Fréttablaðið - 10.04.2010, Blaðsíða 28

28 10. apríl 2010 LAUGARDAGUR
VÆNTINGARNAR
Í
slenska þjóðin hefur líklega ekki beðið
með jafn mikilli eftirvæntingu eftir
nokkrum sköpuðum hlut og skýrslu rann-
sóknarnefndar Alþingis um aðdraganda
og orsakir falls bankanna.
Á fyrstu dögunum eftir hrunið í byrjun
október 2008 var farið að kalla eftir slíkri
rannsókn en það var hins vegar ekki fyrr en
undir lok nóvember sem frumvarp þar um
var lagt fram í þinginu. Að því stóðu formenn
allra flokka en forseti þingsins var fyrsti
flutningsmaður.
Meðferð frumvarpsins tók tvær vikur og
lög voru sett 12. desember. Nefndin var skip-
uð á næstsíðasta degi ársins 2008 og hóf hún
störf í byrjun árs 2009.
Markmið rannsóknarinnar var einfalt; að
leita sannleikans. Og til að svo mætti verða
fékk nefndin heimildir með lögum til að ljúka
upp öllum dyrum alls staðar, krefjast allra
mögulegra upplýsinga og kalla til viðtals eða
skýrslutöku hvern þann sem nefndinni hugn-
aðist. Enginn mátti eiga leyndarmál gagnvart
nefndinni; bankaleynd og þagnarskyldu var
aflétt.
Búist við miklu
Miklar væntingar eru gerðar til skýrslunn-
ar og hafa nefndarmenn sjálfir ýtt undir
þær. Orð Páls Hreinssonar í Vikulokum
Ríkisútvarpsins í ágúst á síðasta ári um að
engin nefnd hefði þurft að færa þjóð sinni
eins slæmar fregnir og rannsóknarnefndin
vöktu vitaskuld athygli. Og þá ekki síður orð
Tryggva Gunnarssonar á blaðamannafundi í
janúar um að hann hefði oft verið gráti nær
yfir því sem hann hefði séð við störf sín. Á
sama fundi sagðist hann telja hyggilegt að frí
yrði gefið í samfélaginu í tvo eða þrjá daga
svo fólk gæti lesið skýrsluna.
Ljóst er líka að einstaka stjórnmálamenn
hafa alveg sérstakar væntingar til skýrsl-
unnar. Þannig býst Steingrímur J. Sigfússon
fjármálaráðherra til dæmis við að Sjálfstæðis-
flokkurinn fái það óþvegið. Orð hans í Silfri
Egils, daginn eftir þjóðaratkvæðagreiðsluna
í mars, verða ekki skilin öðruvísi.
„Þú ert kjarkmikill sem formaður Sjálf-
stæðisflokksins að tala svona um ríkisstjórn-
ina sem tók við þrotabúi ykkar. Við skulum
tala saman eftir viku þegar rannsóknar-
skýrsla Alþingis kemur fram,“ sagði Stein-
grímur við Bjarna Benediktsson, formann
Sjálfstæðisflokksins.
En við hverju má búast?
Fátt hefur fregnast af innihaldi skýrslunnar.
Þó er vitað að nefndin telur að tilteknir emb-
ættis- og stjórnmálamenn hafi gert mistök
eða vanrækt störf sín. Tólf slíkum gafst kost-
ur á að lesa það sem um þá er skrifað og gera
við það athugasemdir.
Einnig er vitað að nefndin hefur í störfum
sínum rekist á ýmislegt sem hún telur varða
við lög. Samkvæmt upplýsingum Frétta-
blaðsins verða ríkissaksóknara afhentar
upplýsingar þar um í býtið á mánudag.
Bankarnir í fókus
Við rannsóknina var aflað ógrynni gagna,
ekki síst úr tölvukerfum bankanna. Það voru
jú þeir sem fóru á hausinn. Farið var yfir
hundrað stærstu lántakendur hvers banka um
sig og viðskipti þeirra greind í þaula. Skoðað-
ar voru afgreiðslur lánanna innan bankanna,
tryggingar, lánskjör, áhættumat, frágangur
skjala, hverjir komu að ákvörðunum um fyrir-
greiðsluna og skilvirkni áhættustýringar.
