið nýja efni uppfylli 1
senn æskilegar styrkleikakröfur. J
Þáttur slitvandamáls er þó enn ekki
að fullu leystur, og eru þessi efni
því einkum notuð þar sem sjónar-
mið útlits eru ríkjandi.
Hefðbundin aðferð til að fá plast-
efni sem byggð eru á „dimethacry-
lati" til að harðna, er fólgin í efna-
hvörfum. Ný aðferð er að herða
efnin með ljósi. í fyrstu voru notað-
ir útfjólubláir geislar, en nú hafa
halógenljós leyst þá af hólmi. Kostur
við slík ljós er að tannlæknir getur
tekið sér þann tíma er með þarf til j
að móta fyllingu áður en efnið j
tekur að harðna.
Áður hefur verið lýst plastefni,
sem notað er til að fylla grunnar
sprungur á tyggingarflötum tanna. [
Til þess að festa það er notuð fos- j
fórsýra sem Ieysir upp kalkæðar á j
j glerungi. Eftir verður kræklóttur
gangur sem þunnt plastefnið læsir
sig út eftir og festist þannig vel.
Sýruæting þessi er þó aðeins bund-
in glerungi. Aðferðin hentar vel við J
uppbyggingu á brotnum fram- (
tönnum og má einnig nota til að
fylla upp svokallað frekjuskarð þar
sem þess gerist þörf. Einnig má
beita þessari ódýru og auðveldu að-
ferð þar sem jafna þarf litabreyting-
ar á tönnum svo og við minni hátt-
ar brot og misfellur á glerungi. \
j Meginkostur þessarar tækni er að
ekki þarf að fóma heilum tannvef.
Henni má beita til að festa
tannréttingatæki. Fosfórsýra er
látin verka á glerung sem er sýru-
10 HEILBRIGÐISMÁL 2/1986
BORGARLÆKNISEMBÆTTIÐ / Jóhannes Long
ættur og plastefni látið fljóta niður í
þá örfínu ganga sem myndast.
Tannréttingatæki eru síðan fest
með plasthúð á tennur og er þann-
ig komist hjá þeim hættum sem
fylgja því að festa málmhringi utan
um tennur, en það stofnar glemngi
Hér er einn af skólatannlæknum
Reykjavíkur að leiðbeina um rétta tann-
hirðu, en hún er forsenda góðrar tann-
heilsu.
í nokkra hættu. Svipaðan hátt má
hafa á þegar brúa þarf skarð eftir
tönn. Þannig má festa gervitönn á
aðliggjandi tennur. Hefðbundin
aðferð er að slípa aðlægar tennur
niður og smíða krónur úr eðal-
málmi og postulíni á þær og síðan
steypa brú milli þessara króna.
Þessi gamla aðferð, sem felst í
því að slípa burtu heilbrigðan
tannvef aðlægra tanna, samræmist
ekki þeim hugsunarhætti er nú rík-
ir, sem er að vernda sem mest af
heilbrigðum tönnum og tannvef.
Þess ber að gæta að ofangreind að-
ferð hentar ekki við allar aðstæður,
en hefur gefist vel sem bráðabirgða-
lausn hjá ungu fólki, sem af ein-
hverjum ástæðum hefur misst
tennur.
Þróuð hafa verið efni, er bindast
tannbeini. „Polyacrylic" sýra er hér
aðaluppistaða og binding fólgin í
því að efnið gengur í efnasamband
við kalkhluta tannbeins. í þessi efni
hefur tekist að blanda flúor, sem j
þannig ver mörk tanna og fyllingar j
gegn tannátu. Efnið hefur gefist vel
við slitskemmdir er koma á mótum
tannrótar og krónu, og gerist þá
ekki þörf á að bora út heilbrigðan
tannvef til festingar.
Að græða tönn í skarð
Um Iangan aldur hefur það jafnt
verið óskadraumur tannlækna, og
þeirra er missa tönn, að græða nýja
tönn eða gervitönn í skarðið. Enn
eiga tilraunir með þetta langt í
land. í stökum tilfellum hefur tekist
að færa þannig eina tönn í annarrar
stað.
Skurðlæknar hafa nú áratuga-
reynslu við ígræðslu gerviliða,
slagæða og fleiri líkamshluta. Ekki
hefur tekist að færa sér þessa tækni
í nyt við ígræðslu gervitanna. Er
það í samræmi við reynslu lækna,
sem er sú að ígræðsla gerviefna eða
gervilíffæra er aðeins möguleg ef
þau eru að fullu hulin bein- eða
mjúkvefjum. Tennur uppfylla ekki
þau skilyrði.
I munni leikur munnvatn um
gervitönn, sýklar og aðrar örverur
skapa gróðrarstíu og bjóða gervi-
efnum birginn á viðkvæmu tímabili
meðan ígræðsla fer fram.
Þó hefur tekist að græða í gervi-
tennur í tveimur áföngum, þannig
að rót er fyrst grædd í bein, og síðar
er byggð króna ofan á, eftir að rótin
hefur náð festu.
Halla Sigurjóns er starfandi
tannlæknir í Reykjavík og lektor við
tannlæknadeild Hdskóla, íslands. Hún
stundaði framhaldsndm í Bandaríkjun-
um og lauk meistaraprófi frá
tannlæknaháskólanum í Indianapolis
árið 1984, í tannsjúkdómafræði,
tannfyllingu, tannefnisfræði og
tannvernd.
HEILBRIGÐISMÁL 2/1986 1 1