Fréttablaðið - 09.08.2011, Qupperneq 12

12 9. ágúst 2011 ÞRIÐJUDAGUR
Ögmundur Jónassonar ritaði grein (Fréttablaðið 4. ágúst
sl.) sem átti að vera andsvar við
greinarkorni mínu í sama blaði,
tveim dögum fyrr. Ögmundur kýs
að feta gamalgrónar götur íslenskr-
ar umræðuhefðar. Hann fjallaði
ekki um meginmálið, en lét gamm-
inn geysa um andúð sína á ESB,
þótt grein mín komi lítið sem ekk-
ert inn á það fyrirbæri. Grein mín
var tilraun til að finna skýringu
á samstöðu „ysta vinstris ins“ og
„nýfrjálshyggjunnar“ í afstöðu
þeirra til þjóðríkisins. Það var þessi
leit sem var meginmál – ekki ESB.
Það getur trauðla verið tilviljun að
hnífurinn gangi ekki á milli þeirra
skoðanahópa, sem skilgreina sig
lengst til hægri og vinstri í íslensk-
um stjórnmálum, þegar kemur að
málefnum þjóðríkisins. Því miður
víkur ráðherrann ekki að þessu
áhugaverða umræðuefni, sem það
vissulega er, þegar andstæðar fylk-
ingar taka höndum saman, stofna
félag og vinna eftir sameiginlegri
verkefnaskrá. Það er í reynd merki-
legt bandalag. Einhverjar rætur
eru sameiginlegar. Ég taldi mig
finna þær í sömu sýn þeirra á ein-
staklinginn (heimspeki ÞÓ ), þó á
ólíkum forsendum sé, sem ég gerði
grein fyrir. Þessi sameiginlega sýn
þeirra á stöðu einstaklingsins leiddi
til sambærilegrar sýnar á þjóðrík-
ið og þar með stöðu þess í úthafi
hnattvæðingarinnar og tók ég ESB
sem dæmi. Þar með var ég ekki að
segja að þeir væru skoðanabræður
á öllum sviðum. Þetta „heimspeki-
lega“ sammat þeirra leiddi þá hins
vegar saman í málefnum þjóðrík-
isins. Mér var í lófa lagið að taka
fleiri dæmi, en lét þar við sitja.
Séð hef ég köttinn syngja á bók …
Það hefði verið fengur af að fá
frasalausar hugleiðingar Ögmundar
um þetta. En hann kaus að leiða hjá
sér vangaveltur mínar en fór þess í
stað á þeysireið um víðlendur Evr-
ópuumræðunnar. Það gerir hann
af mikilli sannfæringu, en hún er,
eins og Nietzsche sagði, sannleik-
anum hættulegri óvinur en lygin.
Enda hallar hann víða réttu máli
í ákafa sínum við að koma höggi á
ESB-ófreskjuna. Í grein minni birti
ég efnislega tilvitnun í Ögmund,
þar sem hann sagði að það væru
ekki ákvarðanirnar sjálfar hjá ESB
sem hann setti sig upp á móti, held-
ur það, að við Íslendingar tækjum
ekki þessar ákvarðanir. Nú segir
hann andstöðu sína annars vegar
byggjast á lýðræðisskorti ESB og
hins vegar þeirri nýfrjálshyggju
sem þar ríkir. Það er nú svo. Hér
sveigir hann vendilega út af sporinu
þótt áttin sé lík.
En gott og vel. Við skulum
fyrst ræða nýfrjálshyggjuna í
ESB. Nýfrjálshyggja er, í stuttu
máli, hömlulítið eða hömlu-
laust markaðskerfi. Hvar finnur
hann þess merki innan ákvarð-
ana á vegum ESB að þar sé unnið
innan umgjarðar nýfrjálshyggju?
