Fréttablaðið - 28.12.2009, Blaðsíða 20

20 28. desember 2009 MÁNUDAGUR
greinar@frettabladid.is
FRÁ DEGI TIL DAGS
FRÉTTABLAÐIÐ Skaftahlíð 24, 105 Reykjavík SÍMI: 512 5000, ritstjorn@frettabladid.is FRÉTTASTJÓRAR: Arndís Þorgeirsdóttir arndis@frettabladid.is, Kristján Hjálmarsson, kristjan@frettabladid.is Trausti Hafliðason trausti@frettabladid.is og Höskuldur Daði Magnússon (dægurmál) hdm@frettabladid.is
MENNING: Páll Baldvin Baldvinsson fulltrúi ritstjóra pbb@frettabladid.is HELGAREFNI: Anna Margrét Björnsson amb@frettabladid.is og Sigríður Björg Tómasdóttir sigridur@frettabladid.is ALLT OG SÉRBLÖÐ: Roald Eyvindsson roald@frettabladid.is og Sólveig Gísladóttir solveig@frettabladid.is
ÍÞRÓTTIR: Henry Birgir Gunnarsson henry@frettabladid.is LJÓSMYNDIR: Pjetur Sigurðsson pjetur@frettabladid.is FRAMLEIÐSLUSTJÓRI: Kolbrún Ingibergsdóttir kolbrun@frettabladid.is
F
yrir nokkru var haldinn þjóðfundur til þess að greina og
kynna þau gildi sem ætla má að Íslendingar flestir vilji
að móti þjóðlíf og stjórnarfar. Niðurstöður þjóðfundar-
ins eru þær að menn vilja leggja áherslu á heiðarleika,
jafnrétti, virðingu og réttlæti.
Þjóðfundurinn er aðdáunarvert frumkvæði og má ekki þokast
til hliðar fyrir hávaðamálum líðandi stundar. Menn geta sagt að
það sé auðvelt að nefna þessi gamalkunnu gildi, en vandinn felist
í því að gefa þeim raunverulegt og varanlegt innihald í verki.
Þar ráðast úrslitin og þess vegna má þjóðfundinum eiginlega
aldrei ljúka. Þetta er endalaust verkefni, að minna á þessi gildi,
að fylgja þeim eftir, að veita bæði ráðgjöf og aðhald. Í þessu er
enginn lokaáfangi heldur skiptir hreyfingin sjálf öllu máli áfram,
viðleitnin til að koma góðu til leiðar.
Gildi þjóðfundarins eru ekki nýmæli. Þessi gildi hafa aldrei
brugðist og þau brugðust ekki á síðasta ári. Menn misfóru með
viðskiptalegt frelsi. Áhættusækni á fjármálamarkaði keyrði
sjálfa sig í þrot og dró samfélagið niður með sér. Stjórnvöld, lög-
gjöf og eftirlitsstofnanir höfðu ekki við hraðanum. Sjálfsánægjan
reyndist ofurdramb og féll um sjálfa sig. Sú villa að fjármunum
sé treystandi var afhjúpuð. Sú villa að græðgi sé góð var afhjúp-
uð. Íslenska krónan er auðvitað fórnarlamb mannlegra ákvarð-
ana, en hún hafði aldrei reynst stöðug eða traust viðmiðun. Allt
þetta sannaðist nú sem löngum áður.
Þjóðfundurinn staðfestir að íslenska þjóðin heldur þreki sínu,
grunngildum og þrótti til þess að ná sér aftur á strik. Tilhögun
fundarins sýnir að það er vel unnt að virkja fjöldann til málefna-
legrar vinnu og árangurs. Og þjóðfundurinn sýnir líka að enda
þótt margir hafi tekið einhvern þátt í bólgu liðinna ára, þá ná
menn áttunum aftur og geta sameinast um að breyta stefnunni.
Öll þurfum við að læra af þessari reynslu.
Ein af mikilvægustu rótum mannlegs heiðarleika er sú að Guð
þekkir okkur öll með nafni og heyrir og sér til okkar á sérhverri
stund. Heiðarleiki – líka í viðskiptum, fjármálum og opinberu
starfi – er ekki aðeins fallegt orð heldur stendur á þessari traustu
rót. Gildi kristninnar hafa aldrei brugðist. Þau eru ekki ævinlega
virt í raun þótt höfð séu í hávegum í orði. En þau eru leiðarvísan,
það viðmið sem aldrei bregst.
