Morgunblaðið - 28.11.2008, Qupperneq 47

Menning 47
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 28. NÓVEMBER 2008
1. sætimetsölulistinew york times
„gims t e inn“
denver post
Metsöluskáldsaga um lífið í
bandarískum farandsirkus
í kreppunni miklu.
„Ef þú vilt gefa góða, fallega og veg-
lega jólagjöf og þá er mér sama hvort
það er strákur eða stelpa, mamma
eða pabbi, amma eða afi ...
Vatn handa fílum er alveg málið.“
kolbrún ósk sk af tadót tir, eymundsson
Þótt einhverjar hugmyndamanns kunni að vera rangarer betra að vera hug-
myndaríkur en að vera hug-
myndasnauður og hafa alltaf rétt
fyrir sér.“ Einhvern veginn svona
hljómar fullyrðing Edward de
Bono, læknis sem rannsakað hefur
sköpunargáfuna og hugsanaferli.
Um sköpunargáfuna og -kraftinn
hefur mikið verið skrifað í gegnum
aldirnar, enn er til að mynda verið
að vitna í Aristóteles og hans hug-
myndir um tilgang og tilurð skáld-
skaparins. Á þessum tíma árs, þeg-
ar hálf þjóðin er að velta fyrir sér
ávöxtum sköpunargáfu helstu höf-
unda landsins í jólabókaflóðinu, er
ekki úr vegi að kanna hvað það er
sem knýr fólk til að stinga niður
penna.
  
Á seinni tímum hafa margirfjallað um frumsköpun sem
einhverskonar „stað“. Stað þar sem
enginn annar hefur verið, þ.e.a.s. í
hugmyndafræðilegum skilningi,
stað þar sem skáldið fetar nýja leið.
Ef horft er til frumsköpunar með
þessum hætti þá er ljóst að sá árs-
tími fer nú í hönd þar sem hægt er
að ferðast óvenjulega mikið um
ókönnuð lönd – lönd bókmennt-
anna. Reyndar er maður sem les-
andi ekki eiginlegur „landnemi“
eins og skáldið sjálft, en það er
óneitanlega gaman að vera einn af
„frumbyggjunum“; þeim fyrstu sem
þræða sig eftir stígum nýrrar hugs-
unar.
  
Í þeim skilningi sem hér um ræðirer ef til vill gæðum skapandi
starfs best lýst. Vert er að hafa það
í huga á tímum gagnrýni, stjörnu-
og álitsgjafar að frumleg hugsun
nýtur ekki alltaf brautargengis, því
miður. Heldur fremur það land sem
numið er í jaðri þess sem búið er að
rækta lengi, sem fólk þekkir af af-
spurn eða af líkindum. Slík verk
eiga að sjálfsögðu fullan rétt á sér,
en það er kannski óþarfi að hampa
þeim sem stórkostlegri list ef þau
hafa ekki jafnframt frumlegri
neista til að bera.
  
Breski rithöfundurinn GrahamSwift hefur haldið því fram að
ekki getið runnið upp verri dagur í
lífi rithöfundar heldur en sá þegar
hann veit „nákvæmlega hvað hann
er að gera“. Þar af leiðandi lætur
hann aldrei neitt uppi um það sem
hann er að skrifa fyrr en verkið er
komið út og í hendur lesenda. Í
texta á heimasíðu sinni segir hann
m.a.: „Ef ég hef óbilandi trú á ein-
hverju í mínum ritstörfum þá er
það á kraft ímyndunaraflsins, og ég
vona að ímyndunarafl mitt komi
mér ávallt á óvart, togi mig áfram
og taki mig með sér eftir óvæntum
leiðum, rétt eins og ég vona að að
það haldi áfram að stilla mér upp
frammi fyrir vissum hlutum sem ég
mun alltaf þekkja sem mitt eigið
svæði/svið – þó það sé sömuleiðis
uppgötvunarferli en ekki eitthvað
sem ákveðið er fyrirfram.“
  
