Fréttablaðið - 03.09.2010, Blaðsíða 20

20 3. september 2010 FÖSTUDAGUR
Ertu með eða á móti aðild Íslands að Evrópusambandinu (ESB)?
Þessari spurningu er ekki hægt að
svara fyrr en vitað er hvaða kost-
ir og ókostir munu fylgja aðild eða
höfnun aðildar. Það verður hins
vegar ekki ljóst fyrr en samnings-
drög liggja fyrir að loknum samn-
ingaviðræðum. Þess vegna er
spurningin ekki tímabær. Hægt
er hins vegar að spyrja: Ertu með
eða á móti því að rætt sé við ESB
um aðild Íslands, – samninga leit-
að um að Ísland bætist í hóp þeirra
27 Evrópuríkja,sem hafa ákveðið
að starfa náið saman? Ertu fylgj-
andi því að Ísland velji sömu leið
og Danmörk, Finnland og Svíþjóð
hafa farið?
Það virðist borin von, enn sem
komið er að minnsta kosti, að
umræða um þetta mikilvæga mál
fari fram á viti bornum nótum.
Nýlega flutti einn af andstæð-
ingum umsóknar pistil í Útvarpi
Sögu, þar sem eftirfarandi kom
fram:
1. Látið var í veðri vaka að ESB
væri að stofna her, sem við yrðum
að eiga aðild að við inngöngu í
bandalagið.
2. Ýjað var að því að „Stórráð“
(hvað sem það nú er) ESB kynni að
vilja setja upp eldflaugaskotpalla
á Íslandi.
3. Aðild að NAFTA, Fríverslunar-
samtökum Kanada, Bandaríkj-
anna og Mexíkó, væri besti val-
kostur Íslendinga. Sá valkostur
hefur reyndar aldrei staðið okkur
til boða. Ekki frekar en tvíhliða-
samningur við ESB, sem Sjálfstæð-
isflokkur tönnlaðist á um 1990. Sá
flokkur tók svo 180° beygju í stuttri
Viðeyjarferð á vordögum 1991 og
skrifaði upp á EES-samninginn
og Jón Baldvin og Davíð mynduðu
stjórn.
4. Í pistlinum var því haldið
fram, að vandamál umheimsins
kæmu okkur ekki við. Við ættum
bara að huga að okkur sjálfum og
okkar. Láta umheiminn afskipta-
lausan. Þetta var ekki heimssýn
heldur heimsýn.
Annar svarinn fjandmaður ESB
umsóknar skrifaði nýlega grein í
Morgunblaðið þar sem hann sakaði
þá sem hann kallaði ESB-sinna um
ódrengskap og að vera ekki vandir
að meðulum. Það var reyndar ekki
stutt rökum.
Meðan málflutningur andstæð-
inga ESB-umsóknar er á þessu
stigi og Útvarp Saga, að Moggan-
um ógleymdum, er helsti vettvang-
ur þeirra sem ekki vilja auka sam-
starf við þjóðir Evrópu og ekki vilja
að þjóðin fá að greiða atkvæði um
niðurstöður samningaviðræðna, þá
er umræðan á leiðinni út og suður
og norður og niður. Við sem viljum
taka afstöðu til aðildarkosta, þegar
þeir liggja fyrir, ættum kannski að
vera andstæðingum okkar þakklátir
fyrir málflutning þeirra. Og þó.
SEND IÐ OKK UR LÍNU
Fréttablaðið og Vísir hvetja lesendur til að senda línu og leggja orð í belg um málefni líðandi stundar. Greinar og bréf skulu
vera stutt og gagnorð. Tekið er á móti efni á netfanginu greinar@frettabladid.is eða á vefsíðu Vísis, þar sem finna má nánari
leiðbeiningar. Ritstjórn ákveður hvort efni birtist í Fréttablaðinu eða Vísi eða í báðum miðlunum að hluta eða í heild. Áskilinn
er réttur til leiðréttinga og til að stytta efni.
Ertu með eða á móti?