Kannað var líka hvort tilteknir einstakling-
ar hafi notið óeðlilegrar fyrirgreiðslu í bönk-
unum. Í þeim hópi eru meðal annars alþingis-
menn, fjölmiðlamenn, opinberir starfsmenn,
hluthafar í bönkunum og starfsmenn þeirra.
Þá var sjónum beint að krosseignatengslum,
tilraunum til að hafa áhrif á verð hlutabréfa
í bönkunum og launagreiðslum, bónusum og
kaupréttum starfsmanna þeirra.
Niðurstaðan
Eins og áður sagði var markmið rannsókn-
arinnar að leita sannleikans um aðdraganda
og orsakir falls bankanna. Af lestri laga
um rannsóknina að dæma er ekki við því að
búast að einstaka menn í viðskiptalífinu verði
útmálaðir skúrkar í skýrslunni. Nefndin átti
enda fyrst og fremst að afla upplýsinga um
starfsemi fjármálafyrirtækja, gera úttekt á
lögum og reglum og leggja mat á eftirlit og
upplýsingagjöf. Einnig að leggja til breyting-
ar á lögum og vinnubrögðum til að styrkja
stjórnsýsluna. Þá hefur þingið skipað sérstaka
nefnd til að fjalla um skýrsluna og móta tillög-
ur að viðbrögðum þingsins við niðurstöðum
hennar.
En Tryggvi næstum grét og Páll sagði
fregnirnar slæmar og ríkissaksóknari fær
víst sitt.
Skýrslan fer á netið upp úr tíu á mánudag.
Sannleikurinn kemur í ljós
Skýrsla rannsóknarnefndar Alþingis um bankahrunið kemur út á mánudag. Sumir óttast hvítþvott en
aðrir vonast til að endurreisn samfélagsins geti loksins hafist af alvöru. Nefndarmenn sjálfir spöruðu
ekki stóru orðin. Björn Þór Sigbjörnsson pældi í störfum nefndarinnar og því sem búast má við.
RANNSÓKNARNEFND ALÞINGIS Í henni sitja Tryggvi Gunnarsson, umboðsmaður Alþingis, Páll Hreinsson hæstaréttardómari og Sigríður Benediktsdóttir, kennari við Yale-háskólann í Bandaríkjunum.
Vonandi tekið á landráðunum
„Ég óttast að skýrslunni megi líkja
við það sem Esóp sálugi sagði: Fjall-
ið tók joðsótt og fæddist lítil mús,“
segir Davíð Scheving Thorsteins-
son, fyrrverandi framkvæmdastjóri.
„En ég vona hins vegar að hún fletti
ofan af þeirri ormagryfju fjármála-
kerfisins sem var forsenda þess
gerviárangurs sem menn stærðu
sig af. Ég vona innilega að tekið sé
á árásinni á krónuna,
því árás nokkurra
siðblindra manna
á hana var árás á
íslensku þjóðina og
árás Íslendinga á
íslenska þjóð
eru land-
ráð.“
Atburðirnir endurtaki sig ekki
„Ég hef þær væntingar að hið sanna
komi í ljós, hvernig í ósköpunum
þessi staða gat orðið á íslenskum
fjármálamarkaði. Það er það sem
við þurfum að fá að vita,“ segir Elín
Björg Jónsdóttir, formaður BSRB.
„Ég vona auðvitað líka
að niðurstöðurnar
verði settar þannig
fram að hægt verði
að vinna úr þeim
svo að komið
verði í veg fyrir að
svona nokkuð
geti aftur
gerst.“
Feillinn liggur í sjálfu kerfinu
„Væntingarnar eru miklar en ekki er
annað að gera en að lesa skýrsluna
og sjá hvað stendur í henni,“ segir
Einar Már Guðmundsson rithöf-
undur. „Það má ekki gleymast að
nefndin var skipuð af hrunstjórninni
og hún rannsakar sjálfsagt van-
rækslu manna í starfi og þvíumlíkt.
En málið er hins vegar miklu stærra
og feillinn liggur í sjálfu kerfinu.
Þegar hrunið varð
réðust til dæmis allir á
Jónas í FME. Talað var
eins og hann hefði
búið kerfið til en ég
held hins vegar
að kerfið
hafi búið
Jónas
til.“
Endurreisnin hefjist í framhaldinu
„Ég efast um að í skýrslunni verði
upplýsingar sem komi mönnum
algjörlega á óvart þótt allir séu að
bíða eftir að hinn stóri sannleik-
ur komi í ljós,“ segir Aðalheiður
Héðinsdóttir, forstjóri Kaffitárs. „Við
vitum að ábyrgðin liggur víða og að
málið er ekki einfalt.
