Fréttablaðið - 02.06.2010, Blaðsíða 34

MARKAÐURINN 2. JÚNÍ 2010 MIÐVIKUDAGUR8
S K O Ð U N
Öll ríki, fátæk og rík, ættu að tryggja
grunnheilbrigðisþjónustu, þar með talið
aðgengi að öruggum fæðingardeildum,
næringu, bóluefni, malaríueftirlit og
læknisþjónustu. Á hverju ári deyja níu
milljónir barna af völdum sjúkdóma eða
áverka sem hefði mátt koma í veg fyrir
eða lækna og tæplega 400 þúsund konur
deyja af völdum vandkvæða á með-
göngu.
Yfirþyrmandi meirihluti þessara dauðs-
falla er í fátækustu ríkjum heims. Að
koma í veg fyrir þessi dauðsföll myndi
ekki aðeins draga úr þjáningum, held-
ur myndi það líka stuðla að efnahagsleg-
um bata í fátækum samfélögum þar sem
óstöðugleiki ríkir.
Stærsta ljónið í veginum er að fátækustu
ríkin hafa ekki efni á grunnheilbrigðis-
þjónustu fyrir alla, jafnvel þótt kostnað-
ur á hvern og einn sé mjög lágur. Með
tilkomu bólusetninga, nýrra lyfja, góðra
sjúkdómsgreininga, farsíma og annarrar
nýrrar tækni, er grunnheilbrigðisþjón-
usta orðin bæði skilvirk og ódýr; kostnað-
urinn nemur aðeins um sjö þúsund krón-
um á mann á ári í fátækustu löndunum.
Vegna bágrar stöðu sinnar geta fátæk-
ustu ríkin aðeins varið um 1.800 krón-
um á mann til heilbrigðisþjónustu. Þau
þarfnast erlendrar fjárhagsaðstoðar til að
brúa bil upp á 5.200 krónur á mann. Í dag
þarfnast um einn milljarður manna heil-
brigðisþjónustu. Heildarupphæðin sem
vantar upp á er því um 5,2 billjónir (5.200
milljarðar) króna á ári. Erlend ríki, þar á
meðal Bandaríkin, Japan og Evrópusam-
bandið, skaffa nú um mundir einn þriðja
af því, um 1,8 billjónir á ári.
Gatið sem þarf að stoppa í nemur því
um 3,4 billjónum króna á ári. Ef þeir pen-
ingar væru til, mætti bjarga lífi milljóna
barna og kvenna á hverju ári.
LÍTIÐ FÉ FYRIR RÍKUSTU LÖNDIN
Þetta er ekki mikið fé fyrir ríkustu lönd-
in. Samt láta þau það ekki af hendi rakna.
Augljósustu götin eru í Alþjóðabaráttu-
sjóðnum gegn alnæmi, berklum og mal-
aríu; alþjóðlegu verkefni til að hjálpa fá-
tækustu ríkjunum í baráttunni við þessa
illvígu sjúkdóma. Sjóðinn sárvantar nú
fé. Hvorki Obama-stjórnin í Bandaríkj-
unum né aðrar ríkisstjórnir hafa brugð-
ist við því.
Ríkustu löndin gætu auðveldlega skaff-
að peningana sem upp á vantar. Í fyrsta
lagi gætu Bandaríkin bundið enda á dýrt
og árangurslítið stríð í Afganistan, sem
kostar þjóðarbúið um þrettán billjónir
króna á ári. Ef Bandaríkin verðu aðeins
broti af þeirri upphæð í þróunaraðstoð í
Afganistan, yrði þeim miklu meira ágengt
í að koma á friði og stöðugleika í þessu
stríðshrjáða landi.
Tökum dæmi: Bandaríkin setja rúmar
þrjár billjónir króna í þróunaraðstoð og
annað eins í alþjóða heilbrigðisaðstoð en
spara samt rúmar sex billjónir og geta
þar með minnkað fjárlagahallann. Afgan-
istan yrði öruggara land og þarafleiðandi
Bandaríkin líka; heimurinn yrði hraust-
ari og bandarískt efnahagslíf myndi efl-
ast mikið.