Evrópumál
Eiður Guðnason
fyrrverandi sendiherra
og umhverfisráðherra
Opinberar ráðningar hafa verið mikið til umræðu upp á síðkast-
ið og í einstaka tilvikum hafa orðið
harðar deilur um verklag og fyrir-
komulag slíkra ráðninga. Reynsl-
an af núverandi lagaumhverfi er
almennt góð en jafnframt blasa
við ákveðnir gallar sem í sumum
tilvikum geta haft slæm áhrif á
hina endanlegu niðurstöðu ráðn-
ingarferlis. Það er því tímabært
að endurskoða þær reglur sem um
þessi mál gilda, án þess að fórna
með nokkrum hætti þeirri fag-
mennsku sem skapast hefur.
Ókostir nafnbirtingar
Flestir þekkja til reglunnar um
birtingu nafna umsækjenda að
loknum umsóknarfresti. Tilgang-
ur þeirrar reglu er að gera opinbert
að um starfið sækir fjöldi fólks og
koma þannig í veg fyrir að hægt sé
að ráða í stöðuna án þess að skoðað-
ir séu fleiri en einn einstaklingur.
Ég hef hins vegar í mínu starfi séð
mýmörg dæmi um að mjög fram-
bærilegir og jafnvel frambæri-
legustu umsækjendur hafa dreg-
ið umsóknir sínar til baka vegna
þessarar ófrávíkjanlegu reglu.
Ef við lítum á málið frá sjónar-
hóli væntanlegra umsækjenda er
fullkomlega eðlilegt og skiljanlegt
að vilja ekki láta birta nafn sitt í
tengslum við umsókn um starf. Slík
nafnabirting getur hugsanlega leitt
til uppsagnar eða framgangsstöðv-
unar í núverandi starfi. Sömuleiðis
er ekki óalgengt að einstaklingar,
sem eru komnir á þann stað að vilja
skipta um starf, sæki um fleiri en
eitt starf. Í hugum margra er það
lítillækkandi að þurfa hugsanlega
að láta birta nafn sitt á mörgum
umsóknum án þess að hljóta nokk-
urt starf. Sumir telja að slíkt skaði
jafnvel framtíðarmöguleika þeirra
á starfi og framgangi.
Reglan um nafnabirtingu hefur
því orðið til að útiloka stóran hóp
hæfra umsækjenda frá því að eiga
möguleika á opinberu starfi.
Trúnaður og andmælaréttur
Þegar unnið er eftir ráðningar-
ferli er mikilvægt að gera sér grein
fyrir því að ráðningarferli er í eðli
sínu höfnunarferli. Með því er átt
við að í flestum skrefum ferlisins
er verið að leita að því hvort að ein-
hverjar frábendingar sé að finna í
upplýsingum um umsækjenda enda
markmið ferlisins að þegar upp er
staðið standi einn umsækjandi eftir
er hlýtur starfið. Um þetta geta
áhugasamir lesið ágæta samantekt
Gylfa Dalmann í vefritinu Stjórn-
mál og stjórnsýsla (1. tbl, 2006).
Eitt af því sem stuðst er við í
mati á umsækjendum eru með-
mæli eða umsagnir aðila sem
þekkja til umsækjenda úr vinnu.
Oftast er um að ræða næstu yfir-
menn eða samstarfsfélaga. Vegna
upplýsingaskyldu og laga um opin-
bera stjórnsýslu getur umsagn-
araðili búist við að umsögn hans
verði hluti af opinberu máli og að
það sem hann segir um umsækj-
andann verði borið á borð fyrir
hann til kynningar. Það eru ekki
flókin sannindi að frekar koma
fram upplýsingar sem geta verið
neikvæðar fyrir umsækjandann
þegar fólk ræðir sín á milli í trún-
aði, en þegar rætt er við umsagn-
araðila án trúnaðar er umsögnin
ekki eins hreinskilin.
