Fréttablaðið - 23.04.2011, Blaðsíða 44

MENNING 6
P
eter K. Austin er Ástrali
búsettur í Englandi þar
sem hann gegnir prófess-
orsstöðu í málvísindum
við University of London.
Hann er einn af ráðgjöfum Stofn-
unar Vigdísar Finnbogadóttur um
alþjóðlega tungumálamiðstöð, sem
og ritstjóri bókarinnar Eitt þúsund
tungumál, sem forlagið Opna gaf út.
Austin kom til Íslands á dögunum
og hélt fyrirlestur um fjölbreytni
tungumála og menningar. Frétta-
blaðið ræddi við hann af því tilefni.
Það er útbreitt viðhorf á Íslandi
að íslenskan eigi undir högg að
sækja; málsvæðið sé lítið, áhrif
ensku fari sífellt vaxandi á kostn-
að móðurmálsins og því hefur
verið spáð að eftir eina öld verði sú
tunga sem töluð verður hér á landi
gjörólík þeirri íslensku sem við
þekkjum í dag. Austin segir hins
vegar að í alþjóðlegu samhengi sé
staða íslenskunnar sterk.
„Í fyrsta lagi er 320 þúsund
manna málsvæði alls ekki svo lítið.
Það eru til mun fleiri tungumál
sem aðeins um tíu þúsund manns
tala. Miðað við fjölda mælenda
mætti segja að íslenskan sé miðl-
ungsstórt tungumál. Í öðru lagi
ræður fjöldi mælenda ekki endi-
lega úrslitum um afdrif tungu-
málsins, heldur innviðir sam-
félagsins. Hér talar fólk íslensku
dags daglega, hún er kennd í skól-
um, töluð og skrifuð í fjölmiðlum
og svo framvegis. Staða íslensk-
unnar er að því leyti mjög sterk,
þrátt fyrir smæð samfélagsins.
Ég veit um tungumál sem tvær
milljónir tala en búa ekki við þessa
sterku innviði og munu að óbreyttu
hverfa.“
Tungumál þróast stöðugt
Um óttann við áhrif erlendra mála
bendir Austin á að öll tungumál
taki stöðugum breytingum.
„Íslenska hefur breyst afar hægt
í gegnum tíðina og er ekki mjög
frábrugðin tungumáli fornsagn-
anna. Nú eru hins vegar aðrir og
hraðari tímar. Ég hugsa að íslensk-
an sé í svipaðri stöðu og engilsax-
neskan fyrir þúsund árum, þegar
franskan hélt innreið sína í Eng-
land með komu Normanna. Enskan
átti þá á hættu að þurrkast út. Þess
í stað tileinkaði hún sér breytingar
og þreifst áfram í annarri mynd.“
Spurður hvort Íslendingar eigi
að fara að ráðum Engilsaxa og taka
nýjungum fagnandi segir hann
að Íslendingar verði að svara því
sjálfir.
„Það eru tvö sjónarmið í þessu
máli. Jákvæða afstaðan er sú að
áhrif annarra tungumála geti verið
auðgandi og til marks um það að
tungumáli sé í fullu fjöri, stöðugt
að þróast og í góðum tengslum við
nútímann. Ástæðan fyrir því að
enskan hefur einn mesta orðaforða
heims er sú að hún hefur tekið upp
orð úr ótal öðrum tungumálum.
Neikvæða afstaðan er að líta
á það sem svo að það sé sótt að
íslenskunni og það verði að skera
upp herör gegn erlendum áhrifum.
Hvort sjónarmiðið eigi að ráða er í
rauninni pólitísk spurning og svar-
ið veltur á pólitískri, félagslegri,
og hugmyndafræðilegri afstöðu
ykkar. Ef þið teljið að það sé gott
að vera í sambandi við umheim-
inn og verða fyrir utanaðkomandi
áhrifum verður þetta álitið jákvæð
þróun. Ef þið teljið að þetta hafi
skemmandi áhrif og íslenskan eigi
eftir að fara í súginn, verður þetta
álitið neikvæða þróun.“
Erfitt að taka upp tvítyngi
Alþjóðavæðingin hefur einnig dreg-
ið fram önnur álitamál um stöðu
íslenskunnar, til dæmis að í hinu
alþjóðlega hagkerfi sé tungumál
sem aðeins um 320 þúsund manns
tala óhagkvæmt. Fyrir nokkrum
árum var hreyft við þeirri hug-
mynd að taka upp ensku sem vinnu-
mál í fjármálastofnunum á Íslandi
og sumir sáu fyrir sér að Ísland yrði
tvítyngt land. Austin segir mörg
dæmi til um tvítyngd samfélög, til
dæmis Quebec í Kanada, en veit
ekki til þess að nokkurt land hafi
gagngert tekið upp nýtt tungumál.
Hann telur enda slíkt vera erfitt í
framkvæmd.
„Helsta hættan yrði sú að nýja
tungumálið hreinlega næði yfir-
ráðum að lokum, myndi breiðast út
um alla innviðina og móðurmálið
glataðist. Sögulega er tvítyngi hið
eðlilega ástand víða um heim; í fjöl-
mörgum samfélögum koma foreldr-
ar barna frá ólíkum málsvæðum.