Ég vona að ekki verði
farið í hausaveiðar
og árásir á fólk í
kjölfar skýrslunnar
heldur einhendi
menn sér í að
hefja endur-
reisn sam-
félagsins
af krafti.“
➜ TAFIRNAR
Eftir viku kemur skýrslan, sagði Steingrímur
J. Sigfússon 7. mars. Við þurftum að bíða
lengur. Upphaflega átti hún að koma út fyrir
1. nóvember. Hún er því að koma út næstum
hálfu ári eftir upphaflegan útgáfudag. Ljóst er að
hvorki stjórnmála- né nefndarmenn gerðu sér
almennilega grein fyrir umfangi verksins þegar
lagt var af stað. Athyglisvert er reyndar að síðast
í nóvember töldu nefndarmenn skýrsluna og
fylgigögn telja rúmlega þúsund blaðsíður. Nú
er hins vegar ljóst að hún verður rúmlega tvö
þúsund síður. Til viðbótar er svo skýrsla sérstaks
vinnuhóps um siðferði sem að líkindum verður
upp á 500 blaðsíður.
Rannsóknarnefndin komst ekki klakk-
laust frá störfum sínum og um tíma leit út
fyrir að Sigríður Benediktsdóttir þyrfti að
hverfa úr nefndinni. Í það minnsta þurftu
félagar hennar að taka sérstaka ákvörðun
um að hún væri hæf til áframhaldandi setu.
Áður höfðu þeir boðið henni að hætta.
Sigríður er kennari við Yale-háskólann í
Bandaríkjunum. Í apríl á síðasta ári veitti
hún skólablaði Yale viðtal um bankahrunið
á Íslandi og störf sín fyrir rannsóknar-
nefndina. Sagði hún meðal annars: „Ég er
miður mín yfir þessu hruni. Mér finnst
það vera afleiðing öfgakenndrar græðgi af
hálfu margra og glæfralegs andvaraleysis
þeirra stofnana sem báru ábyrgð á því að
hafa eftirlit með starfsgreininni og báru
ábyrgð á að tryggja fjármálalegan stöðug-
leika í landinu.“
Þessi ummæli taldi Jónas Fr. Jónsson,
fyrrverandi forstjóri Fjármálaeftirlitsins,
lýsa huglægri afstöðu Sigríðar, hún hefði
þegar gert upp hug sinn til hluta rannsókn-
arefnisins. Taldi Jónas í þessu ljósi ekki
tryggt að málefnaleg sjónarmið yrðu lögð
til grundvallar og að réttaröryggi þeirra
sem hagsmuni hefðu að réttri niðurstöðu
nefndarinnar væri ógnað.
Að athuguðu máli komust Páll og Tryggvi
að þeirri niðurstöðu að ummæli Sigríðar
hefðu verið almenn og hún því ekki gert sig
vanhæfa til frekari starfa.
Tekist á um hæfi Sigríðar Allar götur frá því að nefndin tók til starfa hafa vaknað spurningar um hvort og þá
hvernig hún tekur á ýmsum álitamálum sem
ekki eru sérstaklega tilgreind í lögunum
um rannsóknina en kunna, með einum eða
öðrum hætti, að falla undir hana.
Meðal þess er þáttur forsetans í útrásinni.
Verða honum gerð skil? Verður fjallað um sölu
Búnaðarbankans og Landsbankans? Verður
vikið að fjárframlögum banka og annarra
fyrirtækja til stjórnmálaflokka og -manna?
Verður fjallað ítarlega um framgöngu fjölmiðla
á góðæristímanum og möguleg tengsl þeirra
við útrásarvíkinga? Nær athugunin til fræða- og
háskólasamfélagsins sem sumir telja að hafi
brugðist? Hafði alþjóðlega lausafjárkreppan jafn
mikil áhrif á íslensku bankana og sumir vilja
vera láta?
Nefndin verður að líkindum dæmd af því
sem hún rannsakar ekki, alveg eins og af því
sem hún rannsakar.
Nokkrar spurningar