Það að ekki megi lofa umsagn-
araðila trúnaði á rætur að rekja til
þess að í lögum segir að umsækj-
andi skuli hafa kost á að beita and-
mælarétti vegna upplýsinga sem
geti haft mikil áhrif á niðurstöðu
hans máls. Þetta ákvæði á senni-
lega aðeins að ná til þess þegar
verið er að meta staðreyndir. Hins
vegar er eðli umsagna slíkt að verið
er að leita eftir skoðun einstaklings
á öðrum einstaklingi. Skoðun ein-
hvers á öðrum getur í eðli sínu ekki
verið röng og því óþarft að bera
hana undir annan aðila.
Hámarkslaunareglur
Nýlega bættist nýr þröskuldur í
gátt umsækjenda – nefnilega regl-
ur um hámarkslaun starfsfólks í
opinberri þjónustu. Sem betur fer
er það samt þannig að til er fólk
sem af hugsjón tekur að sér ýmis
störf fyrir okkur og sættir sig við
verulega skerðingu á sínum kjörum
– en við getum ekki treyst á það til
lengdar. Í starfi okkar höfum við
séð fjöldamörg dæmi um einstakl-
inga sem vel hafa átt heima í hópi
umsækjenda um opinbert starf og
hefðu hugsanlega verið valdir til
starfa, en þegar þeir voru upplýstir
um kaup og kjör hvarf allur áhugi
þeirra á starfinu. Til að Ísland geti
verið samkeppnishæft til framtíðar
er nauðsynlegt að endurskoða þetta
opinbera þak á laun stjórnenda og
annars starfsfólks.
Opinber þjónusta gegnir lykil-
hlutverki í okkar samfélagi. Því
skiptir miklu að við opinberar
ráðningar sé stuðst við þær aðferð-
ir sem líklegastar eru til að skila
samfélaginu og okkur sem í því
búum sem bestri niðurstöðu.
Mikið hefur unnist í þeim efnum
á síðustu árum og stjórnsýsla og
vinnubrögð við ráðningar einkenn-
ist almennt af fagmennsku og skil-
virkni. Í ljósi reynslunnar er þó
tímabært að kanna hvort ekki sé
rétt að endurskoða ofangreinda
þætti og koma þessum málum í enn
betri farveg öllum landsmönnum
til hagsbóta.
Endurskoðum fyrirkomulag opinberra ráðninga
Starfsmannamál
Gunnar Haugen
framkvæmdastjóri
Capacent ráðninga
Í Fréttablaðsgrein 23. ágúst s.l. auglýsa forráðamenn Orf Líf-
tækni hf. ágæti vísinda sinna og
fullyrða að útiræktun fyrirtæk-
isins á erfðabreyttu lyfjabyggi sé
örugg. Áhætta sem þeir ræða, svo
og áhætta sem þeir láta hjá líða að
ræða, kallar á andsvör.
Leyfi Orf til ræktunar á erfða-
breyttu lyfjabyggi á allt að 10 ha
lands í Gunnarsholti á 5 ára tíma-
bili var veitt á grundvelli áhættu-
mats sem byggði einkum á mjög
takmörkuðum tilraunum sem einn
af hluthöfum þess, Landbúnað-
arháskóli Íslands, gerði. Í áður-
nefndri grein klifa höfundar á
öryggi ræktunar á erfðabreyttu
byggi á grundvelli þessara litlu til-
rauna. Þeir telja fráleitt að erfða-
breytt lyfjabygg víxlfrjóvgist við
annað bygg eða villtar plöntur
þrátt fyrir að notkun sjálffrjóvg-
andi tegunda eins og byggs fyrir-
byggi ekki heldur einungis minnki
hættu á víxlfrjóvgun. Þeir halda
því fram að erfðabreytt byggfræ
dreifist ekki meir en 25 metra út
frá vaxtarstað og að hafa megi
hemil á plöntum sem vaxi af því
fræi með því að slá þær. Hugsan-
legt er að sú aðferð dugi þegar um
er að ræða litla tilraunabletti undir
nánu eftirliti þeirra sem stýra við-
komandi rannsókn en er með öllu
ógerlegt þegar ræktað er á stærra
landi með lágmarks starfsliði. Það
er fjárhagslega óhagkvæmt að leita
uppi og eyða liðhlaupaplöntum ef
rækta á erfðabreytt bygg til fram-
leiðslu; tími og vinnukostnaður
myndu eyða mögulegum hagnaði
af útiræktun erfðabreytts byggs.
