Fréttablaðið - 10.04.2010, Blaðsíða 20

20 10. apríl 2010 LAUGARDAGUR
Öll ráðuneyti og stofnanir þeirra hafa tekist á við margvíslegar
breytingar í umhverfi sínu í kjöl-
far hruns bankakerfisins. Í fyrri
grein minni fjallaði ég um helstu
úrbætur sem nú þegar hefur verið
unnið að á vettvangi forsætisráðu-
neytisins og miða að því að gera
umhverfi stjórnmála og stjórn-
sýslu lýðræðislegra, skilvirk-
ara og traustara. Í þessari síðari
grein minni mun ég beina sjónum
mínum að sambærilegum umbóta-
verkefnum sem unnin hafa verið á
vettvangi annarra ráðuneyta frá
hruni bankakerfisins.
• Nýtt efnahags- og viðskipta-
ráðuneyti, sem sett var á stofn
1. október sl. í því augnamiði að
styrkja stjórnun efnahagsmála,
færa undir eitt ráðuneyti mikil-
vægar stofnanir og starfsemi og
fækka þannig þeim ráðuneytum
sem koma að stjórnun efnahags-
mála.
• Róttækt frumvarp til laga um
breytingar á lögum um fjármála-
fyrirtæki hefur verið lagt fram
þar sem m.a. er kveðið á um aukn-
ar eftirlitsheimildir FME, bann
við lánum með veði í hlutabréfum
eða stofnfjárbréfum lánveitanda
og miklar takmarkanir á lánveit-
ingum til lykilstarfsmanna. Aukn-
ar kröfur eru gerðar til stjórnar-
manna og framkvæmdastjóra
fjármálafyrirtækja, heimildir til
hvatakerfis og starfslokasaminga
verða takmarkaðar.
• Hlutafélagalögum og einka-
hlutafélagalögum hefur verið
breytt m.a. með það að markmiði
að auka gagnsæi um eignarhald og
atkvæðisrétt í hlutafélögum og að
jafna kynjahlutföll í stjórnum og
meðal starfsfólks.
• Frumvarp til laga um verð-
bréfasjóði, fjárfestingarsjóði og
fagfjárfestasjóði hefur verið lagt
fram. Þar er m.a. lagt til að aukn-
ar kröfur verði gerðar til rekstrar-
félaga og að strangari reglur gildi
um fjárfestingar tengdra aðila til
að koma í veg fyrir krosseigna-
tengsl.
• Ný stjórn og yfirstjórn Fjár-
málaeftirlitsins var skipuð og
gagnsæi í störfum þess hefur verið
aukið. FME rannsakar nú ýmis
mál vegna gruns um brot á lögum
sem gilda á fjármálamarkaði og
hefur þegar vísað tugum mála til
sérstaks saksóknara, efnahags-
brotadeildar ríkislögreglustjóra
og embættis ríkissaksóknara.
• Miklar breytingar urðu á starf-
semi Seðlabankans á sl. ári með
nýjum lögum. Auk nýrrar stjórn-
ar bankans var skipuð peninga-
stefnunefnd sem fer með vaxta-
ákvarðanir bankans. Nú er unnið
að langtímastefnumótun á sviði
peningamála í Seðlabankanum og
boðuð hefur verið heildarendur-
skoðun á lögum um bankann.
• Samningur var gerður við
Evu Joly um aðkomu hennar að
rannsókn sérstaks saksóknara á
atburðum tengdum falli íslensku
bankanna. Framlag til rannsókn-
arinnar var stóraukið, saksókn-
urum embættisins var fjölgað um
þrjá, tugir einstaklinga ráðnir til
starfa og ráðherra skipaði einn-
ig sérstakan ríkissaksóknara yfir
embættið.
• Vegna aukins álags á dóms-
kerfið hafa verið samþykkt lög
sem heimila fjölgun héraðsdóm-
ara um fimm auk þess sem starfs-
mönnum embættanna hefur verið
fjölgað.
• Lagt hefur verið fram frum-
varp um breytingu á lögum um
dómstóla þar sem lagðar eru til
nýjar reglur um fyrirkomulag við
skipun dómara, aukið vægi mats-
nefndar og aðkomu Alþingis þegar
ráðherra vill víkja frá tillögum
matsnefndar.
