Heilbrigðismál - 01.03.1989, Síða 32

heilsu-linur, -lasinn, tæpur, -lítill,
-veikur, -laus (infirmus); van-
heilsa, heilsuleysi, heilsuveiki (va-
letudo adversa); menn segja og:
hvernig heilsast honum?, hann er
kominn til heilsu, orðinn heill
heilsu sinnar og s. fr. Samnefni
heilsu er heilbrigði (af bragð, vigor
naturalis), hreysti og hraustleiki,
hverju mótsest óhreysti, óhraust-
leiki.
Heimsótt (Nostalgia) kallast einn-
ig óyndi og í gömlu máli landmun-
ur, landmuni, og er ein tegund
geðveiki. Pegar einn fer utan en
upp úr þurru og án orsaka fær svo
sára löngun eftir fósturlandi sínu
að hann leggst veikur heitir heim-
sótt. Sama slags er óyndi það er
börnum er svo títt þá er þau fyrst
vistast úr foreldrahúsum til vanda-
lausra. Til hefur sjúkleiki þessi ver-
ið sums staðar hér á Norðurlönd-
um, en ekki hef ég heyrt að nokk-
ur Norðmanna hafi dáið þar af,
sem gjarnt er þeim er ættaðir eru
úr Svissalandi (Helvetia).
Hettusótt (Hydrocephalus); ég
má að sönnu meðkenna að ekki
hef ég séð hettusótt en af lýsingu
hennar ræð ég að vera muni
hydrocephalus externus; að höfuð-
ið þrútnar og verður ákaflega stórt,
að unglingar heldur en fullorðnir
fá hettusótt, að hún læknast ef höf-
uðið er sívafið í ull eða öðru loðnu
og mjúku tægi, staðfestir allt sam-
an mitt mál . . .
Heysótt nefnist veikleiki er tilfell-
ur þeim er gefa myglað og illa
verkað hey á vetrum og er hann al-
þekktur úti á íslandi, orsakast
hann af phlogistískum dömpum úr
heyinu, er sjúgast inn með andar-
drættinum og af sér leiða kvefsótt,
hæsi, hósta og öll hin sömu tilfelli
og annað phlogistiskt loft og
dampar svo sem af kolum, brenni-
steini, forarmýrum og öðru þess
háttar.
Hjartveiki kallar fólk yfir höfuð
alla þá sjúkleika er fremur öðrum
leggjast að hjartanu, eru það eink-
um: Hjartsláttur (Palpitatio cordis),
öngvit (Asphyxia), hjartskjálfti
(Tremor cordis), hjartverkur
(Cardialgia) og aðrir fleiri.
Hnerri (Sternutatio) er af sama
slagi sem hiksti, utan hann kemur
frá hinum innstu nasaholum; hann
er að því leyti sjúkdómur sem
hann fylgist með uppbyrjun ým-
issa, einkum kvefsótta. Almennt er
sagt að í svartadauða hafi hnerri
ávallt verið boði dauðans og þá sé
uppkomið að segja Guð hjálpi þér,
þegar einhver hnerrar.
Holdríki (Polisarcia) eða offita er
af hinum yngri læknum talin með-
al sjúkdóma, fer það að makleg-
leikum að ýstrumagar eru mörgum
veikleikum undirorpnir er kenna
mættu þeim að halda sig í hófi.
Hraðberg (Tartarus dentium) er
ekki sjúkdómur heldur hið hvíta
slím er ásest tennurnar og etur þær
vari það um of eða sé eigi iðulega
burtþvegið, lyktar þar að auki við-
urstyggilega.
Kitlur (titillatio) eru vellystarfull
tilfinning hinna ystu enda sinanna
á ýmsum stöðum líkamans er
þjónar margvíslegu augnamiði
náttúrunnar, eru þær mestar þegar
vel liggur á manni en litlar eða
engar annars.
Kvefsótt, kvef (febris catharrhalis)
er ein af landfarsóttum er stingur
sér niður haust og vor og oftar við
veðrabrigði . . .
Kvensemi (satyriasis) telst al-
mennt með sjúkdómum þá hún
fram úr keyrir . . .
Ltkþrá (elephantiasis v. lepra);
kallast einnig spítelska og holds-
veiki. Um þennan sjúkdóm, er að
nokkru leyti sýnist vera farinn að
úreldast á íslandi, hefir landi vor,
Landph. í Noregi Dr. J. Gislesen
ritað bækling einn á latínu og enda
látið á sér heyra að upp hefði götv-
að meðal eitt í móti honum . . .
Mislingasótt, mislingar (febris
morbillosa) er útsláttar sótt sviplík
bólu fyrst í stað en grefur þó ei
sem hún; nafnið er tekið frá Dön-
um og sjúkdómur sá er yfrið rár á
íslandi, veit ég ei fyrr vera um
hann getið en ár 1644 þá útlenskir
færðu hann inn sem annað fleira á
Eyrarbakka.
Móðursýki (hysteria) er einn af
hinum algengustu kvensjúkdóm-
um á íslandi, eða að minnsta kosti
orsök hinna flestu . . .
Óværð kallast svovel lýs, flær og
annað illyrmi er útvortis áreitir,
sem og órólegur svefn veikra
manna.
Pest, drepsótt, plága, landplága,
stórsótt (morbus pestilentialis);
svoleiðis nefnast allir skaðvænir og
mannhættir sjúkdómar er geysa
yfir heilt land, drepa marga í einu
og verða trautt stemmdir með
nokkru móti fyrr en út hafa rasað,
álítast þær því sem sérlegt Guðs
straff, þó mögulegheit þeirra
kunni að vera í náttúrunni . . .
Skyrbjúgur (scorbutus) er alla-
reiðu svo alkenndur orðinn í sjó-
verum á íslandi að óþarfi væri þar-
um langorður að vera; er hann svo
að segja innlendur við sjó, en fá-
gæfur í sveitum uppi og gengur
sjaldan utan í harðindum og óheil-
næmum suddaveðrum . . .
Tak (pleurodyne) er ein sár
verkjar tegund hingað og þangað í
holi brjóstsins, án minnstu bólgu-
merkja . . .
Tannæta (caries dentium) er hið
sama í tönnum sem beináta í bein-
um og einn þéttbýlasjúkdómur,
mjög sjaldfengur sjúkdómur á ís-
landi.
Æxli (excrescentia) kallast yfir-
náttúrulegur vöxtur holdsins, hvar
sem helst það er á líkamanum.
□
46 s: p. Jfllcnsg eiútoénuj.
Sanncvta (cnries dentium), er fjit fctma í t0nt\'
um fem/ fceináta t íeinum/ og etnn fétt6í?l«
ftúföómr/ mitjg |i'aííbfengc á Söíanbú k '
í^ai’faíí ftá augn&etfL. ■ ...
íleoð'íut (pandicuútio)/ eru jinaördííítr tégunb'
ein, er h'titm ntabr frer/ og f>éná til'at'fjrejja
ogfíprfia fraptaná, ertt fœc-af úiu eöíi fem -•
í qcifpi, 09 fplgia opt meb 6onntm
32 HEILBRIGÐISMÁL 1/1989