Fréttablaðið - 16.04.2011, Blaðsíða 16

16 16. apríl 2011 LAUGARDAGUR
greinar@frettabladid.is
FRÉTTABLAÐIÐ Skaftahlíð 24, 105 Reykjavík SÍMI: 512 5000, ritstjorn@frettabladid.is FRÉTTASTJÓRAR: Arndís Þorgeirsdóttir arndis@frettabladid.is, Kristján Hjálmarsson, kristjan@frettabladid.is Trausti Hafliðason trausti@frettabladid.is og Höskuldur Daði Magnússon (dægurmál) hdm@frettabladid.is
HELGAREFNI: Sigríður Björg Tómasdóttir sigridur@frettabladid.is MENNING: Bergsteinn Sigurðsson bergsteinn@frettabladid.is ALLT OG SÉRBLÖÐ: Roald Eyvindsson roald@frettabladid.is og Sólveig Gísladóttir solveig@frettabladid.is
ÍÞRÓTTIR: Sigurður Elvar Þórólfsson seth@frettabladid.is LJÓSMYNDIR: Pjetur Sigurðsson pjetur@frettabladid.is FRAMLEIÐSLUSTJÓRI: Kolbrún Ingibergsdóttir kolbrun@frettabladid.is
ÚTGÁFUFÉLAG: 365 miðlar ehf. STJÓRNARFORMAÐUR: Ingibjörg S. Pálmadóttir FORSTJÓRI OG ÚTGÁFUSTJÓRI: Ari Edwald
RITSTJÓRI: Ólafur Þ. Stephensen olafur@frettabladid.is AÐSTOÐARRITSTJÓRI: Steinunn Stefánsdóttir steinunn@frettabladid.is
Fréttablaðið kemur út í 90.000 eintökum og er dreift ókeypis á heimili á höfuðborgarsvæðinu og Akureyri. Einnig er hægt að
fá blaðið í völdum verslunum á landsbyggðinni. Fréttablaðið áskilur sér rétt til að birta allt efni blaðsins í stafrænu formi og í
gagnabönkum án endurgjalds. Issn 1670-3871
SPOTTIÐ
AF KÖGUNARHÓLI ÞORSTEINS PÁLSSONAR
Forsetinn hefur breytt grundvallarþætti í stjórn-skipun landsins. Óum-deilt er að afleiðingin af
staðfestingarsynjun forseta er
þjóðar atkvæði. Áður fyrr var það
skilningur bæði stjórnskipunar-
fræðinga og stjórnmálamanna að
það hefði einnig afleiðingar að
beita ákvæðinu. Því fylgdi einfald-
lega ábyrgð. Annað hvort viki for-
setinn eða ríkisstjórnin eftir því
hvorum málsaðila þjóðin treysti.
Forsetinn breytti ekki hinni
skrifuðu stjórnarskrá. Hann
sniðgekk hins vegar hina óskrif-
uðu reglu um ábyrgð. Umturn-
un hans á stjórnskipuninni felst í
því að aftengja
siðferðis gildi
sem hún var
reist á. Þó að
breyting forset-
ans hafi fyrst
og fremst þann
tilgang að grafa
undan Alþingi
h a f a a l l i r
stjórnmála-
flokkarnir fall-
ist á ábyrgðar leysis kenningu hans.
Sakir þess situr ríkisstjórn sem
tapaði stærsta pólitíska máli sínu
í þjóðaratkvæði. Rökin fyrir van-
traustinu í vikunni voru ekki þau
að stjórnin ætti að taka afleiðingum
þess að hafa tapað þjóðar-
atkvæðinu. Þau lutu fremur að hinu
að hún er yfirhöfuð ekki vandanum
vaxin. Vantraustið snerist því meir
um pólitík en þá siðferðilegu kjöl-
festu sem áður var einn af horn-
steinum stjórnskipunarinnar.
Þegar forsetinn og forysta allra
stjórnmálaflokka sam einast um
að minni pólitísk ábyrgð bæti lýð-
ræðið ætti að vera unnt að ganga
út frá því sem vísu að svo sé.
Allt er breytingum undirorpið.
Ábyrgðarleysis kenningin virðist
vera vinsæl hjá almenningi. Eigi
að síður er ástæða til að velta því
fyrir sér hvort hún er stjórnarbót
eða lokleysa.
Stjórnarbót eða lokleysa?