Lítur hann á markaðsbúskap og
samkeppniseftirlit sem nýfrjáls-
hyggju, en markaðsbúskapur og
frjáls vöruskipti eru forsenda
aðildar að ESB. Nýfrjálshyggja er
efnahagsstefna en ESB hefur enga
efnahagsstefnu vegna þess að sú
stefnumótun er ekki í verkahring
ESB. Það eru hin sjálfstæðu þjóðríki
sem hvert um sig móta sína eigin
efnahagsstefnu. Það má vissulega
til sanns vegar færa að hjá sumum
bandalagsþjóðum hafi verið rekin
tegund að frjálshyggju s.s. Bret-
landi, Írlandi, og í ýmsum ríkjum
Austur-Evrópu. Í öðrum þjóðríkj-
um hefur hún ekki blómstrað s.s. á
Norðurlöndum og Þýskalandi. Þeim
vegnar líka best. Það var þetta „lít-
ilmótlega“ sjálfstæði þjóðríkjanna
innan ESB sem leiddi sum þeirra
til að prófa nýfrjálshyggjuleiðina
og fengu á baukinn. Hnattvædd
fjármálaviðskipti eru hins vegar
rekin í anda frjálshyggju um allan
heim. Hrun bankanna hefði haft
ófyrirsjáanlegar afleiðingar fyrir
afkomu einstaklinga og þjóða.
Sú ríkisstjórn sem Ögmundur
situr í hefur eytt hlutfallslega meiru
í „björgunaraðgerðir“ til banka og
sparisjóða en ríkisstjórnir flestra
ESB-landa, höfum við þó yfrið nóg
af hvoru tveggja. Ber það merki
um nýfrjálshyggju ríkisstjórnar
Íslands? Á þessu sviði gerir ESB
ekkert annað en það sem þjóðrík-
in vilja, enda koma peningarnir
þaðan. Að nýfrjálshyggjan sé ein-
kennandi fyrir ESB er uppspuni og
bull, en bítur eflaust vel í vinahópi
Ögmundar, því gömul ósannindi eru
alltaf vinsælli en nýr sannleikur.
… og selinn spinna hör á rokk
Ég deili með Ögmundi Jónassyni
um mikilvægi lýðræðis og sjálf-
stæðis. Það er lýðræðishalli innan
ESB hvað varðar stöðu Evrópu-
þingsins. Það vita allir. Allar póli-
tískar ákvarðanir innan ESB eru
hins vegar teknar af fulltrúum
lýðræðislega kjörinna þjóðþinga,
kollegum Ögmundar. Þjóðþingin
kvarta sum undan því að ráðherr-
arnir taki ákvarðanir án þess að
bera þær undir þjóðþingin. Það er
heimatilbúið, sem við heyrum oft
hér á landi einnig.
Svokallaður lýðræðishalli innan
ESB er tilkominn vegna þess að
ekki mátti skerða fullveldisrétt
þjóðþinga bandalagsþjóðanna, og
pólitískar ákvarðanir því skildar
eftir þar. ESB er ekki ríki, ekki
einu sinni fjölþjóðlegt ríki. Hvað
með sjálfstæðið? Eru Danir, Svíar
og Frakkar ekki sjálfstæðar þjóð-
ir? Líta þeir á sig sem ófrjálsar
þjóðir, sem stjórnað er af bákninu
í Brussel? Það er af og frá, en
þeir deila fullveldinu með öðrum
nágrannaþjóðum. Í stað þess að
reyna með tvíhliða samningum að
koma skikk á sameiginleg mál, sem
sífellt verða fleiri, ákváðu þær að
mynda bandalag og deila með sér
fullveldinu á tilteknum sviðum, sem
hvort sem er, var óhjákvæmilegt að
semja um. Inntak þess sjálfstæðis
sem þeir una glaðir við nú, er ekki
það sama og ríkjandi var í Evrópu
fram yfir lok síðari heimstyrjald-
ar. Færa má gild rök fyrir því að
litlu þjóðirnar hafi með þessu fyrir-
komulagi öðlast áhrif og völd gagn-
vart stóru þjóðunum sem áður var
óhugsandi. Litlu þjóðirnar hafa í
fyrsta sinn í sögu Evrópu í fullu tré
við gömlu yfirgangsseggina, vegna
þess að stóru þjóðirnar deila sínu
volduga fullveldi, geta ekki beitt
sér að vild. Fyrrum jafngilti tillit-
semi og skilningur á afstöðu ann-
arra þjóða sem óþolandi afsláttur
af fullveldi stórvelda gömlu Evr-
ópu. Í hnattvæddum heimi duga
hvorki ástarjátningar, hatur né til-
búin leiktjöld sem leiðarljós inn í
framtíðina.
