Fréttablaðið - 08.12.2010, Blaðsíða 42

26 8. desember 2010 MIÐVIKUDAGUR26
menning@frettabladid.is
ÓMAR Í MÚLANUM Ómar Guðjónsson gítarleikari kemur fram ásamt hljómsveit á síðustu tónleikum
Jazzklúbbsins Múlans fyrir jól klukkan 22 í kvöld. Ómar leikur efni af sinni þriðju sólóskífu, Von í Óvon, sem kom
út á dögunum. Tónlistin er blanda af rokki, djassi og poppi þar sem gítarinn er í forgrunni.
Bækur ★★★★
Þrjár hendur
Óskar Árni Óskarsson
Ef þú hlustar vel
á suðið í höfðinu á þér
getur það gerst að þú heyrir
járnbrautarlest nálgast úr fjarska
og þegar þjónninn
í veitingavagninum réttir þér
vínlistann skaltu ekki hika við að
velja það besta
Þetta ljóð úr nýjustu ljóðabók Ósk-
ars Árna Óskarssonar, Þrjár hend-
ur, lýsir vel stemningu bókarinnar.
Þar eru jöfnum höndum dregnar
upp myndir af fegurð hversdags-
leikans, skondnum uppákomum,
djúpum sorgum, veikindum og
dauða. Undir kraumar vissan um
að lífið styttist í annan endann,
hver mínúta skipti máli og það
sé um að gera að vanda sig við
að velja bestu bitana af hlaðborði
daganna og þá ekki síður nóttanna.
Því til undirstrikunar birtist sama
ljóðið á tveimur stöðum í bókinni
með mismunandi frumlagi:
Ástin
og óhreinar nærbrækur
eru aldrei langt undan
segir í ljóðinu á síðu 29 en á síðu
71 hefur frumlagið
breyst og þar hljóm-
ar það:
Dauðinn
og óhreinar nær-
brækur
eru aldrei langt
undan
Óskar Árni er skól-
að ljóðskáld, sóar
hvorki orðum né
myndum og hefur
einstakt lag á
að koma stórum
hugsunum til skila
í fáum orðum.
Ljóðin láta ekki
mikið yfir sér en
vaxa og dýpka við
hvern lestur. Örfá orð verða heill
heimur, vorstemning verður saga
heillar mannsævi, draumur um
eigin jarðarför, sem settur er fram
í hálfkæringi, endurspeglar óttann
við að hverfa og gleymast en lýsir
um leið þeirri tilfinningu að vera
á skjön við samferðamennina, lýs-
ing á upplestri fimm ljóðskálda
fyrir tvo áhorfendur verður skond-
ið tilbrigði við það stef Þorsteins
frá Hamri að ljóðið rati til sinna
og svona mætti endalaust áfram
telja. Mörg ljóðanna lýsa horfnum
heimi og þótt ekki sé ýjað að því
einu orði að sá heimur hafi verið
betri er eftirsjáin áþreifanleg.
Strætisvagnar
og rútur leika
stórt hlutverk,
ljóðmælandinn er
einlægt á ferð, án
þess þó endilega
að ætla sér neitt
sérstakt. Ferðin er
farin ferðarinnar
vegna og tilraun-
ir gerðar til að ná
sambandi við sam-
ferðamenn, oftast
með litlum árangri,
enda eru þeir stund-
um staddir bæði
innan bíls og utan á
sama tíma. Undir og
yfir og allt um kring
sveimar sú tilfinn-
ing að ferðinni fari
nú senn að ljúka, dag-
arnir séu taldir. Sú tilfinning áger-
ist eftir því sem líður á bókina og
lokaljóðinu lýkur á því að kaffið er
komið um koll og penninn horfinn
af borðinu.
Ljóðin bera hvorki heiti né
númer, formið er knappt og mynd-
irnar eins og örsnögg leiftur sem
lýsa upp afmörkuð augnablik.
Augnablik sem stundum spanna
eilífðina sjálfa. Friðrika Benónýsdóttir
Niðurstaða: Meitluð ljóð sem vaxa
og dýpka við hvern lestur. Bók sem
án efa verður gripið niður í aftur og
aftur.