Í fornöld voru kenningar í Aþenu um að máls hefjendur ættu að hafa snöruna um hálsinn meðan þeir töluðu.
Býsna harkalegt en sýnir að kenn-
ingin um að menn beri ábyrgð á
skoðunum sínum á djúpar rætur.
Þingvallafundurinn 1873 er þekkt
dæmi úr sögu okkar og sýnir meiri
hófsemd. Þar varð Jón Sigurðsson
undir. Þegar eigi að síður átti að
kjósa Jón til að mæla fyrir meiri-
hlutatillögum á konungsfundi lét
hann „á sér skilja að það væri að
svívirða sig að ætla sér að flytja
konungi það erindi sem alveg væri
gagnstætt sann færingu sinni“.
Öfugt við þetta sæmdarviðmið
telur ríkisstjórnin að það sé sví-
virða að ætla henni ekki að flytja
það erindi á erlendum vettvangi
sem er andstætt sannfæringu
hennar. Hér hafa gildi eins og
ábyrgð og sæmd algjörlega verið
slitin frá stjórnskipunarreglunum
eftir kenningu forseta Íslands.
Fyrir vikið lítur Alþingi út sem
einhvers konar lokleysa. Þó að for-
setinn segi að þetta sé lýðræðis leg
framför sér þess hvergi stað.
Álitaefnið er ekki hvort menn
eru með eða á móti ríkisstjórn-
inni heldur hitt á hvaða sið-
ferðilegu stoðum menn telja að
stjórn skipunin eigi að hvíla. Ef
ákvarðanir og ábyrgð fylgdust
enn að hefði forsetinn viðurkennt
að synjun á staðfestingu laga
fæli eftir eðli máls í sér andstöðu
við ákvörðun Alþingis. Eðlilegt
hefði verið að ríkisstjórnin svar-
aði umsvifalaust með afsögn eða
þingrofi.
Eftir að dómur þjóðarinnar
gekk gegn ríkisstjórninni átti
hún að biðjast lausnar. Þá hefði
verið rétt af forseta að fela þeim
flokkum sem stutt hafa sjónar-
mið hans, Framsóknarflokknum
og Hreyfingunni, að mynda ríkis-
stjórn. Þjóðin valdi þeirra afstöðu.
Það hefði orðið þung þraut fyrir
slíka stjórn að lifa með minnihluta
í þinginu. Hún hefði þá átt þess
kost að rjúfa þing og láta þjóðina
ákveða hverjum hún treysti til að
framkvæma vilja sinn.
Svívirða þá og nú
Ríkisstjórnin segist ekki geta farið frá vegna þeirra þungu verkefna sem við blasa. Í engu
er ofmælt hversu mikill vandi
þjóðinni er á höndum. En sú póli-
tíska upplausn sem hlýst af því
að skilja ábyrgðina frá stjórn-
skipunarreglunum er til lengri
tíma hættulegri en sá skamm-
tíma órói sem fylgir kosningum.
Í þessu ljósi eru röksemdir ríkis-
stjórnarinnar ekki gildar.
Sjálfstæðisflokkurinn er að
nokkru leyti í sömu stöðu og
stjórnarflokkarnir. Hann þarf
eins og þeir á endurnýjuðu
umboði kjósenda að halda. Vandi
hans er hins vegar sá að hann
hefur ekki vald til að kalla eftir
dómi kjósenda sem hann hefur
þó óskað eftir. Gild pólitísk rök
voru fyrir vantrausti á stjórnar-
stefnuna. Það er annað mál. Hitt
hefði verið beittara að knýja á um
kosningar út frá kenningunni um
stjórnskipulega ábyrgð.
Ein afleiðing af ábyrgðarleysis-
kenningu forsetans er sú að
héðan í frá er enginn hvati fyrir
stjórnarandstöðuflokka að taka
sameiginlega ábyrgð með ríkis-
stjórn á pólitískt erfiðum málum.
Þjóðaratkvæði án afleiðinga fyrir
þá sem verða undir, hvort sem
það er þingið eða forsetinn, leiðir
til upplausnar. Traustið hverfur.
Án þess virkar stjórnmálakerfið
ekki. Við erum á þeirri leið.
