Heilbrigðismál - 01.07.2007, Blaðsíða 31

Forðast þarf notkun Ijósabekkja og gæta varúðar á sólarströndum
Sortuæxli eru ein af mörgum tegundum
húðkrabbameina. Auðvelt er að lækna slík
mein greinist þau snemma, en sortuæxli
geta verið banvæn greinist þau seint og
hafi náð að dreifa sér.
Sortuæxli myndastfrá litarfrumum húð-
arinnar. Eðlilegar litarfrumur sitja í ystu
lögum húðarinnar og framleiða brúnt lit-
arefni sem nefnist melanin, en það gefur
húðinni brúnan lit. Litarfrumurnar örvast
af sólarljósi og framleiða þá meira melanin
og húð okkar dökknar. Of mikil örvun virð-
ist einnig geta leitt til þess að líkaminn
missi stjórn á vexti litarfrumanna og að
krabbamein myndist.
Hér á landi hefur sortuæxlum fjölgað
mikið undanfarna áratugi. Tlðnin hefur
tvöfaldast á einum áratug. Þau eru algeng-
ari meðal kvenna en karla, gagnstætt því
sem má finna í mörgum nágrannalöndum
okkar. Fjölgun tilfella er mest áberandi hjá
ungum konum og er nú svo komið að
sortuæxli eru algengasta krabbameinið
hjá ungum konum.
Samkvæmt upplýsingum frá Krabba-
meinsskrá Krabbameinsfélagsins greinast
að meðaltali 55 manns á ári með sortuæxli
I húð, 55 með önnur húðæxli og um 210
manns með svonefnd grunnfrumuæxli (
húð.
HVAÐ VELDUR?
Fjöldi rannsókna hefur sýnt að samband
er á milli sortuæxla og útfjólublárra
geisla, hvort sem þeir koma frá sólinni
eða Ijósabekkjum. Sérstaklega slæmt er ef
húðin brennur ( sólinni í bernsku eða
fyrir 16 ára aldur. I Ijós hefur komið að
aukning á nýgengi sortuæxla sem sést
hefur undanfarna áratugi er að mestu
bundin við hvíta kynstofninn.
Allir geta fengið sortuæxli, en einstakl-
ingar með Ijósa húð og þeir sem þola sól-
ina illa eru i meiri áhættu. Sólin virðist því
vera aðaláhættuþátturinn, en þeir sem
eiga erfitt með að verða brúnir eða brenna
auðveldlega virðast í meiri hættu en aðrir.
Of mikil sólun virðist vera hættuleg alla
ævina en alvarlegustu skemmdirnar koma
þó fram hjá börnum og unglingum.
Þeir sem hafa mikið af fæðing-
arblettum eru líklegri að mynda sortuæxli
en hinir sem fáa hafa. Langflestir hafa um
þrjátíu fæðingabletti en aukin hætta virð-
ist vera hjá þeim sem hafa fleiri en sextíu
bletti og hættan fer vaxandi eftir því sem
blettunum fjölgar.
Sumir hafa einnig svonefnda óreglulega
fæðingarbletti og fylgir þeim meiri áhætta
á myndum sortuæxla. Slíkir einstaklingar
þurfa að vera í reglulegu eftirliti hjá lækni.
Sortuæxli geta legið í fjölskyldum og er því
Full ástæða er til að njóta sólarinnar,
en gæta verður varúðar, bæði hér á
landi og á sólarströndum.
FJÖGUR
LYKILATRIÐI
Til að minna á einkenni sortuæxla
er oft talað um fjögur lykilatriði:
Ósamhverfa: Sé blettinum skipt
i tvennt, langsum eða þversum, eru
helmingarnir ekki eins.
Óreglulegir kantar: Ytri kantur
sortuæxlis er oft ekki jafn heldur
óreglulegur.
Litur: Fæðingarblettir eru oftast
einlitir og þá oftast Ijósbrúnir en
sortuæxli geta verið af hvaða lit sem
eru og oft marglitir.
Þvermál: Mörg sortuæxli eru
stærri en 6 millimetrar. Þessi regla er
þó alls ekki óyggjandi.
Sé einn eða fleiri þessara þátta til
staðar getur það bent til sortuæxlis
og er þá rétt að leita læknis.
TIÐNI SORTUÆXLA HEFUR
TVÖFALDAST Á EINUM ÁRATUG
HEILBRIGÐISMÁL 1/2007 31