Í postulínsbúð næturinnar
Hymnodia sacra nefnist
nýr hljómdiskur sem inni-
heldur lög úr samnefndu
sálmasafni, því merkasta
sem varðveist hefur frá 18.
öld hér á landi. Diskurinn
er smiðshöggið í þriggja
diska útgáfu sem spannar
tónlistar sögu fjögurra alda.
Hymnodia sacra er stærsta íslenska
söngvasafn sem varðveist hefur
frá 18. öld, ritað af séra Guðmundi
Högnasyni árið 1742, rétt áður en
íslenskri sönghefð tók að snar-
hnigna og féll í gleymsku. Kamm-
erkórinn Carina vekur sálmana nú
til lífs á nýjum hljómdiski undir
stjórn Árna Heimis Ingólfssonar,
sem annast einnig útsetningar, en
Smekkleysa gefur út.
„Ég myndi segja að gullöld
íslenskrar tónlistariðkunar hafi
verið í kringum 1600,“ segir Árni
Heimir. „Hymnodia sacra er hins
vegar síðasta ljóstýran áður en
myrkrið hellist yfir. Guðmundur
Högnason er einn sá síðasti sem
tekur að sér að skrifa stórt hand-
rit með lögum og nótum. Það voru
gerð nokkur minni handrit en síðan
deyr þessi hefð út upp úr 1750.“
Rof í íslenskri sönghefð
Í handritinu má finna sönglög sem
fylgdu Íslendingum lengi áður en
þau féllu í gleymskunnar dá.
„Eitt og eitt lifði áfram í sálma-
bókum en voru ekki mikið sungin,“
segir Árni Heimir. „Í raun verður
algjört rof í íslenskri sönghefð í
kringum 1800. Fólk fór í auknum
mæli að kynna sér hvað var að ger-
ast í tónlist í Evrópu og við fórum
að senda einn og einn Íslending til
að læra tónlist í Kaupmannahöfn.
Þeir sneru heim með kirkjusöng-
hefð sem var allt öðruvísi en því
sem Íslendingar áttu að venjast og
markaði upphafið að þeim kirkju-
söng sem tíðkaðist á 19. og 20. öld.
Ný og allt öðruvísi lög komu til
sögunnar en arfurinn þótti gam-
aldags og púkalegur. Það er hins
vegar köllun okkar tónlistarfræð-
inganna að reyna að sýna fram á að
það var hann alls ekki.“
Þótt tónlistarlíf á Íslandi hafi
ef til vill ekki risið jafn hátt og í
Evrópu fyrr á öldum, minnir Hym-
nodia sacra á að Íslendingar voru
aftur á móti langt því frá söngs-
nauð þjóð.
„Sem er einmitt það sem við
erum að reyna að sýna fram á með
þessari útgáfu,“ segir Árni Heim-
ir, „meðal annars með því að finna
upprunalegu útsetningar laga og
búa til tengingu við Evrópu, sem
hefðin byggði á. Sú tenging var ef
til vill ekki mjög skýr 1742 en hafði
verið það 100 til 150 árum fyrr.“
Útgáfa sem spannar 400 ár
Útgáfan á sér nokkurn aðdraganda
og á í raun rætur að rekja til þess
þegar Árni Heimir var að ljúka BA-
prófi í píanóleik og tónlistarsögu.
„Ég var að kynna mér íslenska
tónlistarsögu og álpaðist niður í
handritadeild Þjóðar bókhlöðunnar.
Þar tók á móti mér maður að nafni
Kári Bjarnason, sem um það leyti
var að hefja mikið starf í samvinnu
við Helgu Ingólfsdóttur sembal-
leikara um að grafa upp gömul
handrit með nótum. Hann fór með
mig inn í það allra heilagasta og
sýndi mér öll þessi handrit með
nótum sem enginn hafði stúderað
að ráði. Í kjölfarið fór ég að gefa
þessu meiri gaum.“
Í doktorsritgerð sinni um tví-
söng tók Árni Heimir meðal ann-
ars fyrir handrit sem tengdust við-
fangsefninu. Úr því starfi varð til
hljómdiskurinn Tvísöngur, sem
Smekkleysa gaf út 2004.