ALÞJÓÐLEGUR SKATTUR
Önnur leið væri að skattleggja stóru al-
þjóðlegu bankana, sem þéna formúgur
með spákaupmennsku. Jafnvel eftir að
Wall Street gekk næstum því af hagkerfi
heimsins dauðu hlupu bandarísk stjórn-
völd undir bagga með fjármálamarkaðn-
um, svo þar á bæ gátu menn tekið upp
fyrri iðju og halað inn ofurgróða. Banka-
menn byrjuðu aftur að borga sjálfum sér
risabónusa – um 2,6 billjónir árið 2009.
Þessir peningar hefðu betur farið til fá-
tækustu ríkja heims en bankamanna, sem
unnu sannarlega ekki fyrir þeim.
Það er orðið tímabært að koma á al-
þjóðlegum skatti á hagnað bankanna,
kannski er hægt að leggja hann á milli-
færslur milli landa. Með þessum hætti
mætti afla fleiri billjóna á ári. Þróunar-
lönd ættu þrýsta á slíkan skatt og ekki
sætta sig við rýrar afsakanir sem Banda-
ríkin og önnur lönd bera fyrir sig, til að
vernda bankamenn.
MILLJARÐAMÆRINGAR ALLRA LANDA
Þriðja leiðin væri að fá ríkasta fólk í heimi
til að láta meira fé af hendi. Í þeirra hópi
má þegar finna marga stórmannvini, til
dæmis Bill Gates, George Soros, Warren
Buffet og Jeffrey Skoll, sem leggja mikl-
ar fjárhæðir til að bæta heiminn. Fleiri
milljarðamæringar mættu fylgja þeirra
fordæmi.
Samkvæmt nýjasta lista Forbes eru
1.011 milljarðamæringar í heiminum (það
er þeir sem eiga meira en milljarð
Bandaríkjadala, 130 milljarða
króna). Ef þeir myndu allir leggja
til 0,7 prósent af auði sínum yrði
heildarupphæðin 3,2 billjónir
króna á ári. Hugsið ykkur, þús-
und manns gætu tryggt grunn-
heilbrigðisþjónustu fyrir einn
milljarð manna, sem búa við sára
fátækt.
OLÍUFÉLÖG OG NÝMARK-
AÐSSVÆÐI
Fjórða leiðin væri að leita
til fyrirtækja á borð við
Exxon-Mobil, sem hagn-
ast um tugi eða þúsund-
ir milljarða í Afríku
á hverju ári, en varði
ekki nema um 651 millj-
ón á ári í varnir gegn malaríu á árunum
2000 til 2007. Exxon-Mobil gæti og ætti
að kosta miklu meira af heilbrigðisþjón-
ustu álfunnar, annaðhvort gegnum arð-
greiðslur eða líknarsjóði.
Fimmta leiðin er að líta til nýrra landa
til að láta fé af hendi rakna, til dæmis
Brasilíu, Kína, Indlands og Kóreu. Þau
hafa öll sýnina, kraftinn, efnahagslega
vöxtinn og diplómatíska hagsmuni til að
auka aðstoð sína við fátækustu ríkin, sem
og við fátækustu hluta sinna eigin ríkja.
Ef Bandaríkin og Evrópa eru of sinnulaus
til að gera sitt, munu nýmarkaðssvæðin
axla hluta af byrðinni.
Ríku löndin segjast skorta fé til að gera
meira. Í raun skortir þau hugmyndaauðgi,
ekki úrræðin. Bandaríkin ættu að draga
úr hernaðarkostnaði og verja meira fé í
heilbrigðismál. Koma ætti á alþjóðlegum
bankaskatti. Milljarðamæringarnir eiga
að láta meira fé af hendi rakna. Olíufé-
lögin ættu að láta meira af sér leiða. Ný-
markaðssvæðin á borð við Kína geta
minnkað gatið sem ríkustu löndin
hafa vanrækt að stoppa í.
Peningarnir eru til. Neyðin er
brýn. Prófsteinninn snýst um sið-
ferði og nýja sýn.
©Project Syndicate.
Fimm leiðir í þróunaraðstoð
Jeffrey D. Sachs
Höfundur er hag-
fræðiprófessor og
stjórnandi Earth
Institute við
Columbia-háskóla
í Bandaríkjunum.
Millifyrirsagnir
eru Markaðarins.