En það er ekki nóg með að Swiftgeri tilraun til að greina stað-
inn eða svæðin sem hann hverfur til
í sköpunarleiðangri skrifa sinna.
Hann bendir líka á hið undursam-
lega samband textans við lesand-
ann – þar sem engir tveir upplifa
sama ferðalagið. „Ég slæ enga var-
nagla þegar kemur að möguleikum
skáldskaparins, né heldur hvað við-
kemur þeim forréttindum og
ánægju sem felast í að skrifa. Með
hvaða hætti öðrum getur maður
leyft sér að tjá sig óhindrað? Með
hvaða hætti öðrum getur maður
samtvinnað svo ríkulega og af jafn
mikilli nánd heim hugmynda og
heim hlutlægs veruleika? Og með
hvaða hætti öðrum getur maður
vitað – eða í það minnsta vonað – að
fyrir hvern einasta lesanda feli
hvert tilvik samvinnu á milli höf-
undar og lesanda í sér ólíka og ein-
staka reynslu. Ég hef tröllatrú á
þessari ósýnilegu reynslu sem verð-
ur til í samvinnu, jafnvel þótt ég
hugsi aldrei um lesandann þegar ég
skrifa. Mér virðist sem skáldskap-
urinn, á sinn sérhæfða og einbeitta
hátt, geri það eitt sem við þurfum
öll að gera; leyfi okkur í huganum
að komast inn í reynsluheim sem er
annar en okkar eigin. Það er hvorki
lítill hlutur né einfaldur – öll okkar
siðferðislegu og félagslegu gildi
hvíla á honum. Ég slæ því heldur
enga varnagla varðandi mikilvægi
skáldskaparins.“
  