Boðskapur Krists er lífsstefna mennskunnar og líknarstefna
mannsins í þessum heimi. Drottinn hefur aldrei lofað okkur vel-
megun, gróða eða stöðugum fagnaði í vellystingum praktuglega
í jarðlífinu. En hann hefur heitið því að hlusta á okkur og að
ganga með okkur, líka í öllum vonbrigðum og þjáningum. Hann
vill hlusta, fylgja, hugga og endurreisa. Hann er orðheldinn og
trúfastur. Hann er ástríkur, miskunnsamur og réttlátur.
En við verðum líka að hlusta og læra að virða þessi gildi í lífi
okkar og hegða lífi okkar og samfélagi í samræmi við þau.
Þjóðfundurinn er endalaust verkefni.
Gildi og sígildi
JÓN SIGURÐSSON SKRIFAR
Snemma í nóvember var til-kynnt að mannfræðingurinn
Claude Lévi-Strauss væri lát-
inn á 101. aldursári. Dauða hans
hafði borið að fáum dögum áður,
en samkvæmt eigin ósk hafði
hann verið jarðaður í kyrrþey, og
mátti vel skilja það þar sem mikið
fjaðrafok var gert í kringum and-
látið í fjölmiðlum, fréttin var með
heimsstyrjaldarletri á forsíðu,
líkt og þegar sjálfur de Gaulle
burtkallaðist úr táradalnum.
Svo vildi til að þessi andlátsfrétt
snerti mig nokkuð persónulega,
því árum saman hlýddi ég á fyr-
irlestra mannfræðingsins í hinu
mikla menntasetri College de
France, og kynntist þannig kenn-
ingum hans og að vissu leyti per-
sónunni sjálfri af fyrstu hendi. En
þær endurminningar sem ég hef
um þennan tíma eru blandaðar.
Þegar ég settist við fótskör
meistarans, rétt eftir 1966, var
hann sennilega sá fræðimaður
sem mest var í tísku í París og
ungir menntamenn voru spennt-
astir fyrir, kenningar hans voru
kallaðar „kóperníkusarbylting“
í hugvísindum. En sjálfur var
hann á nokkuð merkilegum stað í
sínum ferli.
Lévi-Strauss var fæddur 1908
og stundaði nám í heimspeki, en
eftir lokapróf rann það upp fyrir
honum að hér eftir myndi hann
ekki gera annað en kenna þessa
námsgrein í framhaldsskólum,
og það þótti honum ill tilhugsun.
Hann tók því boði um stöðu við
háskólann í Sao Paolo í Brasilíu og
dvaldist þar í þrjú ár, en fór jafn-
framt í leiðangra til Indíánaþjóða
úti í frumskógum, einkum til
Nambikwara-Indíána. Stuttu eftir
að hann sneri til Frakklands hófst
heimsstyrjöldin og hann varð þá
aftur að hrökklast af landi brott,
nú til New York í félagsskap með
ýmsum frönskum skáldum og
súrrealistum. Þar kynntist hann
málvísindamanninum Roman
Jakobson sem hafði gríðarleg
áhrif á allar hans hugmyndir, og
má í rauninni rekja „formgerðar-
hyggjuna“ svokölluðu, sem Lévi-
Strauss er oft talinn upphafs-
maður að í mannfræði, til þeirra
kynna. Þegar hann kom aftur til
Parísar eftir heimsstyrjöldina
setti hann svo fyrst fram kenn-
ingar sínar, í doktorsritgerð um
fjölskyldutengsl meðal svokall-
aðra „frumstæðra þjóða“. Hún
vakti þá ekki mikla athygli.
En árið 1955 gaf hann út frá-
sögn af ferðum sínum, einkum
dvöl sinni meðal indíána, ásamt
með alls kyns heimspekilegum
bollaleggingum, undir heitinu
„Hitabeltislöndin dapurlegu“.
Þessi bók sló í gegn og hefur notið
mikilla vinsælda æ síðan, enda
leiftrandi vel skrifuð og skemmti-
leg; telja sumir að það verði hún
sem muni halda nafni hans lengst
á lofti, og sennilega var það eink-
um af lestri hennar að ég fékk
áhuga á að hlýða á fyrirlestra höf-
undarins.