Það er ekki óalgengt að foreldrarn-
ir tali hvor sitt tungumálið á heim-
ilinu og barnið svari á viðeigandi
máli. Það krefst hins vegar mikill-
ar vinnu að viðhalda tvítynginu og
oftar en ekki gefast krakkarnir upp
á þessu og ákveða að halda sig við
annað málið. Miðað við hvað þetta
er mikil vinna fyrir eina fjölskyldu,
getum við rétt ímyndað okkur hvað
það þyrfti mikið til ef heilt land
myndi reyna að taka upp tvítyngi
með góðum árangri.“
Austin bendir líka á að það sé
vafasamt að líta á tungumálið út frá
hreinum hagkvæmnisrökum.
„Það er auðvitað hægt að reikna
út að það kosti svo og svo mikið að
tala íslensku. Tungumálið felur
hins vegar svo miklu meira í sér.
Að leggja niður móðurmál sitt felur
í sér að slíta tengslin við fortíðina
og sjálfsmynd sína. Við höfum ótal
dæmi um samfélög sem hafa neyðst
til að taka upp nýja tungu, til dæmis
frumbyggjar Bandaríkjanna, með
hörmulegum félagslegum afleið-
ingum. Að gefa móðurmál sitt upp á
bátinn felur ekki í sér tryggingu um
að heimurinn komi fram við þig eins
og jafningja. Og fórnarkostnaðurinn
gæti orðið alltof hár.“
Tungumál í útrýmingarhættu
Því er spáð að á næstu áratugum
muni allt að helmingur þeirra tæp-
lega sjö þúsund tungumála sem
nú eru töluð í heiminum hverfa að
óbreyttu áður en langt um líður.
Austin segir mikið andvaraleysi
ríkjandi gagnvart þessum spám.
„Ímyndum okkur hver viðbrögð-
in væru ef þetta væru dýrateg-
undir eða plöntur en ekki tungu-
mál? Sumir líta jafnvel á þetta
sem jákvæða þróun, einkum fólk í
enskumælandi löndum; að þróunin
verði sú að hér verði bara eitt tungu-
mál og allir geti skilið hver annan.
Þetta er vanhugsuð afstaða. Það eru
til alltof mörg dæmi um heilu sam-
félögin sem iðrast þess sárlega að
hafa glatað móðurmáli sínu.“
Austin segir þó einnig jákvæð
teikn á lofti; á Nýja-Sjálandi hafi til
dæmis tunga frumbyggja, maori,
gengið í endurnýjun lífdaga fyrir
tilstilli grasrótarhreyfinga. Aust-
in telur einnig að fræðimenn ættu
að leggja meiri áherslu á að skrifa
fyrir almenning. Það hafi til dæmis
verið markmiðið með Eitt þúsund
tungumálum.
„Fræðimenn eru þjálfaðir í að
skrifa á tiltekinn hátt, sem nánast
eingöngu aðrir fræðimenn skilja.
Við þurfum að æfa okkur í að skrifa
meira fyrir almenning, gera boð-
skapinn aðgengilegan án þess að
einfalda hann. Þannig margföld-
um við möguleika okkar á að hafa
áhrif.“
Við vitum sem er að dagblað á að vera skemmtilegt og upplýsandi. Það á
að veita innsýn í líf fólks og varpa ljósi á atburði sem skipta okkur máli. Við
hlustum á raddir lesenda og erum lifandi vettvangur fyrir skoðanaskipti.
Allt sem þú þarft...
Yfirburðir Fréttablaðsins á
dagblaðamarkaði staðfestir
Prentmiðlakönnun Capacent Gallup.
Janúar til mars 2011, meðallestur á tölublað 18–49 ára.
DV: 11% – Fréttatíminn: 49%
Fr
ét
ta
bl
að
ið
HÖFUÐBORGARSVÆÐIÐ
72%
M
or
gu
nb
la
ði
ð
29%
DV: 10% – Fréttatíminn: 37%
ALLT LANDIÐ
60%
26%
Fr
ét
ta
bl
að
ið
M
or
gu
nb
la
ði
ð
Fréttablaðið og Morgunblaðið kemur út sex daga
vikunnar, á meðan DV kemur út þrisvar í viku og
Fréttatíminn einu sinni.
Staða
ÍSLENSKUNNAR
er sterk
Áætlað er að um tæp sjö þúsund tungumál séu nú
töluð í heiminum. Því er spáð að allt að helmingur
þeirra eigi eftir að hverfa á næstu árum og áratugum.
Peter K. Austin, prófessor í málvísindum við Univer-
sity of London, segir ótrúlegt andvaraleysi ríkjandi
gagnvart tungumálum í útrýmingarhættu. Hann
segir þó ýmis dæmi um mál sem tiltölulega fáir tala
en standi á traustum grunni. Íslenskan sé eitt þeirra.
Peter K. Austin Íslenska
hefur breyst afar hægt í
gegnum tíðina og er ekki
mjög frábrugðin tungu-
máli fornsagnanna.
FR
ÉT
TA
BL
A
Ð
IÐ
/A
N
TO
N