Orf hefur kynnt áform um „stór-
fellda“ ræktun á erfðabreyttu
byggi í Gunnarsholti og lætur sem
frædreifing sé ekkert vandamál
því fræ sem sleppi lifi ekki af utan
ræktunarakra. Hvarvetna í heim-
inum þar sem erfðabreyttar plönt-
ur hafa verið ræktaðar um nokkurt
skeið hafa erfðabreytt fræ sloppið
út í villta náttúru þar sem þau spíra
og fjölga sér. Lifun liðhlaupafræs
mun aukast á Íslandi með hlýrri og
styttri vetrum.
Orf flaggar vísindalegu ágæti
eigin áhættumats en lætur þess
ekki getið að þar er hvergi fjall-
að um greiningu á grunnvatni og
jarðvegi, – nokkuð sem allt faglegt
mat á umhverfisáhættu tekur fyrir
í ljósi þess að erfðabreytt DNA
getur haft áhrif á jarðvegsörver-
ur og mengað vatnasvið. Þótt Orf
hafi aðeins leyfi til tilraunarækt-
unar í Gunnarsholti hefur fyrir-
tækið kynnt áform um stórfellda
ræktun á erfðabreyttu byggi. Í
Bandaríkjunum og í Evrópu eru
leyfi til framleiðsluræktunar
erfðabreyttra plantna aðeins veitt
að undangengnum fóðrunartilraun-
um á dýrum og mati yfirvalda á
niðurstöðum þeirra. Orf hefur ekki
gert slíkar tilraunir og fyrirtæk-
ið hefur heldur ekki leyfi til rækt-
unar fyrir framleiðslu í Gunnars-
holti. Er hugsanlegt að fyrirtækið
hyggist misnota tilraunaleyfi sitt í
Gunnarsholti til framleiðslurækt-
unar á erfðabreyttu byggi?
Orf fullyrðir að erfðabreytt
byggyrki þess séu óskaðleg dýrum
en hafa samt ekki gert neinar próf-
anir til að sanna það. Þess í stað
fullyrðir fyrirtækið að ef dýr inn-
byrði erfðabreytt byggfræ yrðu
þau ekki fyrir heilsutjóni vegna
þess að DNA í erfðabreyttum
plöntum eyðileggist í meltingar-
vegi þeirra. Orf hlýtur að gera sér
grein fyrir að sú fullyrðing stenst
ekki vísindalega rýni. Óháðar rit-
rýndar vísindarannsóknir hafa
sýnt fram á að hvorki meltingar-
vegur manna né dýra sundri öllu
DNA úr erfðabreyttum plöntum.
Þvert á móti sýna þær að DNA
berst úr erfðabreyttum matvæl-
um og fóðri í þarma manna og
dýra og berst með blóði til ein-
stakra líffæra. Genaflæði af þess-
um toga (horizontal gene transfer)
var þekkt þegar árið 2001 og hefur
síðan verið vísindalega staðfest í
rannsóknum. Prófanir á búfé, t.d.
sauðfé, svínum og geitum, hafa
leitt í ljós erfðabreytt DNA í líf-
færum dýra sem neytt hafa erfða-
breyttra plantna. Ekki færri en
þrettán ritrýndar rannsóknir á
tilraunadýrum sem fóðruð voru
á erfðabreyttum afurðum leiddu
í ljós tjón á næstum öllum helstu
líffærum þeirra.