Óvirkt kerfi
ÞORSTEINN
PÁLSSON
Íshringur úr Icecold línunni
kr. 12.900
úr silfri – íslensk hönnun
FLOTTAR FERMINGARGJAFIR
HJÁ JÓNI OG ÓSKARI
WWW.JONOGOSKAR.IS LAUGAVEGUR / SMÁRALIND / KRINGLAN
Kærleikskrossinn úr silfri
Frá kr. 10.600
m/festi – íslensk hönnun
Þ
róun almenningssamgangna á Íslandi hefur verið heldur
óheillavænleg undanfarin ár. Í Reykjavík hafði verið
rekið strætisvagnakerfi sem stóð undir nafni, þ.e. tíðni
ferða var nógu mikil til þess að það væri brúklegt og
strætóleiðirnar tengdust með þokkalega skilvirkum hætti.
Með ört stækkandi borg gekk kerfið úr sér, auk þess sem talið
var nauðsynlegt að sameina og samræma almenningssamgöngur
á höfuðborgarsvæðinu öllu.
Kerfið stækkaði en varð um leið dýrara í rekstri. Ferðum var
fækkað og svo fækkað enn meira.
Nú er svo komið að vagnar ganga
það sjaldan að erfitt er að nota
almenningssamgöngur nema í
þeim tilvikum þegar búseta og
vinnustaður eða aðrir þeir staðir
sem sækja þarf liggja á sömu
strætólínu og, vel að merkja,
að menn þurfi ekki að komast á
milli staða of snemma á morgnana eða seint á kvöldin því ekki
hefur bara dregið úr tíðni ferða heldur hefur aksturstími yfir dag-
inn verið styttur.
Þróun almenningssamgangna í borginni sýnir vel þann víta-
hring sem skapast getur með skerðingu þjónustu, sem dregur úr
notkun, sem svo aftur leiðir til enn meiri skerðingar þjónustu vegna
tekjutaps.
Tillögur starfshóps á vegum samgönguráðs sem gera ráð fyrir
að einum milljarði króna verði varið á ári næstu tíu árin til að
efla almenningssamgöngur hljóma því vel fyrir þá sem vilja
eiga almenningssamgöngur sem raunverulegan valkost, að ekki
sé nánast nauðsyn að hafa til umráða einkabíl til að komast milli
heimilis og vinnustaðar og reka þau erindi sem almennu heimilis-
haldi fylgja. Nothæfar almenningssamgöngur snúast um þetta. Þær
snúast þó líka og ekki síður um umhverfið, en óvíða fer jafnmikið
eldsneyti í að flytja jafnfátt fólk og hér á landi. Sömuleiðis snúast
þær um skipulagsmál, að borgin eða höfuðborgarsvæðið sé ekki allt
sundurskorið af hraðbrautum og mislægum gatnamótum.
Verkefnið á að vinna í samstarfi ríkis og sveitarfélaga og er
markmið þess að tvöfalda í það minnsta hlutdeild almennings-
samgangna á höfuðborgarsvæðinu og þar í kring með gagngerum
endur bótum á grunnneti almenningssamgangna á suðvestur-
horninu. Gert er ráð fyrir að verkefnið verði hluti af samgöngu-
áætlun til tólf ára sem lögð verður fyrir Alþingi í haust. Það vekur
bjartsýni að tillaga starfshópsins virðist njóta brautargengis bæði
í borginni og innanríkisráðuneytinu.
Ekki hefur verið afráðið hvernig fjármunirnir verða nýttir, hvort
þeir fara alfarið í að auka þjónustu strætó eða að einhverju leyti í
þróun á framboði á öðrum samgönguúrræðum. Ljóst er þó að ef til-
lagan nær fram að ganga þýðir hún að ríkið kemur að almennings-
samgöngum, sem er bylting fyrir sveitarfélögin.
Meginatriðið er að ef næst að byggja upp almenningssamgöngu-
kerfi sem þjónar fólki nægilega vel til þess að það sjái hag í því að
velja það fram yfir einkabílinn minnkar um leið þörfin fyrir að
byggja dýr umferðarmannvirki til að bera þéttan straum einkabíla,
sem hver flytur iðulega ekki nema einn mann. Innspýting í almenn-
ingssamgöngur gæti þannig reynst sparnaður þegar upp er staðið.
Almenningssamgöngur í stað
umferðarmannvirkja:
Strætó fyrir alla
SKOÐUN
Steinunn
Stefánsdóttir
steinunn@frettabladid.is