Ef til vill eru það þessi grund-vallargildi sem við lesendur
ættum að hafa í huga þegar við er-
um að vega og meta það sem er
splunkunýtt úr skáldheimum. Með
hvaða hætti höfundinum tekst að
opna reynslu annarra fyrir okkur á
frumlegan hátt, leiða okkur á
ókunna stigu, afhjúpa veruleikann
eins og við þekkjum hann ekki sjálf.
fbi@mbl.is
Ferðir Gúllivers Þeir eru margir lesendurnir sem fetað hafa slóð Jonathans
Swift samferða ferðalanginum Gúlliver, í einu beittasta og frumlegasta
verki bókmenntanna.
» Vert er að hafa það íhuga á tímum gagn-
rýni, stjörnu- og álits-
gjafar að frumleg hugs-
un nýtur ekki alltaf
brautargengis, því mið-
ur. Heldur fremur það
land sem numið er í
jaðri þess sem búið er
að rækta lengi, sem fólk
þekkir af afspurn eða af
líkindum.
Sköpunarleið-
angur skrifanna
AF LISTUM
Fríða Björk Ingvarsdóttir
„ÞAÐ bjargar okkur að við vorum
búin að borga það að mestu leyti fyrir
holskefluna. Upphaflegt verð var 40
milljónir. Hitt hljóðfærið, sem er
minna, og kemur í kirkjuna á vori
komanda kostar um 20 milljónir, mið-
að við sömu kjör, en allt hefur hækk-
að og líkast til verður heildarupphæð
beggja hljóðfæranna um 80 milljónir.
Við þurfum vonandi aðeins að greiða
þriðjung af því á ókjörum. Það hefur
verið góð fjármálastjórn hér í kirkj-
unni undir stjórn Sigurjóns Péturs-
sonar formanns sóknarnefndar,“ seg-
ir Gunnþór Ingason prestur í
Hafnarfjarðarkirkju, þar sem ríkir
nú mikil gleði, en á sunnudag verður
vígt þar nýtt og fallegt orgel, smíðað
af Christian Scheffler í verksmiðju
hans í Sieversdorf í Þýskalandi.
Nýja orgelið sem búið er að setja
upp í kirkjunni er 25 radda gæðagrip-
ur, smíðað eftir forskrift Þjóðverjans
Wilhelms Sauer, í tærum róm-
antískum stíl, og líkt eftir bestu hljóð-
færum hans frá 1904-1910 að sögn
Gunnþórs. „Þessi orgel eru svo fágæt
og í hljóðfærinu nýja er ekkert verið
að blanda saman ólíkum stíltegunum
í einhverri málamiðlun, svo sem gert
hefur verið í flestum nýjum orgelum
hér á landi. Sauer-orgel þykja ein-
hver bestu hljóðfæri sinnar gerðar í
heiminum.
Eftirgerð meistaraverks
Barrokkhljóðfærið, sem við fáum í
vor, verður mun minna og mun hafa
klingjandi tæran barrokkhljóm. Ég
hef heyrt mismun þeirra lýst með
þeim sérstæða samanburði, að hljóm-
ur minna hljóðfærisins líkist tærum
svalandi drykk en hljómur róm-
antíska hljóðfærisins sé eins og heitt
súkkulaði með rjóma og slurk af góðu
koníaki. Það er svo mikil fylling í
hljómunum. Mér kæmi ekki á óvart
að það yrði, þegar fram líða stundir,
talið hljómfegursta orgel á Íslandi –
algjör dýrgripur.“
Minna orgelið er, eins og „dýrgrip-
urinn“, stóra orgelið, eftirgerð af
eldri gerð hljóðfæra. Fylgt verður
forskrift 18. aldar orgelsmiðsins róm-
aða Gottfrieds Silberman við smíði
þess. Kristian Wegscheider, org-
elsmiður í Dresden, smíðar það á
verkstæði sínu.
Gunnþór segir að gamla Walcker-
orgelið, sem var í kirkjunni frá 1955,
hafi verið úr sér gengið. „Það var
mjög gott og þótti flott á sínum tíma
og var um skeið veglegasta orgel
landsins.“ Á þeim árum var efnið í
pípunum ekki eins vandað og völ er á
nú. Hljóðfærið var 30 radda og var
ívið of stórt fyrir kirkjuna. Raddirnar
sem voru umfram 25 hljómuðu aldrei
nægilega vel. Þess vegna vildum við
nú fá lítið hljóðfæri niðri, 6-7 radda
innst norðaustanmegin í skipinu.
Þegar farið var að rannsaka kirkjuna
vegna endurbyggingar kom þar í ljós
rými bak við vegginn, leynihólf, sem
sennilega hefur verið kolageymsla,
og náði alveg upp í loft. Þar gafst því
stærra pláss fyrir barrokkhljóðfærið
en við höfðum gert ráð fyrir og það
gat því orðið tólf radda. Og af því að
allir voru í svo góðu skapi í fyrra,
kirkjulið, fjármálamenn og fleiri, þá
létum við slag standa að kaupa bæði
orgelin, og munum ráða við það að
greiða andvirði þeirra með hjálp
Guðs og góðra manna.“
begga@mbl.is
Hljómfagur dýrgripur
í Hafnarfjarðarkirkju
Völundarsmíð Séra Gunnþór segir að þegar séu farnar að berast óskir utan
úr heimi um tónleikahald og upptökur á nýja hljóðfærið í kirkjunni.
Sr. Sigurður Sigurðarson vígslu-
biskup vígir nýja orgelið við hátíð-
armessu á sunnudag kl. 11 ásamt
prestum kirkjunnar, sr. Gunnþóri
og Þórhalli Heimissyni. Við það
tækifæri frumflytur Guðmundur
Sigurðsson organisti verkið Haf,
sem Hugi Guðmundsson samdi og
tileinkar orgelinu. Þá verða einnig
fluttar nýjar útsetningar Smára
Ólasonar á fornri íslenskri tónlist.
Kl. 17 leikur svo organistinn
heimskunni Stefan Engel á vígslu-
tónleikum orgelsins.
Vígsluhátíð
á sunnudag
„CHRISTIAN Scheffler var í for-
svari fyrir hópi þeirra orgelsmiða
sem eftir fall Berlínarmúrsins end-
urreistu 114 radda Sauer-orgelið í
Dómkirkjunni í Berlín sem er hvað
stærsta hljóðfæri í Evrópu. Síðan
hefur hann gert það að sér-
fræðigrein sinni að endurbyggja
Sauer-orgel. Hann líkir nákvæm-
lega eftir pípubreidd, stærð, nið-
urröðun þeirra og öllum smáat-
riðum. Saur-Scheffler orgelið nýja í
Hafnarfjarðarkirkju er mikil völ-
undarsmíð með afar fagran hljóm.“
Völundur
frá Berlín