• Endurreisn viðskiptabankanna
tókst mun betur en vonir stóðu til
og samkomulag náðist við kröfu-
hafa gömlu bankanna. Nýju við-
skiptabankarnir eru því fullfjár-
magnaðir og traustir.
• Vegna endurreisnar banka-
kerfisins hefur ríkið sett sér
eigandastefnu. Stefnan tekur
mið af þeim sérstöku aðstæðum
sem skapast hafa við endurreisn
bankakerfisins og með henni er
leitast við að skapa trúverðugleika
og traust á ríkinu sem eiganda
fjármálafyrirtækja.
• Bankasýsla ríkisins hefur
tekið til starfa og sér stofnunin
alfarið um samskipti við fjármála-
fyrirtæki sem tengjast eiganda-
hlutverki ríkisins. Markmiðið er
að umsýsla eignarhluta verði fag-
leg og traust og hafin yfir vafa.
• Gerð var könnun á þörf á
skatteftirliti í kjölfar banka-
hrunsins og í framhaldi af henni
ákveðið að stórefla skatteftirlit og
skattrannsóknir og veitt til þess
fé. M.a. var lögleidd skylda fjár-
málastofnana til að veita skattyf-
irvöldum allar upplýsingar um
eignir, skuldir, tekjur af hvers
konar fjármálagjörningum og
tekin upp lagaákvæði um skatt-
skyldu aflandsfélaga. Þá hafa
verið samþykkt lög sem heimila
skattyfirvöldum kyrrsetningu
eigna til tryggingar á vangoldn-
um sköttum vegna mála sem sæta
rannsókn.
• Lagt hefur verið fram frum-
varp um fyrstu heildarlöggjöf um
fjölmiðla og starfsemi þeirra. Þar
er m.a. að finna reglur um gagn-
sæi eignarhalds á fjölmiðlum, um
ritstjórnarlegt sjálfstæði þeirra og
ítarlegri vernd heimildarmanna
blaða- og fréttamanna.
Margt fleira gæti ég nefnt en í
þessum tveimur greinum hef ég
farið yfir helstu þætti þeirrar
róttæku uppstokkunar sem rík-
isstjórnir mínar hafa beitt sér
fyrir frá hruni. Því fer fjarri að
enn sjái fyrir endann á þessum
miklu breytingum og skýrsla
rannsóknarnefndar Alþingis
mun án efa benda á brotalamir
sem enn hefur ekki verið tekið á.
Frá fyrsta degi hafa ríkisstjórn-
ir mínar verið einbeittar í því að
breyta lagaumhverfi og vinnu-
brögðum til að tryggja að mistök
fortíðarinnar endurtaki sig ekki
og að endurreisnin verði byggð
á traustum grunni til framtíðar.
Þessu mikilvæga verkefni miðar
vel og það er trú mín og vissa að
niðurstöður þeirrar yfirgrips-
miklu og fordæmalausa rann-
sóknar á aðdraganda hrunsins
sem birtast mun þjóðinni á mánu-
daginn muni nýtast til enn frekari
umbóta í þessum efnum.
Saga íslenskrar fiskveiðistjórn-ar sýnir hversu erfitt það er
og flókið að koma á fót skilvirku
og þjóðhagslega hagkvæmu
fiskveiðistjórnkerfi sem um
leiðir samrýmist hugmyndum
manna um réttlæti. Þegar rætt
er um réttlæti er mikilvægt að
hlutirnir séu settir fram í sam-
hengi, m.a. hverjar séu afleiðing-
ar þess að hafa fiskveiðistjórn-
kerfi A fremur en B? Einnig þarf
ávallt að hafa heildarmyndina í
huga því þótt eitt grundvallar-
atriði í fiskveiðistjórnkerfi geti
sýnst óréttlát, svo sem fram-
sal veiðiheimilda, þá getur það
verið nauðsynlegt til að kerfið
í heild gangi upp. Illu heilli, að
mínu mati, hefur þessa heildar-
mynd oft skort þegar menn hafa
rætt um íslenska fiskveiðistjórn
og meint óréttlæti hennar. Jafn-
framt hefur að mínu mati skort
á að íslensk fiskveiðistjórn sé
borin saman við sambærileg
stjórnkerfi annars staðar, svo
sem fiskveiðistjórn ESB.
