Heilbrigðismál - 01.06.1998, Page 28

Sjúklingar eiga að njóta
mannréttinda og mannhelgi
Samskipti við heilbrigðisstarfsfólk eru að breytast
Grein eftir Ástríði Stefánsdóttur
Fyrr á öldum voru læknar, lögfræðingar
og prestar í stöðum áhrifamanna í samfé-
laginu. Þeir sem þurftu á aðstoð þeirra að
halda treystu í blindni á visku þeirra og
dómgreind. Hippocra tesareiðurinn, sem
rekja má til Forn-Grikkja, vitnar um þetta
viðhorf. Samkvæmt honum var læknum
beinlínis bannað að útskýra fyrir sjúkling-
um ástand þeirra og einnig var tvímæla-
laust talið betra fyrir sjúklinginn að halda
leyndu eins miklu og hægt væri um eðli og
tilgang þeirrar meðferðar sem læknir
hugðist framkvæma.
A átjándu og nítjándu öld óx virðing og
vegur læknisfræðinnar, fagið varð fræði-
legra og má segja að þá breytist læknislist
yfir í að verða læknavísindi. Læknisfræðin
var ekki einungis iðkuð við rúmstokk
sjúklingsins heldur færðist hún inn á
sjúkrahúsin og inn í háskólana. Þessar
breytingar juku enn frekar á fjarlægðina á
milli læknisins og sjúklingsins. Undirgefni
gagnvart læknum jókst og einnig tilhneig-
Persónulegt
sjálfræði er
mikilvægt sið-
ferðilegt gildi
sem standa þarf
vörð um. Liður
í því er að veita
sjúklingnum
góðar upplýs-
ingar um sjúk-
dóm sinn og þá
meðferðar-
möguleika sem
í boði eru.
ingin til að efast hvorki um gjörðir þeirra
né ráðleggingar. Ráðleggingum læknisins
skildi einfaldlega fylgt og hlutverk hans
var fyrst og fremst að umgangast sjúkling-
inn af föðurlegri umhyggju.
Nú hafa hugmyndir um lýðræði og jafn-
rétti grafið undan þeim gömlu hugmynd-
um um stöðu manna sem að framan er
lýst. Störf stétta eins og lækna, lögfræðinga
og presta eru ekki lengur hafin yfir gagn-
rýni almennings. Á síðustu áratugum hef-
ur sú krafa jafnframt orðið sífellt háværari
að sjúklingurinn sjálfur sé ekki bara þol-
andi meðferðar heldur þátttakandi og eigi
sinn þátt í ákvörðun um meðferð.
Upp úr þessum jarðvegi sprettur um-
ræðan um réttindi sjúklinga. Nefna má að
minnsta kosti fernt sem hefur átt sinn þátt í
að örva þá umræðu á síðustu árum.
í fyrsta lagi má nefna þróun þeirrar
tækni sem unnt er að beita við skoðun
mannslíkamans. Sífellt verður auðveldara
að kafa dýpra og dýpra inn í líkama og sál
einstaklingsins og getur slík rannsókn ógn-
að mannhelgi persónunnar. Því er orðið
nauðsynlegt að tryggja sérstaklega virð-
ingu sjúklingsins.
I öðru lagi hefur verið bent á að staða
sjúklingsins innan heilbrigðiskerfisins sé
veik vegna þess að hann er sjúkur og þarf
að berjast við það óöryggi og þá hræðslu
sem fylgir því ástandi.
í þriðja lagi er sú hætta fyrir hendi að í
heilbrigðiskerfinu gleymist að sjúklingur-
inn er manneskja með tilfinningar og eigin
markmið með lífi sínu. Hann er meira en
„tilfelli".
í fjórða lagi má nefna aukin áhrif
hugmynda um mannréttindi í samfélag-
inu.
Vaxandi þungi þessarar umræðu í ná-
grannalöndum okkar hefur knúið á um
lagasetningu þar sem reynt er að tryggja
sérstaklega rétt sjúklinga.
Sjálfsögð réttindi
Mannréttindi eru réttindi sem allir menn
hafa, óháð lögum. Þau eru ofar lögum í
þeim skilningi að þegar lögin ganga gegn
28 heilbrigðismAl 2/1998