Um þetta leyti fékk Lévi-
Strauss prófessorsstöðu við Coll-
ege de France, sem oft er talinn
toppurinn á öllum prófessors-
embættum í Frakklandi, og þá
sneri hann sér að nýju viðfangs-
efni: rannsóknum á goðsögnum
indíána víða, bæði í Norður- og
Suður-Ameríku. Um þetta skrifaði
hann voldugt verk í fjórum bind-
um, sem hlaut mikla útbreiðslu,
mönnum kom það svo fyrir sjón-
ir að það geymdi kjarna „form-
gerðarhyggjunnar“ sem þá var
mest umtöluð af öllum stefnum
og straumum. Það var á þess-
um tíma sem ég fór að fylgjast
með fyrirlestrunum, hann var
þá þegar búinn að gefa út fyrstu
hlutana af þessu mikla verki, og
hlýddi ég á framhaldið. Frá því er
þó skemmst að segja að kenning-
arnar sannfærðu mig ekki nema
að mjög litlu leyti; mér fannst það
oft út í hött hvernig Lévi-Strauss
átti til að tína upp einstök atriði
úr goðsögnum indíánaþjóða sem
bjuggu í órafjarlægð hver frá ann-
arri og búa þannig til flókin kerfi
sem ekki var hægt að sjá að ættu
sér mikla stoð nokkurs staðar.
En hins vegar man ég eftir frá-
bærlega skemmtilegum fyrirles-
ara. Goðsagnirnar sem hann fjall-
aði um kunni hann allar utanað,
hann gekk um gólf og sagði þessar
sögur blaðlaust á alveg sérlega lif-
andi hátt, stundum með látlausri
gamansemi, og þegar ein sagan
var nokkuð klúr brá hann fyrir
sér tungumáli rithöfundarins
kjarnyrta Rabelais á 16. öld. Með
þessu sögum slæddist einnig mik-
ill fróðleikur um hinar ýmsu indí-
ánaþjóðir.
Eftir þetta datt Lévi-Strauss
úr tísku, og þótt honum væri
stöðugt hampað opinberlega í
Frakklandi, til dæmis þegar safn
„Frumstæðra lista“ var opnað í
París – þar ber tónleikasalurinn
nafn hans – held ég að hann hafi
að mestu leyti fallið í gleymsku
annars staðar. En persónutöfrar
hins háaldraða fræðimanns birt-
ust óskertir í viðtölum við hann í
nýlegri heimildarmynd um Namb-
ikwara-Indíána fyrr og nú og
leiðangra hans á vit þeirra. Því
á minningin um þennan merka
mann skilið að lifa, hvernig svo
sem eftirtíminn kann að dæma
kenningar hans.
Hitabeltislöndin ógurlegu
EINAR MÁR JÓNSSON
Í DAG | Mannfræðingur deyr
Drottinn hefur aldrei lofað okkur velmegun, gróða
eða stöðugum fagnaði í vellystingum praktuglega í
jarðlífinu.
ÚTGÁFUFÉLAG: 365 miðlar ehf. STJÓRNARFORMAÐUR: Ingibjörg S. Pálmadóttir FORSTJÓRI OG ÚTGÁFUSTJÓRI: Ari Edwald
RITSTJÓRI: Jón Kaldal jk@frettabladid.is AÐSTOÐARRITSTJÓRI: Steinunn Stefánsdóttir steinunn@frettabladid.is
Fréttablaðið kemur út í 90.000 eintökum og er dreift ókeypis á heimili á höfuðborgarsvæðinu og Akureyri. Einnig er hægt
að fá blaðið í völdum verslunum á landsbyggðinni. Fréttablaðið áskilur sér rétt til að birta allt efni blaðsins í stafrænu
formi og í gagnabönkum án endurgjalds. Issn 1670-3871
UMRÆÐAN
Hildur Sverrisdóttir skrifar um borgar-
mál
Að ferðast um kyrrláta höfuðborgina á aðfangadagskvöld er alltaf sérstakt
en sjaldan hefur það verið jafn áhrifa-
mikið og í ár. Jólaljós í gluggum heim-
ilanna voru hljóðir málsvarar um hvað
flestir leggja áherslu á þegar erfiðleikar
steðja að. Án efa hefur það verið mörgum
erfitt að halda hátíð, um það ber fjöldi umsókna
um aðstoð til hjálparsamtaka vitni. Margar fjöl-
skyldur hafa líka þurft að forgangsraða upp á
nýtt og hugsa um hvað væri nauðsynlegt til að
halda jól og hverju mætti sleppa að sinni. Oftar
en ekki hefur það verið erfitt val.