Ólíkt því sem margir halda
fram (sjá m.a. grein Úlfars
Haukssonar í Fréttablaðinu 31.
mars sl.), þá á sameiginleg fisk-
veiðistefna ESB ekki rætur sínar
að rekja til þess að forsvars-
menn Evrópuríkja hafi fengið
innblástur um nauðsyn þess að
hafa sameiginlega stefnu í þess-
um málum. Upphaf hennar má
rekja til hagsmuna þeirra sex
ríkja sem stofnuðu Efnahags-
bandalag Evrópu þegar ljóst var
að fjögur fiskveiðiríki sóttu um
aðild að bandalaginu árið 1970.
Um það leyti sem aðildarviðræð-
ur hófust var sú grundvallar-
regla sett að aðildarríki skyldu
hafa jafnan aðgang að fiskveiði-
lögsögu hvers annars en með því
vildu stofnríkin styrkja samn-
ingsstöðu sína og tryggja að þau
fengju aðgang að fiskimiðum
væntanlegra aðildarríkja, þ.e.
Bretlands, Danmerkur, Írlands
og Noregs (Sjá m.a. bók Mark
Wise frá árinu 1984 um sameig-
inlegu fiskveiðistefnu ESB). Við
sama tækifæri var mótuð sam-
eiginleg styrkjastefna sem í 40
ár hefur aukið líkur á rányrkju,
offjárfestingu og millifærslu
fjármuna úr vasa skattborgara
til einstakra aðila innan evr-
ópsks sjávarútvegs.
Það hefur aldrei verið rök-
bundin nauðsyn að ESB hafi svo
mikið vald við að stjórna fisk-
veiðum í atvinnuskyni. Sú rétt-
arstaða varð að veruleika vegna
hagsmunamats stjórnmálamanna
á sínum tíma en kom bræðra-
bandalagshugsjónum um sam-
eiginlega fiskstofna lítt við. Sú
skýring að sterkt miðstjórnar-
vald þurfi að vera á þessu sviði
er að mínu mati eingöngu eft-
iráskýring. Þessi meginstefna
hefur svo gilt þegar aðildarvið-
ræður hafa verið teknar upp við
önnur fiskveiðiríki, þ.e. valdið
til að setja lög um verndun fisk-
veiðiauðlindarinnar er í höndum
ESB en ekki í höndum einstakra
aðildarríkja. Við það verður nýtt
umsóknarríki að una, rétt eins og
Bretland, Danmörk, Írland og
Noregur (Norðmenn felldu aðild-
arsamninginn í þjóðaratkvæða-
greiðslu) þurftu að gera forðum
daga.
Ákvarðanataka innan ESB á
sviði fiskveiðimála sem og kerf-
ið til að framfylgja fiskveiðilög-
gjöfinni er með þeim hætti að
engin ber í reynd ábyrgð á skyn-
samlegri nýtingu auðlindarinn-
ar (sjá t.d. skýrslu endurskoð-
enda ESB nr. 7/2007). Ekki hefur
verið samstaða um að koma á fót
samræmdu aflamarkskerfi með
framseljanlegum aflaheimild-
um, en kvótakerfi án framsals
er kerfi sem venjulega er dæmt
til að mistakast vegna ósveigjan-
leika. Árangurinn af hinu sam-
eiginlega kvótakerfi ESB frá
árinu 1983 dæmir sig að mestu
leyti sjálfur: 88% fiskstofna
ESB eru taldir ofveiddir og um
30% nytjastofna eru taldir í svo
slæmu ásigkomulagi að óvíst sé
að hægt sé að byggja þá nokkurn
tíma upp. Skattborgarar í mörg-
um aðildarríkjunum greiða háa
styrki til atvinnugreinarinnar
og þekkist það jafnvel í sumum
aðildarríkjum að árlegur eftir-
litskostnaður sé hærri en afla-
verðmætið! Taprekstur er regla
fremur en undantekning í sjáv-
arútvegi aðildarríkja ESB.
