Heilbrigðismál - 01.07.2007, Blaðsíða 21

AÐ LIFA
MEÐ KRABBAMEIN
Árangursrík námskeið að erlendri fyrirmynd
Kka hluta af heilbrigðum vef ( kringum
æxlið ásamt nálægum eitlum. Þegar um er
að ræða krabbamein í ristli og efsta hluta
endaþarms er oftast hægt að tengja end-
ana saman eftir brottnám. Sé æxlið í
neðsta hluta endaþarmsins getur þurft að
fjarlægja allan endaþarminn, svo og enda-
þarmsopið. Þá þarf að leiða þarminn út á
kviðvegginn (colostomia) svo þarmainni-
haldið komist út, þar sem það kemst ekki
lengur rétta leið út um endaþarmsopið. Ef
æxlið er í neðri tveimur þriðju hlutum
endaþarmsins og er talið vera læknanlegt
er gefin geislameðferð á æxlisstaðinn fyrir
aðgerðina. Sýnt hefur verið fram á að
staðbundin endurkoma æxla er ekki eins
algeng ef slíkt er gert.
Við vefjarannsókn á brottnumdum vef
úr aðgerð er m.a. hægt að greina æxlis-
tegund, æxlisþroska og útbreiðslu æxlis
innan vefjarins. Síðan er metin frekari út-
breiðsla æxlis, þ.e. ákvörðun á sjúkdóms-
stigi æxlis með hjálp myndgreiningarrann-
sókna, og í framhaldi af því tekin ákvörðun
um viðbótarmeðferð. í sumum tilvikum er
einnig gefin fyrirbyggjandi meðferð með
krabbameinslyfjum eftir aðgerðina með
það í huga að drepa þær krabbameins-
frumur sem hugsanlega gætu verið eftir
og til að minnka líkurnar á að sjúkdóm-
urinn taki sig upp aftur. Nú eru krabba-
meinslyf gjarnan notuð við meðferð þegar
sjúkdómurinn er útbreiddur, þar sem rann-
sóknir seinni ára hafa sýnt að slík viðbót-
armeðferð geti lengt líf.
HORFURNAR HAFA BATNAÐ
Sé ristil- eða endaþarmskrabbamein
uppgötvað snemma, þ.e. þegar það er
takmarkað við garnavegginn, er langoftast
unnt að lækna sjúklinga með skurðaðgerð.
Þegar sjúkdómurinn hefur náð að dreifa
sér út fyrir vegginn eru horfurnar verri og
einkum ef æxlið hefur dreift sér til eitla
eða fjarlægra líffæra. I heildina er hlutfalls-
leg fimm ára lifun sjúklinga með krabba-
mein í ristli og endaþarmi 60% fyrir karl-
menn og 55% fyrir konur (var um 30%
fyrir fjórum áratugum).
Tilgangur með skimun fyrir krabbameini
í ristli og endaþarmi er einkum að greina
æxlin fljótt í sjúkdómsferlinu, þegar líklegt
er að læknismeðferð lækni sjúklinginn, en
einnig að finna forstig krabbameinsmynd-
unar og fjarlægja slík forstig svo þau þróist
ekki yfir í illkynja vöxt.
Grein eftir Jón Gunnlaug Jónasson
yfirlækni Krabbameinsskrár Krabbameins-
félags íslands og dósent við læknadeild |
Háskóla (slands. Að hluta til byggt á efni |
úr bókinni Krabbamein á íslandi, sem kom Ý
út árið 2004. o
Viðbrögð fólks við greiningu krabba-
meins eru margvísleg og breytileg í
gegnum veikindaferlið. Margs konar lík-
amleg einkenni, tilfinningar og hugsanir
bæði hjá sjúklingum og aðstandendum
vekja þörf á upplýsingum og stuðningi.
Ýmsar leiðir eru notaðar til þess að hafa
áhrif á þekkingu, líðan og færni fólks til
þess að takast á við breyttar aðstæður
eins og þegar um krabbamein er að ræða.
Ein slík leið, skipulögð fræðsla og stuðn-
ingur sem fer fram í hópum sem er stýrt af
fagfólki, hefur reynst mörgum gagnleg.
Námskeiðið Að lifa með krabbameln er
dæmi um slíkan stuðning. Hér verður
fjallað stuttlega um tilurð og bakgrunn
þessa námskeiðs og gerð grein fyrirskipu-
lagi og framkvæmd þess hér á landi.
BYRJAÐI í BANDARÍKJUNUM
Skipulögð fræðsla veitt af fagfólki og
stuðningur í hópum er talin vera árang-
ursrík leið til þess að mæta þörfum sjúk-
linga með krabbamein og aðstandenda
þeirra. Niðurstöður rannsókna benda til
að sjúklingar sem fá góða fræðslu séu
ánægðari með veitta þjónustu og finni
fyrir minni kvíða og depurð.
Eitt af fyrstu skipulögðum fræðsluhóps-
námskeiðum af þessu tagi er bandaríska
námskeiðið, / Can Cope (ICC) sem þróað
var af hjúkrunafræðingnum dr. Judi Jo-
hnson í Minnesota á sjötta áratugnum.
Námskeiðið byggðist á sex vikulegum
fræðslufundum, sem hver stóð í níutíu
mínútur. Meðal annars varfjallað um sjúk-
dóminn krabbamein, hvernig taka ætti á
daglegum heilsuvandamálum, samskipi
við aðra, sjálfmyndina og úrræði til
hjálpar.
Niðurstöður úr samanburðarrannsókn
sýndu að þátttakendur á námskeiðinu
voru ekki eins kvíðnir, sáu meiri tilgang
með lífinu og höfðu meiri þekkingu heldur
en þeir sem ekki tóku þátt. Aðrar rann-
sóknir sýndu einnig fram á mikla ánægju
þátttakenda með skipulag og innihald
námskeiðsins.
Þessar niðurstöður stuðluðu að því að
námskeiðið ICC var sett í gang víða í
Bandaríkjunum og nú er framkvæmd þess
studd af Bandaríska krabbameinsfélaginu (
flestum fylkjum Bandaríkjanna og þá oft-
ast í samvinnu við krabbameinsmeðferð-
arstofnanir.
EINNIG í EVRÓPU
Fyrstu námskeiðin í Evrópu voru haldin
að tilstuðlan dr. Gertrud Grahn og Evrópu-
samtaka krabbameinshjúkrunarfræðinga
(EONS). Upphafið má rekja til þess að dr.
Johnson var gistiprófessor í Lundi I Svíþjóð.
Á árunum '1988-1992 vann dr. Grahn (
Lundi að því að meta fræðsluþarfir sjúk-
linga og aðstandenda, aðlaga og búa til
16 tlma fræðsludagskrá með viðeigandi
lesefni og að prófa þetta námskeið með
sænskum sjúklingum og aðstandendum
þeirra.
Námskeiðið fékk heitið Lara sig att leva
med cancer og hefur síðan 1992 verið
haldið víða (Svíþjóð. Niðurstöður úr fyrsta
Þriðji hver íslendingur getur búist við
að fá krabbamein einhvern tímann á
lífsleiðinni.
HEILBRIGÐISMAL 1/2007 21