Nýleg rannsókn sem birtist í
tímaritinu Fisheries Science vekur
sérstakar áhyggjur varðandi erfða-
breyttar plöntur á Íslandi. Við
rannsókn á regnbogasilungi og
beitarfiski fundust efni úr erfða-
breyttum plöntum ekki aðeins í
nokkrum líffærum beggja tegunda,
heldur í næstum öllum innri líffær-
um þeirra. Ræktun erfðabreyttra
plantna, ekki síst mjög lífvirkra
erfðabreyttra plantna á borð við
lyfjabygg, gæti ógnað villtum og
ræktuðum fiski sem þjóðin byggir
afkomu sína mjög á. Fiskistofnum
landsins gæti jafnvel stafað ógn af
inniræktun erfðabreyttra plantna
í gróðurhúsum án fastra gólfa á
svæðum með háa grunnvatsstöðu
eða í nánd við ár og vötn.
Það er brýn þörf á því að bæta
gæði og umfang umhverfisáhættu-
mats sem krafist er af líftækni-
fyrirtækjum sem sækjast eftir
að rækta erfðabreyttar plöntur á
Íslandi, innandyra sem utandyra.
Ekki sýnt fram á öryggi erfðabreytts lyfjabyggs
Erfðabreytt matvæli
Sandra B. Jónsson
sjálfstætt starfandi
ráðgjafi
Íbúar Öræfasveitar skrá sig á spjöld sögunnar í dag þegar
þeir taka formlega í notk-
un nýtt háhraða ljósleiðara-
net. Netið lögðu þeir inn í hvert
hús í sveitinni á eigin kostnað.
Þar til nú hafa Öræfingar þurft
að sætta sig við afar lélega
netþjónustu og víða í sveit-
inni náðist eingöngu ein sjón-
varpsstöð. Með tilkomu ljós-
leiðarans standa Öræfingar
hins vegar jafnfætis og raun-
ar framar mörgum íbúum
höfuðborgarsvæðisins.
Hvergi á landinu er í dag hraðari
nettenging í boði en í þessari fal-
legu sveit milli sanda. Ljósleið-
arann geta Öræfingar notað til
að ná útsendingum 70 sjónvarps-
stöðva eða jafnvel til að leigja sér
kvikmynd með fjarstýringuna eina
að vopni.
Drifkraftur Öræfinga er
aðdáunarverður. Verkefnið var
umfangsmikið og kostnaður á
hvert heimili í sveitinni nemur
um hálfri milljón króna. Fjar-
skiptafélag Öræfinga var stofnað
í þeim tilgangi að kippa sveitinni í
einu vetvangi úr tæknilegri forn-
öld og inn í nútímann. Það hefur
nú tekist og starfsfólk Vodafone
er stolt af því, að Öræfingar skuli
hafa valið okkur sem sinn þjón-
ustuaðila á hinu nýja fjarskipta-
neti í Öræfasveit.
Örugg og góð fjarskipti, ekki
síst öflug nettenging, er ein lykil-
forsenda þess að dreifðari byggð-
ir landsins megi dafna. Þau auka
lífsgæði fólks, gera því auðveld-
ara að stunda fjarnám, sækja sér
afþreyingu og stunda nútímaleg
samskipti við umheiminn. Þau
bæta rekstrarumhverfi fyrir-
tækja, auka gæði skólastarfs og
ættu í raun að teljast til sjálf-
sagðra réttinda íbúa um land
allt.
Öræfingar hafa sýnt að þeir
eru framsýnir ekki síður en
stórhuga. Þeir hefðu getað farið
ódýrari leið og fengið með því
hefðbundna netþjónustu. Sú leið
hefði kostað minna en að sama
skapi hefði hún dugað skemur
og haft takmarkaðari nýtingar-
möguleika.
Með lagningu ljósleiðara inn
á hvert heimili í sveitinni hafa
íbúar stigið stórt skref inn í
framtíðina og sýnt í verki að ekk-
ert fær stöðvað góða hugmynd ef
fólk vinnur saman. Til hamingju
með daginn Öræfingar.
101 Öræfasveit
Fjarskipti
Ómar Svavarsson
forstjóri Vodafone