Ef okkur á að vegna vel á tuttug-
ustu og fyrstu öld verðum að endur-
meta margt af því sem við héldum
áður að væri óbifanlegt. Þjóðríkið
verður enn um sinn a.m.k. burðarás
pólitískra ákvarðana, en ekki með
sama hætti og áður var. Sem lítil
þjóð verðum við, eins og aðrar litl-
ar og miðlungs þjóðir að velja okkur
bandamenn. Það skýtur mér óneit-
anlega skelk í bringu til framtíðar
þegar Ögmundar Jónasson jafnar
ESB við gamla sovétið. Það kann
ekki góðri lukku að stýra.
Ögmundur á ystu nöf
Stjórnlagaráð hefur skilað þjóð og þingi heildartillögum að
nýrri stjórnarskrá. Nú þarf að
hefjast upplýst og vönduð umræða
um tillögurnar. Fjölmiðlar hafa
þar ábyrgðarmiklu hlutverki að
gegna. Þeir mega ekki gína við
úrtölum gagnrýnislaust.
Haukur Arnþórsson stjórnsýslu-
fræðingur hefur haft uppi hörð
orð um fyrirkomulag um kosning-
ar til Alþingis í tillögum stjórn-
lagaráðs. Málflutningur hans í
fréttum á Stöð 2 hinn 6. ágúst
undir fyrirsögninni „Persónu kjör
án kjördæma marklaust“ verður
hér gerður að umtalsefni.
Flokkar og fólkið
Möguleikar kjósenda til að velja
sér þingmenn fóru síminnkandi
alla síðustu öld. Kjósendur standa
nú aðeins frammi fyrir pakka-
lausnum í formi fyrirskrifaðra
lista. Í stjórnlagaráði kom strax
upp vilji til verulegrar bragarbót-
ar, þeirrar að leyfa kjósendum að
ráða sem mestu um það hverjir
veldust til þingsetu. Mörg okkar
skynjuðum sterkan vilja meðal
fólks í þessa veru, m.a. á Þjóðfund-
inum 2010, og velflestir fulltrúa
í ráðinu höfðu persónukjör eitt
meginmarkmiða sinna við fram-
boð til stjórnlagþings.
Skipun þingmanna í samstæða
hópa, flokka, er að flestra dómi
gagnleg, jafnvel nauðsynleg. En
þó tókst okkur í stjórnlagaráði
prýðilega að ná saman án þess að
skipa okkur í fylkingar. Fullyrt
er að með persónukjöri sé verið
að grafa undan flokkunum. Ekki
verður þó annað séð en að flokkar
séu sprelllifandi í þeim grannlönd-
um þar sem alfarið eru kosnir ein-
staklingar en ekki flokkar, en það
er í Finnlandi og Írlandi.
Flokkar njóta ekki vinsælda um
þessar mundir. Gæti orsökin m.a.
verið sú að fólki finnist það van-
virt með því að fá aðeins að kjósa
fyrirskrifaða lista í heilu lagi en
geti nær engu ráðið um hverjir
veljast á þing?
Óbærilegur stöðugleiki
Haukur telur það hættulegt að kjós-
endur geti valið sér þingmannsefni
þvert á flokka. Fyrst er því til að
svara að í tillögum stjórnlagaráðs er
þetta ekki gert að skilyrði. Alþingi
er heimilað að takmarka val kjós-
enda við menn úr sama flokki.
