Morgunblaðið - 13.12.2008, Síða 31

31
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 13. DESEMBER 2008
Ég skal ná þér! Það eru til mörg dæmi um að lítil börn hafi lært að skríða þegar þau eru að reyna að ná í kisu. Það getur hins vegar verið erfitt að klófesta kisu. Hún fer sínar eigin leiðir.
Árni Sæberg
Baldur Kristjánsson | 12. des.
Þetta fólk á ekki pening!
Margir foreldrar eiga vart
til hnífs og skeiðar. Það er
algengt þar sem fyrirvinna
er ein, veikindi hafa verið,
ef um öryrkja er að ræða
eða atvinnuleysi. Margt af
þessu fólki sem þessi lýs-
ing gæti átt við er að borga af íbúð og bíl.
það getur ekki minnkað við sig – nú selur
enginn íbúð – það getur ekki selt bílinn –
það selur enginn bíl. Margt fólk sem
svona er ástatt um á engan pening. Það
eru ekki allir sem geta farið til mömmu og
pabba og kirkjan eða Rauði krossinn sjá
ekki um alla og hafa takmörkuð úrræði.
Þessi staða bitnar á börnunum en hún
má ekki bitna á börnum. Við viljum ekki
sjá samfélag þar sem sum börn komast
ekki í íþróttir, þar sem sum börn fá ekki
skólamáltíðir. Þess vegna verða sveit-
arfélög að halda þannig á málum að öll
börn geti notið ofangreinds og annarra
sjálfsagðra og eðilegra hluta eftir ein-
hverju því kerfi sem ekki kallar á stríðni,
einelti eða sært stolt. Þetta hlýtur að vera
forgangsverkefni í því árferði sem nú er.
Meira: baldurkr.blog.is
Hlini Melsteð Jóngeirsson | 12. des.
Skólamáltíðir
Hver er ávinningurinn af
skólamáltíðunum?
Ávinningurinn er betri
líðan grunnskólabarna,
það eitt og sér er nægi-
legt að mínu mati en það
er fleira. Börnin taka bet-
ur eftir í tímum og lærdómsgeta er betri.
Þetta skilar sér í betri nemendum sem
koma upp í framhaldskólana og líkast til
minna brottfalls nemenda í framhalds-
skóla.
Þetta heldur svo áfram í að við fáum
fleira fólk í háskólanám og því stærri
prósenta af vinnuafli landsins sem er
með háskólanám á bakinu því meiri hag-
vöxtur. Þetta er langtímafjárfesting í
börnunum okkar. Ég held að við ættum
ekki að skorast undan því.
Meira: hlini.blog.is
Í SÍÐUSTU viku
hefur starfsemi bráða-
móttöku geðdeildar
Landspítala verið
ítrekað til umfjöllunar
í sjónvarpi á Stöð 2 og
í Kompási. Umfjöll-
unin hefur einkennst
af persónulegri og
átaklegri umfjöllun um
málefni einstakra
sjúklinga sem hafa tekið eigið líf.
Þessi nálgun er í hróplegri mótsögn
við ráðleggingar til fjölmiðla um
umfjöllun vegna sjálfsvíga sem
gefnar hafa verið út á alþjóðavett-
vangi og m.a. þýddar á íslensku af
Rauða krossinum. Þá er nær óger-
legt fyrir fagfólk að svara á mál-
efnalegan hátt þeirri gagnrýni sem
komið hefur fram á þjónustu geð-
deildarinnar án þess að brjóta trún-
að við sjúklinga sem bundinn er
með lögum.
Sýnt hefur verið fram á að hætta
er á að sjálfsvígum fjölgi ef frásögn-
um af þeim fjölgar í fjölmiðlum,
einkum ef ítrekað er sagt frá til-
teknu sjálfsvígi eða margar sögur af
því sama. Það sama hefur verið
tengt ef frásögnin er sett fram á
áhrifaríkan hátt eða sett á forsíðu
eða í upphaf fréttatíma. 1)
Bráðaþjónusta geðdeildar Land-
spítalans er til húsa í geðdeild-
arbyggingu á Hringbraut. Þar fá
þjónustu um það bil 9.000 ein-
staklingar á ári. Algengast er að
einstaklingar leiti til okkar vegna
þunglyndis, kvíða, lífskrísu, sjálfs-
vígshugsana og/eða áfengis- og
vímuefnavanda en einnig koma ein-
staklingar með margvíslega aðra
geðsjúkdóma, suma mjög alvarlega.
