Heilbrigðismál - 01.03.1993, Qupperneq 22

Tómas Jónasson
hlutfall utan höfuðborgarsvæðisins
er tæp 57%.
Séð frá sögulegu sjónarhorni hef-
ur fjölskyldan styrkt stöðu sína í
þeim skilningi að fleiri stofna til
fjölskyldu eftir því sem árin líða.
Þrátt fyrir það fjölgar stöðugt þeim
sem búa einir. I því mynstri fara
gamlar konur fremstar í flokki. Á
Norðurlöndunum býr önnur hver
kona á ellilífeyrisaldri ein saman-
borið við fimmtung karla á sama
aldri. Þetta getur verið jákvætt.
Fleiri verða efnahagslega og félags-
lega sjálfstæðir og óháðir. Það að
búa einn getur þó oft verið sam-
merkt því að vera einmana, ein-
angraður, að fá ekki þá hjálp sem
maður þarfnast og að vera án sam-
neytis við aðra. Hins vegar leiða
niðurstöður rannsókna í ljós að
gamlar konur á öllum Norðurlönd-
unum hafa meiri og traustari fé-
lagsleg tengsl en karlkyns jafnaldr-
ar þeirra.
Gildi hjónabands og sambúðar
er ólíkt fyrir karla og konur þegar
þau verða gömul í þeim skilningi
að karlarnir fá þjónustu og umönn-
un í hjónabandinu, en konurnar
veita hana. Það má orða þetta
þannig að konurnar gifti sig til að
öðlast efnahagslegt öryggi, en karl-
arnir til að fá umönnun.
Mat á þjónustuþörf er ólíkt eftir
kynjum. Fyrir karl er það nóg að
búa einn, en kona þarf að sýna
fram á lélegt heilsufar. Missi gamall
karl konu sína getur það nægt til að
hann fái heimilishjálp. Það sama
gildir ekki fyrir gamla konu missi
hún karl sinn. Þegar um hjón er að
ræða sem fá heimilishjálp virðist al-
gengara að konan fái hjálp. Þetta
hefur verið túlkað sem svo að karl í
hjúskap þurfi ekki hjálp hafi hann
konuna.
Heilsufar má meta á margan
hátt. Sé heilsufar mælt í lífslíkum er
heilbrigðisástand íslenskra kvenna
best á Norðurlöndunum. Norrænar
konur Iifa lengur en karlarnir, ís-
Ienskar konur verða norrænna
kvenna elstar, en það er ekki þar
með sagt að norrænar gamlar kon-
ur séu heilsuhraustar. Á meðan
karlarnir deyja úr svonefndum lífs-
stílssjúkdómum lifa konurnar af, en
þær eru veikari en karlkynsjafn-
aldrar þeirra í þeim skilningi að
þær þjást af fleiri sjúkdómum en
þeir.
Atvinnuþátttaka. Norðurlöndin
verða æ meira samstíga í tíðni svo-
kallaðra lífsstílssjúkdóma (hjarta-
og æðasjúkdóma og krabbameins).
I samanburði milli Norðurland-
anna sker Island sig úr hvað varðar
aukningu í nýskráningu krabba-
meins og aukna dánartíðni af völd-
um krabbameins hjá miðaldra og
yngri konum, sem verða gamlar
konur framtíðarinnar. Sú staðreynd
er áhugaverð að ýmsu leyti, t.d. því
að meðalævilengd íslenskra kvenna
hefur staðið í stað síðustu ár, ólíkt
því sem gerist á hinum Norður-
löndunum og einnig í því sam-
hengi að á síðustu 25 árum hefur
launuð atvinnuþátttaka kvenna
aukist mest á Islandi af öllum
Norðurlöndunum. Þar með hefur
einnig orðið mest aukning í tvö-
földu vinnuálagi á íslenskum kon-
um á síðustu 25 árum, þær sjá um
mestan hluta heimilisreksturs auk
þess að bera ábyrgð á vinnu utan
heimilis. Islenskar konur - ungar
sem eldri - vinna Iengsta vinnu-
viku af konum á Norðurlöndunum.
Samfara þessu aukna vinnuálagi ís-
lenskra kvenna er ástand mála
þannig að á engu Norðurlandanna
eru eins fá dagheimilisrými og leik-
skólarými, hlutfallslega, né eins
stuttur viðverutími í skólum. Þrátt
fyrir þetta halda íslenskar konur
forystu í barneignum á Norður-
löndunum. Mætti í framhaldi af
þessari upptalningu spyrja þeirrar
spurningar hvort samband geti ver-
ið á milli þeirrar hröðu þjóðfélags-
þróunar sem hér hefur orðið og
kemur meðal annars fram í því að
ekkert samhengi er á milli t.d. at-
vinnuþátttöku kvenna og framboðs
á þjónustu við barnafólk og þess að
íslenskar konur fái lífsstílssjúk-
dóma í ríkari mæli en jafnaldra
stallsystur þeirra á hinum Norður-
löndunum? Við skulum vera minn-
ug þess að þetta eru gamlar konur
morgundagsins. Er ísland að missa
forskot sitt í því að eiga elstu kerl-
ingar norðursins?
Mjög lágt hlutfall gamalla kvenna
hefur menntun fram yfir skyldu-
nám. Islenskar konur hafa mjög
sótt í sig veðrið hvað varðar fram-
haldsmenntun og standa fyllilega
jafnfætis stöllum sínum á Norður-
löndunum, en samt er menntunar-
22 HEILBRIGÐISMÁL 1/1993