En segjum svo að kosninga-
lög leyfi val þvert á flokka og að
kjósandi velji sér þrjá frambjóð-
endur, tvo úr flokki A en einn úr
flokki B. Atkvæði hans skiptist
þá í sama hlutfalli milli þessara
tveggja flokka. Nú verður kjós-
andinn fyrir vonbrigðum með
aðalflokk sinn, flokk A, og hefn-
ir sín í næstu kosningum með því
að hafa endaskipti á atkvæðinu,
velur aðeins einn úr A-flokki en
tvo úr B-flokki. Haukur segir
þá illt í efni þar sem aðeins fær-
ist þriðjungur úr atkvæði kjós-
andans á milli flokka. Ef kjós-
andanum hefði ekki verið leyfð
sú fásinna að skipta atkvæðinu
hefði hann í fyrri kosningunni
kosið A-flokkinn alfarið og síðan
farið í fýlu og kosið B-flokk-
inn, aftur með heilu atkvæði.
Þannig dragi persónukjör úr
fylgissveiflum.
Rök finnast ekki, aðeins hugar-
dæmi af þessu tagi. Það er auð-
velt að búa til dæmi í öndverða
átt svo og reiknidæmi sem sýna
ýmist minni eða meiri sveiflur.
Kosningaréttur kvenna ógn?
Kjósendum í þingkosningum
stórfjölgaði á árabilinu 1915-20
að mestu vegna þess að konur
fengu kosningarétt. Sérfræði-
haukar hefðu örugglega varað við
og sagt þetta stórhættulegt. Með
ríflega tvöföldun á tölu kjósenda
væri viðbúið að drægi úr fylgi-
ssveiflum. Áður hefði húsbónd-
inn á heimilinu ýmist kosið A- eða
B-flokk og þar með sveiflað fylgi
flokkanna tveggja til og frá. Nú
gæti svo farið að eiginkonan væri
ávallt annarrar skoðunar en hann
og hringlið í vinnuhjúunum, sem
fengju nú að kjósa, bætti ekki úr
skák. Stöðugleikinn yrði óbærileg-
ur, aukinn kosningaréttur væri því
hættulegur þingræðinu.
Er jafn kosningaréttur mannrétt-
indabrot?
Haft er eftir Hauki í sjónvarps-
viðtalinu að það sé mannréttinda-
brot að fella niður kjördæmin,
sérstaklega ef um leið er viðhaft
persónukjör. Vera má að spyrjand-
inn hafi klippt viðtalið sundur og
saman eða misskilið orð Hauks,
en það sem haft er eftir honum í
beinum og óbeinum orðum verður
vart skilið á annan veg en þann að
það sé brot á rétti fólks að jafna
kosningaréttinn hvort sem það er
gert með því að gera landið að einu
kjördæmi eða á annan veg.
Stjórnlagaráð krefst ekki
afnáms kjördæma. Á hinn bóginn
er það ótvíræð krafa stjórnlaga-
ráðs að „atkvæði kjósenda alls
staðar á landinu veg[i] jafnt“ eins
og segir í frumvarpi ráðsins. Kjós-
andi á ekki að fá helmingi meiri
rétt við það eitt að bregða búi og
flytja frá öðrum enda Hvalfjarðar-
ganga til hins eins og nú er. Hauk-
ur virðist réttlæta slíka mismunun
með því að laun á landsbyggðinni
séu helmingi hærri en á höfuð-
borgarsvæðinu. Forsenduna um
launamuninn verður að draga í
efa, en þó svo hún væri rétt eru
rökin ótæk. Mannréttindi, eins
og kosningaréttur, mega hvorki
ráðast af launum né auði.
Rétt og rangt um kosninga-
kerfi stjórnlagaráðs
Stjórnmál
Þröstur
Ólafsson
hagfræðingur
Allar pólitískar ákvarðanir innan ESB eru
hins vegar teknar af fulltrúum lýðræðislega
kjörinna þjóðþinga, kollegum Ögmundar.
Ný stjórnarskrá
Þorkell
Helgason
sat í stjórnlagaráði
Mannréttindi,
eins og kosninga-
réttur, mega hvorki ráðast
af launum né auði.
Hvað er Ramadan?