„Í kjölfarið fór ég skoða hand-
ritin í víðara samhengi. Útkoman
varð söngvasafnið Melódía, sem
byggði á samnefndu handriti og
gekk mjög vel. Hymnodia sacra er
beint framhald af þeirri útgáfu.“
Samanlagt spanna þessir þrír
diskar íslenska tónlistarsögu frá
1400 til 1800.
„Við erum búin að rifja upp í
söng um 400 ár sem voru nær
alveg týnd og erum mjög stolt af
því, þótt ég segi sjálfur frá,“ segir
Árni Heimir. „Hymnodia sacra er
smiðs höggið á þetta verkefni og
hér með er því eiginlega lokið.“
Tónlistararfurinn metinn að verð-
leikum
Árni Heimir vonar að nú þegar
sálmarnir eru komnir út eigi þeir
eftir að öðlast nýtt líf.
„Það væri mjög gaman ef þessi
lög lifðu áfram hjá kórum og í
sólóflutningi. Ég veit af söngvur-
um sem hafa notað lög sem ég
útsetti með lútu á Melódíu-diskn-
um. Kannski mætti líka gefa út
sönghefti fyrir söngnemendur með
þessari tónlist.“
Fyrst og fremst vonast hann
þó til að útgáfan verði til þess að
Íslendingar læri að meta tónlistar-
arfinn að verðleikum.
„Þegar ég var í menntaskóla og
byrja í tónlistarnámi heyrðist oft
sú klisja að það hafi aldrei verið til
nein tónlist á Íslandi nema púkaleg
þjóðlagatónlist, rímur og tvísöngur.
Ef okkur tekst að vinna bug á þess-
ari mýtu yrðum við sem stöndum
að útgáfunni mjög sátt.“
bergsteinn@frettabladid.is
Tónar týndra alda hljóma á ný
ÁRNI HEIMIR OG CARINA Hymnodia sacra er síðasta ljóstýran áður en myrkrið hellist
yfir í tónlistariðkun Íslendinga, að sögn Árna Heimis. Séra Guðmundur Högnason var
einna síðastur til skrifa stórt nótnahandrit áður en hefðin dó út í kringum 1750.
Menningartímaritin streyma
út hvert á eftir öðru um þess-
ar mundir. Nýtt tölublað bók-
menntatímaritsins Stínu kom út
í vikunni. Meðal höfunda efnis
eru Eiríkur Örn Norðdahl, Þór-
dís Gísladóttir, Thor Vilhjálms-
son, Magnea Matthíasdóttir og
Guðbergur Bergsson, sem varar
við að Íslendingar geri sér vonir
um frægðarför á bókamessuna í
Frankfurt að ári.
Í fyrri viku kom út nýtt tölu-
blað Tímarits Máls og menn-
ingar. Þar eru greinar um þjóð-
félagsmál áberandi að þessu
sinni en greinar skrifa Pétur
Gunnarsson, Haukur Már
Helgason, Guðni Elísson og
Ásgeir Friðgeirsson, sem fer
yfir hrunið eins og það blasti við
honum sem innanbúðarmanni í
Landsbankanum.
Tímaritið Andvari kom út í
gær. Aðalefni blaðsins að þessu
sinni er grein Hannesar Hólm-
steins Gissurarsonar um Björn
Ólafsson í Vífilfelli. Skammt er
síðan hausthefti Skírnis kom
út. Þar má meðal annars finna
hugleiðingar Sigurðar Líndal
um landsdóm auk þess sem Páll
Theodórsson færir frekari rök
fyrir þeirri skoðun að Ísland
hafi líklega verið numið einum
tvö hundruð árum fyrr en jafn-
an er talið.
Þá er þriðja tölublað bók-
menntatímaritsins Spássíunn-
ar væntanlegt á allra næstu
dögum.
Tímaritin
streyma út
STÍNA Guð-
bergur Bergs-
son segir
ekki mikils
að vænta
á bóka-
messunni í
Frankfurt að
ári í grein í
Stínu.
Jóladagatal Norræna hússins 1.-23. des. kl: 12.34