Heilbrigðismál - 01.03.1993, Síða 33

Tómas Jói
við meðferð ýmissa illkynja sjúk-
dóma og hefur reynst einkar vel
við meðferð á Hodgkinssjúkdómi.
Lyfið vindesín (Eldisine) er efna-
fræðilega náskylt vinkristíni og
vinblastíni, en er ekki í plöntunni
sjálfri heldur framleitt með því að
gera efnafræðilegar breytingar á
vinblastíni, sem einangrað er úr áð-
urnefndri plöntu. Vindesín er því
dæmi um krabbameinslyf sem
framleitt er með hálf-samtengingu.
Það er einkum notað við lungna-
krabbameini og við bráða eitil-
frumuhvitblæði í börnum. Búin
hafa verið til önnur hálf-samtengd
afbrigði af vinkristíni og vinblast-
íni, og sem stendur er verið að
prófa eitt þeirra, vinorelbín (Na-
velbine) við Hodgkinssjúkdómi og
krabbameini í lungum, brjóstum og
eggjastokkum.
I tvö þúsund ár hafa Kínverjar
notað rætur plöntunnar Podoplnjll-
um hexanirum við meðferð á ýmiss
konar æxlum. Rannsóknir á þessari
Æxlishemjandi efni hefur verið
búið til úr nálum Taxus baccata,
sem nefnd hefur verið barrlind.
plöntu og annarri náskyldri, Podo-
phyllum peltatum sem vex í Banda-
ríkjunum (bandarískt maíepli),
staðfestu æxlishemjandi eiginleika
plantnanna og í kjölfarið voru virk
efni einangruð. Eitt virkasta efnið
reyndist vera pódófyllotoxín, en
það er nú einangrað úr plöntum af
þessari ættkvísl og hagnýtt í tvenn-
um tilgangi. Annars vegar er það
notað í fljótandi formi (Condyline)
við meðferð á kynfæravörtum.
Hins vegar er það notað til fram-
leiðslu á tveimur öðrum lyfjum
sem eru notuð í krabbameinslækn-
ingum. Lyfin heita etópósíð (Vepes-
id) og tenipósíð (Vumon, Vehem)
og eru framleidd með því að gera
lítilsháttar breytingar á efninu pódó-
fyllótoxín. Etópósíð er einkum notað
við meðferð á smáfrumulungna-
krabbameini og krabbameini í eist-
um. Tenipósíð hefur svipaða eigin-
leika og er einkum notað við tauga-
kímsæxlum (neuroblastóma) í
börnum, Hodgkinssjúkdómi og
öðrum illkynja eitilsjúkdómum.
Stöðug leit
Áætlað hefur verið að í heimin-
um séu um 250.000 plöntutegundir.
Einungis lítið brot þeirra hefur ver-
ið rannsakað með tilliti til lyfja-
verkunar. Umfangsmesta mark-
vissa leitin að nýjum krabbameins-
lyfjum í plöntum hefur verið í
höndum Bandarísku krabbameins-
stofnunarinnar (NCI). Auk þess
hafa fámennari hópar vísinda-
manna víðs vegar um heim lagt sitt
af mörkum.
Til að fá frumvísbendingar um
tilvist æxlishemjandi efna í plönt-
um eru framkvæmd einföld próf,
þar sem könnuð eru áhrif seyða af
viðkomandi jurt á illkynja frumur í
tilraunaglösum og í dýrum Jákvæð-
um niðurstöðum er fylgt eftir með
því að einangra virk efni í hreinu
formi. Ýtarlegri rannsóknir eru
síðan gerðar á hreina efninu.
Efni sem standast ströngustu próf
um virkni og aukaverkanir eru að
lokum prófuð á mönnum. Af þeim
fjölda efna sem prófuð eru í upp-
hafi er aðeins örlítið brot sem nær
svo langt að komast í lokapróf.
Enn hefur ekki tekist að finna
krabbameinslyf sem getur heft
skiptingu og útbreiðslu illkynja
fruma án þess að hafa áhrif á heil-
brigðar frumur. Oll krabbameinslyf
sem nú eru notuð geta því valdið
aukaverkunum og eru vandmeð-
farin, hvort sem þau eru gerð efna-
fræðilega eða eiga rætur að rekja til
náttúrunnar. Hins vegar hefur tek-
ist að bæta til muna árangur lyfja-
meðferðar og líðan sjúklinga með-
an á meðferð stendur með aukinni
þekkingu á verkunarhætti krabba-
meinslyfja og kunnáttu þeirra sem
annast krabbameinssjúklinga.
Helstu heimildir:
D. G. I. Kingston: New Drugs from Natural
Sources (J. D. Coombes ritstj.). IBC Technical
Services Ltd., London 1992.
Ritstjórnargrein, Lancet 339, Editorial 1447
(1992).
M. C. Bissery o.fl.: Experimental Antitu-
mour Activity of Taxotere, a Taxol Analogue.
Cancer Research 51, 4845 (1991).
W.K. Murphy o.fl.: Phase II Study of Taxol
in Patients with untreated Advanced Non-
Small-Cell Lung Cancer. J. Natl. Cancer Inst.
85 (5), 384 (1993).
E. Cvitkovic og J. Izzo: The Current and Fu-
ture Place of Vinorelbine in Cancer Therapy.
Drugs 44 (Suppl. 4), 36 (1992).
Kristín higólfsdóttir lyfjafræðingur,
Ph. D., er dósent við lyfjafræði hyfsala í
Háskóla íslands. Hún hefur nýlega
skrifað um sama cfni í Mixtúru.
HEILBRIGÐISMÁL 1/1993 33