Ramadan er níundi mánuður-inn í tímatali Íslam, en
hver mánuður er 29 til 30 dagar
og miðast við mánann eins og
orðið mánuður segir til um. Í
ár hófst Ramadan 1. ágúst á
nýju tungli og lýkur 29. ágúst.
Í Ramadan fasta múslimar,
þ.e.a.s. þeir borða hvorki vott
né þurrt frá sólarupprás til
sólarlags. Þar sem mánuðirnir
og árin eru styttri
en í því tímatali
sem Vesturlandabú-
ar þekkja færist
Ramadan til frá ári
til árs. Að ári hefst
Ramadan því 20. júlí
og stendur til 18.
ágúst.
Múslimar fasta
ekki til að kvelja
sjálfa sig heldur til
að temja sér þolin-
mæði, huga að and-
legum verðmætum
og hlýðni við Guð í
minningu þess að
það var í þessum
mánuði sem spá-
maðurinn Múhameð
fékk fyrstu vitranir
sínar frá Guði, sem skráðar
eru sem fyrstu versin í Kóran-
inum. Í þessum mánuði biðjast
múslimar oft meira fyrir en
venjulega og eru örlátari í ölm-
usugjöfum, en gjafir til þeirra
sem minna mega sín eru ein
af fimm stoðum Íslam, ásamt
föstunni, bæninni, trúarjátn-
ingunni og pílagrímsferðinni
(ef efnahagur leyfir).
Föstur þekkjast í mörgum
trúarbrögðum í mismunandi
myndum. Kaþólska kirkjan
breytti nafni Freyjudags eða
Frjádags til dæmis hér á landi
í föstudaga, en þá áttu menn
að halda sig frá kjöti. En eins
og áður sagði er fastan aðeins
yfirborðið því kjarninn er
leitin inn á við og viðleitni
til að ýta frá sér reiði, öfund,
losta, ofbeldi og illu umtali en
huga þess í stað að því góða og
göfuga. Fastan nær þó ekki til
allra því börn eru undanskil-
in, konur með börn á brjósti,
ófrískar konur og gamal-
menni.
Í ár er víst að hugur margra
múslima á Norðurlöndum
verður við ódæðisverkin í Nor-
egi, sem unnin voru af ótta við
Íslam og andúð á múslimum.
Þegar fréttir bárust af spreng-
ingunni í Ósló komu strax upp
getgátur um að öfgasinnaðir
múslimar væru að verki. En
þegar hryllingurinn í Útey
varð ljós beindist
grunurinn að öfga-
hægrimönnum og svo
kom í ljós að morðing-
inn var heimamaður
sem lítur á sig sem
kristinn riddara í heil-
agri krossferð gegn
múslimum í Evrópu.
Við vitum að brengl-
aðar hugmyndir
morðingjans eiga sér
lítinn hljómgrunn
meðal víðsýnna og
friðelskandi Norður-
landabúa. Við dáumst
líka að viðbrögðum
Norðmanna sem krist-
allast kannski best í
bréfi Ívars Benjamíns
Östebö, sem komst
af í Útey, til morðingjans: „Þú
sameinaðir fólk um allan heim.
Svarta og hvíta, karla og konur,
börn og fullorðna, rauða og
bláa, kristna og múslima.“
Með stofnun Menningarset-
urs múslima vonumst við til að
geta aukið þekkingu manna á
Íslam og gagnkvæma vináttu
og skilning manna af ólíkum
trúarbrögðum. Í Ramadan
reynum við sjálf að verða betri
menn og bæta þar með um leið
og auðga samfélagið. Að mán-
uðinum loknum tekur síðan við
mesta hátíð okkar, Eid al-Fitr,
þegar við gleðjumst saman í
þakklæti fyrir allt það góða
sem við eigum.
Trúmál
Karim
Askari
formaður Menningar-
seturs múslima á
Íslandi
Fastan nær
þó ekki til
allra því börn
eru undan-
skilin, konur
með börn á
brjósti, ófrísk-
ar konur og
gamalmenni.