Í þessari efnahagslegu ótíð verða stjórnvöld í
Reykjavík, líkt og fjölskyldurnar, að forgangs-
raða hjá sér. Í slíku vandasömu verki er mikil-
vægt að stjórnvöld leggi sitt lóð á vogarskálarn-
ar til þess að hægt sé að komast upp úr hjólförum
tortryggni og vantrausts og skapa sátt í samfé-
laginu um þær aðgerðir sem grípa þarf
til. Íslendingar hafa fyrir löngu komið
sér saman um að vilja vera samfélag
sem styður við þá sem þess þurfa. Það er
gott til þess að vita að enginn vilji er til
þess að breyta því þrátt fyrir yfirstand-
andi erfiðleika. Ekki er síður mikilvægt
að allir leggist á eitt við að styrkja stoðir
samfélagsins með því að grafa ekki vís-
vitandi undan trausti og gæta sanngirni
gagnvart hvert öðru.
Stjórnmál morgundagsins munu snú-
ast fyrst og fremst um vinnubrögð við að skapa
traust og að í sameiginlegum sáttatóni séu tekn-
ar ákvarðanir um hvað skiptir okkur mestu máli.
Það verður erfitt verkefni en eitt það mikilvæg-
asta. Margir kviðu fyrir því ári sem nú er að
kveðja og það hefur verið mörgum erfitt. Árið
getur þó líka staðið sem áminning um hverju við
getum áorkað þegar á reynir og haft það að leið-
arljósi í komandi verkefnum.
Höfundur er þátttakandi í prófkjöri Sjálfstæðis-
flokksins fyrir borgarstjórnarkosningarnar.
Við verðum að forgangsraða
HILDUR
SVERRISDÓTTIR
K A K A Á R S I N S 2 0 0 9
Þessi er alveg svakaleg!
Kveðjum árið með köku ársins.
Reynsla
Líkt og fram kom í Fréttablaðinu
fyrir nokkru verður Jón Sigurðsson
formaður nýrrar stjórnar Íslands-
banka. Jón hefur komið víða við um
ævina, var til dæmis viðskiptaráð-
herra, seðlabankastjóri og bankastjóri
Norræna fjárfestingarbankans en
síðustu mánuði vann hann við að
afla Íslandi gjaldeyrislána. Í seinni
tíð er Jón hvað þekktastur fyrir
að vera stjórnarformaður FME í
hruninu. Almennt þykir það ekki
gott enda átti FME að passa
að bankarnir væru í lagi,
að þeir færu ekki á
hausinn. Þeir sem
ráða telja greinilega
reynslu hans og
þekkingu þó vega
það upp.
Lítil reynsla
Þingfundur verður í dag. Er þetta
í fyrsta sinn í fimmtán ár sem
þingfundur er milli jóla og nýárs.
Glögglega sést hve ungur þingheimur
er þegar sú staðreynd er athuguð að
aðeins fimm af þeim sem nú eru á
þingi voru á millihátíðaþingfundin-
um 1994. Það voru Jóhanna
Sigurðardóttir, Össur Skarp-
héðinsson, Steingrímur J.
Sigfússon, Árni Johnsen og
Einar K. Guðfinnsson.
Vondir og góðir
Egill Helgason og Hannes Hólm-
steinn Gissurarson notuðu jólin
meðal annars til að skylmast
um boðskap kvikmyndarinn-
ar Avatar. Hannes skrifaði:
„Frumstæðir ættbálkar manna
hafa jafnan lifað við sult og seyru,
grimmd og dráp og flestir gengið illa
um umhverfi sitt, stundað rányrkju í
stað ræktunar.“ Um þessi orð skrifaði
Egill: „Prófessorinn hefur misskilið
myndina algjörlega – að líkindum
eftir einhverju skema sem er í kollin-
um á honum og verður varla breytt úr
þessu.“ Hannes svaraði skrifum Egils
í nokkuð löngu máli sem lauk á orð-
unum: „Frjálshyggjumenn
hafa mestan áhuga á
því, að saumastofur séu
í fullum gangi, svo að
engan vanti kyrtil. En
til þess þarf að borga
sig að sauma kyrtla.“
Óneitanlega
hressandi.
bjorn@
frettabladid.is