Útvarpstíðindi - 10.12.1945, Blaðsíða 38

374
t
ÚTVARPSTÍÐINDI
Um bækur og bókasöfn
í Evrópu eftir stríð
C^Ítir iJhorjteiniion
Nýlega flutti Axel Thorsteinsson í er-
indi sínu „Frá útlöndum", atliyglisverð-
an þátt um bókasöfn, en efni hans hafði
hann fengið úr hrezka útvarpinu. Út-
varpstíðindi fengu þenna kafla hjá A.
Th. og fer hann hér á eftir:
Lemkuhl skýrir frá því þegar í upp-
hafi erindis síns, að aldrei fyrr í sögu
mannkynnsins, liafi eins mörg og mikil
hókasöfn verið eyðilögð og í þessari
styrjöld. 1 heimsstyrjöldinni fyrri var
að eins einn liáskóli lagður í rústir,
háskólinn í Louvain í Belgíu. Þjóðverjar
brenndu bókasafnið þar til ösku. í
lieimsstyrjöldinni síðari voru hundruð,
merkra bókasafna eyðilögð með öllu eða
stórskemmd. Það er auðvelt að gera sér
grein fyrir, segir höfundurinn, livert
tjón Evrópu er að þessu sem menningar-
miðstöð. Fjölda margar sjaldgæfar bæk-
ur og handrit hafa glatast með öllu. Af-
leiðing eyðingarinnar á þessu sviði er
m. a-, að öll starfsemi í háskólum og í
ýmsum verk- og vélfræðistofnunum mun
tefjast. Og áhrifanna mun gæta um alla
jörð, því að Evrópa miðlaði jafnan öll-
um heimi miklu af bókum og handritum.
Höfundurinn rekur þar næst ofsóknir
fasista og nazista á þessu sviði. 1922
voru bannfærðar á ítalíu allar svonefnd-
ar andfasistiskar bókmenntir. Þar næst
tóku nazistar til með bókabrennunni í
Berlín 1933. 40.000 Þjóðverjar voru þá
vitni að því, er brenndar voru á báli
25.000 bækur, eftir Gyðinga og rússneska
höfunda. Dr. Göbbels flutti ræðu við
þetta „hátíðlega“ tækifæri. M. a- voru
brenndar bækur eftir þýzka skáldið
Heine, Einstein, Gorki og Tolstoy. Og
1935 fór hin svonefnda bókmenntastofn-
un nazista að útbúa svarta lista yfir hæk-
ur, sem nazistum voru ógeðfeldar. Og
eftir það höfðu nazistar í greipum sér
allar bókaútgáfu. Bókaútgefendur og
bókaverðir urðu að hlíta fyrirskipunum
þeirra og eftirlit var liaft með bóka-
verzlunum. 1 þessari styrjöld fengu naz-
istar tækifæri til þess að fylgja fast
fram sinni andlegu kúgunarstefnu og
bókarán og bókabrennur áttu sér stað í
öllum löndum, sem þeir óðu yfir. Há-
skólinn í Louvain, sem var endurreistur
eftir fyrri' heimsstyrjöld, var brenndur
til ösku öðru sinni árið 1940. — Pól-
verjar urðu, að ég hygg harðast úti.
Þjóðverjar byrjuð á því að fjarlægja úr
bókasöfnum þar allar bækur sem þeir
höfðu ýmigust á. Öll eintök sem til voru
af 3000 pólskum verkum, svo og þýðing-
ar þessara verka á ensku og frönsku
voru fjarlægð, og allar bækur eftir þýzka
Gyðinga. Þar næst voru flutt á brolt öll
liandrit varðandi sögu Póllands, landa-
fræði og bókmenntir, allar bækur um
Rússland, og allar bækur um kommún-
isma, og bækur um fjölda mörg önnur
efni- En Þjóðverjar létu ekki þar við
sitja. Þeir héldu áfram á sömu braut, og
afleiðingin er sú, að G0—70% af hverjum
100 bókasöfnum i Póllandi liafa annað-
hvort verið eyðilögð með öllu eða rænt
var úr þeim fjölda bóka. 1 Varsjá einni
voru 12 bókasöfn eyðilögð. Meðal þeirra
var hið fræga bókasafn þingsins, sem
frægt var fyrir safn sitt á bókum varð-
andi þing í öðrum löndum og alþjóða-
samninga. Það var í nóvember 1939, sein
Þjóðvcrjar létu sækja þessar bækur, um
50.000 eintök og 3.500 tímarit, og var
safnið flutt til Berlínar eða Breslau.
Hið merka safn Gyðingasamkundu-
hússins mikla í Varsjá var tekið og sent
til Vínarborgar. Bókasafn utanríkisráðu-
neytisins pólska var flutt til Berlínar.
Verðmætt nóttnasafn, m. a. handrit
Elsners, kennara Chopins, var gefið vini
Rosenbcrgs. 1 Lublin horfðu Gyðingar
á það grátandi, er guðfræðiskóli þeirra
var brenndur til ösku, en nazistar lustu
upp fagnaðarópum- Bókasafn, sem naz-
istar kærðu sig ekki um, voru eyðilögð
eða seld scm úrgangsefni í pappírsverk-
smiðjur. Ilver einstök bók var rifin í
tætlur, til þess að örugt væri að enginn