Þrátt fyrir ýmsa ágalla
íslenska fiskveiðistjórnkerfisins
virðist það hafa yfirburði í sam-
anburði við sameiginlega fisk-
veiðistefnu ESB. Hvernig væri
að ræða um réttlæti íslenska
kerfisins og óréttlæti þess á
slíkum grundvelli eða einhverj-
um öðrum vitibornum forsend-
um, svo sem á grundvelli stað-
reynda um sögulega þróun þess
eða t.d. með því að bera það
saman við færeyska sóknardaga-
kerfið við stjórn botnfiskveiða?
Er það til of mikils mælst? Eða
eigum við, í þessu örsamfélagi,
kannski frekar að halda áfram
að rökræða þetta mikilvæga
málefni á grundvelli slagorða
og staðalímynda?
Frá fyrsta degi hafa ríkisstjórnir mín-
ar verið einbeittar í því að breyta
lagaumhverfi og vinnubrögðum til að
tryggja að mistök fortíðarinnar endur-
taki sig ekki …
Helgi Áss Grétarsson
Sérfræðingur við Laga-
stofnun Háskóla Íslands
Evrópumál
Fiskveiðistefna
Íslands og ESB
Endurbætur á traustum grunni
Jóhanna
Sigurðardóttir
Forsætisráðherra
Stjórnsýsla
Í
p
o
k
a
h
o
rn
in
u
Norræn fjármögnun - kynning á
tækifærum fyrir íslensk fyrirtæki
Norrænu fjármögnunarsjóðirnir NEFCO og NOPEF efna til kynningar
á starfsemi sjóðanna og möguleikum íslenskra fyrirtækja til að sækja
um stuðning á Hótel Nordica Reykjavík fimmtudaginn 15. apríl
kl. 08.00–10.00.
NEFCO (Nordic Environment Finance Corporation) fjármagnar verkefni á
grannsvæðum Norðurlanda í Austur-Evrópu, Rússlandi, Úkraínu og
Hvíta-Rússlandi. Verkefnin skulu miða að því að minnka álag á umhverfið,
t.d. við öflun og nýtingu orku, í iðnaði og við meðhöndlum úrgangs.
NEFCO er alþjóðleg fjármálastofnun í eigu ríkisstjórna Norðurlandanna.
NOPEF lánar/styrkir lítil og meðalstór fyrirtæki til forathugana á
hagkvæmni þess að setja upp starfsemi í löndum utan EES svæðisins.
NOPEF starfar á vegum Norrænu ráðherranefndarinnar.
Dagskrá fundarins
Setning
Magnús Jóhannesson, ráðuneytisstjóri og fulltrúi í stjórn NEFCO
Kynning á starfsemi NEFCO
Magnus Rystedt, framkvæmdastjóri NEFCO
Möguleikar fyrir íslensk fyrirtæki
Þórhallur Þorsteinson, fjárfestingastjóri hjá NEFCO
Kynning á starfsemi NOPEF
Brynhildur Bergþórsdóttir, fulltrúi Íslands í stjórn NOPEF
Að fundinum loknum verða fulltrúar frá sjóðunum með viðtalstíma á hótelinu.
Boðið verður upp á morgunverð.
Nauðsynlegt er að skrá þátttöku til umhverfisráðuneytisins í
síðasta lagi þriðjudaginn 13. apríl á netfangið: postur@umh.stjr.is
Kvíðastjórnunarnámskeið
Sex vikna námskeið er að he ast á
vegum Kvíðameðferðarstöðvarinnar
undir stjórn Sóleyjar D. Davíðsdót-
tur og Unnar Jakobsdó ur Smára
sálfræðinga. Kenndar verða leiðir
hugrænnar a erlismeðferðar l draga
úr áhyggjum og almennum kvíða, auka
streituþol og vellíðan.
Námskeiðið hefst 21. apríl og verður á miðvikudags-
e irmiðdögum frá 16:00-18:00. Skráning fer fram á
kms@kms.is eða í síma 822-0043 en verð námskeiðs er
39 000 krónur. Nánari upplýsingar má fi nna á:
www.kms.is.