19. júní - 19.06.1955, Side 38

A D D A B Á R A SIGFÚSDÓTTIR:
HÆÐIRog LÆGÐIR
Hæðir og lægðir skipa virðulegan sess í veður-
fregnum og margir Jiafa veitt því athygli, að eftir
þeim dansa vindarnir og raunar allir þættir veð-
ursins.
Margur norðlendingurinn hristir t. d. liöfuðið,
þegar hæð yfir Grænlandi er nefnd. Þá er norðan-
eða norðaustan áttin vís, en henni fylgir oftast ó-
lundarveður nyrðra, þó að samtímis skíni sól á
Suðurlandi. En hvers konar fyrirbrigði eru þá
hæðir og lægðir og í hverju er drottinvald þeina
fólgið?
Ef við rifjum upp fyrir okkur gamian skólalær-
dóm, minnumst við þess, að okkur hefur verið
sagt að andrúmsloftið, sein umlykur jörðina, hafi
ákveðna þyngd og það hvíli hreint ekki svo létt á
móður jörð. Yfir hverjum fersentimetra er sem sé
loftsúla, sem vegur um það bil eitt kíló. Við skul-
um hugsa okkur svolítið stofuborð, sem er 1 meter
á kant. Borðplatan er þá 1 fermeter eða 10 þúsund
fersentimetrar. Loftþunginn sem hvílir á þessari
borðplötu er hvorki meira né minna en 10 þúsund
kíló. En hvers vegna brotnar þá ekki borðið undan
Jressu feikna fargi? Skýringin er Jiað eðli Jrrýstings
í lofti eða vökva að vera jafn í allar áttir. Þannig
þrýsta 10 þúsund kíló ofan á borðið, en önnur 10
Jrúsund Jrrýsta neðan frá og upp, og borðinu verð-
ur á engan liátt meint af Jdví.
Það lítur út fyrir að borgarstjórar hugsi stund-
unr um veðurfræði eða eðlisfræði. Að minnsta
kosti var Joví þannig farið með borgarstjórann í
Magdeburg. Hann sannaði samborgurum sínum á
áþreifanlegan hátt hinn mikla þunga loftsins eða
réttara sagt Jrann geysilega Jrungakraft, sem þrýstir
á allt og alla. Hann fékk sér tvær hálfkúlur, sem
hægt var að lella vel saman. Ekki límdi hann sam-
an brúnirnar á nokkurn hátt, heldur felldi Jxær
aðeins loftjrétt saman og dældi Jrví næst loftinu úr
Jreim. Nú kallaði hann saman allt stórmenni, sem
til náðist, og fékk sér 32 hesta. Beitti 16 fyrir hvorn
Adda Bára
Sigfúsdóttir
kúluhelming og hottaði á, og eftir mikið strit gátu
hestarnir slitið kúluhelmingana hvorn frá öðrum.
Það er þessi kraftur, sem togaðist á við hestana í
Magdeburg, og snúningur jarðar, sem gefur storm-
inum aflið.
En hverju erum víð þá nær um hæðir og lægðir?
Til Jress að skilja livað er hæð og hvað er lægð, er í
fyrsta lagi nauðsynlegt að gera sér grein fyrir Jrunga
loftsins. Síðan kemur hitt atriðið: Loftið er ekki
alltaf og alls staðar jafn þungt, þyngd Jress fer m. a.
eftir hita og raka. Ef loftsúlan frá yfirborði jarðar
að endamörkum andrúmsloftsins er léttari á ein-
hverjum stað en yfir nálægum stöðum, er sagt, að
lægð sé á Jreim stað, en ef loftþunginn er meiri á
einum stað en á nálægum stöðvum, er sögð Iiæð á
þeim stað. Þegar loftjryngdin er mæld, er rnældur
sá þungi, sem hvílir á einum fersentimetra. Þessi
Jrungi er kallaður loftþrýstingur og er venjulega
hvorki mældur í kílóum eða grömmum, heldur í
millibörum, sem daglega heyrast nefndir í veður-
fréttum.
En hvernig má þá skýra áhrif lægðanna á vind-
inn? Ég nefndi áðan að loftþrýstingurinn á einum
19. JÚNÍ
24