Um það bil helmingur þeirra sem til
okkar leita á við áfengis- og fíkni-
efnavanda að stríða, allmargir sam-
hliða öðrum geðröskunum. Mönnun
þjónustunnar hefur verið efld um-
talsvert á seinni árum til að stytta
biðtíma sjúklinga og auka gæði
þjónustunnar. Nýverið voru gerðar
sértækar úrbætur varðandi þjón-
ustu við þá sem eiga við áfengis- og
fíkniefnavanda að stríða.
Innlagnir á bráðageðdeildir
Landspítala við Hringbraut eru nú
um 1.800 á ári, þar af tæplega 500 á
áfengis- og vímuefnadeild. Nær all-
ar innlagnir á almennar geðdeildir
(bráðamóttökudeildir) eru bráðainn-
lagnir, oftast í gegnum bráðaþjón-
ustu geðsviðs, en innlagnir á áfeng-
is- og vímuefnadeild eru ýmist af
biðlista eða bráðainnlagnir. Biðlisti
áfengis- og vímuefnadeildar er
stuttur, oftast innan við sjö dagar
og tekur til þeirra sem eru að fara í
fráhvarfsmeðferð. Sjúklingar með
áfengis- og vímuefnavanda sem
taldir eru í lífshættu eða hafa einnig
önnur bráð veikindi eru metnir til
innlagnar samkvæmt sömu leiðum
og aðrir sjúklingar og lagðir inn
brátt ef nauðsyn krefur. Gagnstætt
því sem ítrekað hefur komið fram í
fjölmiðlum hefur plássleysi á legu-
deildum ekki ráðið ákvarðanatöku
heldur eingöngu faglegt mat. Að
sjálfsögðu koma tímabil á geðdeild-
um eins og öðrum deildum spítalans
þar sem þröngt er um legupláss og
talsvert um yfirlagnir, enda veikindi
einstaklinga sjaldnast fyrirséð.
Samvinna milli bráðaþjónustu geð-
deildar og bráðamóttökudeildanna
hefur verið afar góð og fullur skiln-
ingur á því að hagsmunir sjúklinga
ráði för.
Svo ber fyrir að þakka að sjálfs-
víg eru fremur sjaldgæf. Mun fleiri
reyna þó sjálfsvíg án þess að takist
og til þess að gera margir fá um
lengri eða skemmri tíma hugmyndir
um að stytta sér aldur án þess að
nokkuð verði úr framkvæmd. Mat á
sjálfsvígshættu á geðdeildum hér á
landi byggist á hefðbundnum að-
ferðum sem notaðar eru á sambæri-
legum deildum víða um heim. Matið
er ekki óbrigðult og vel vitað að erf-
itt getur reynst að fyrirbyggja
sjálfsvíg í hverju einstöku tilviki
með þeim aðferðum sem nú eru
þekktar. Má ef til vill líkja við að
sjúklingur komi á hjartadeild, fái
hefðbundna skoðun og rannsóknir
og ekki metinn í hættu en deyr
engu að síður innan fárra daga úr
hjartasjúkdómi. Sjálfsvíg eru hins
vegar með allra erfiðustu dauðs-
föllum fyrir þá sem eftir lifa, ekki
síst ef um er að ræða unga ein-
staklinga. Sjálfsvíg vekja gjarnan
nær óbærilega sorg, reiði, vanmátt
og stundum sektarkennd hjá þeim
sem nálægt standa og þar eru heil-
brigðisstarfsmenn ekki und-
anskildir. Þegar svona stendur á er
reynt að leita skýringa; var það af
því að hún var ekki lögð inn? Var
það af því að kærastan sagði honum
upp? Var það af því að hann missti
vinnuna? Var það af því að hún var
nauðungarvistuð á geðdeild? Var
það af því að hann datt í það eftir
langt hlé? Oftar en ekki vitum við
ekki svörin með neinni vissu og
stöndum eftir í óvissu alla tíð um
hvern þann einstakling sem þannig
kveður. Við vitum hins vegar að
langflestir þeirra sem taka líf sitt
hafa glímt við alvarlegar geðrask-
anir, einkum þunglyndi og áfengis-
eða vímuefnavanda. Geðsjúkdómar
geta verið lífshættulegir sjúkdómar,
þar sem sjálfsvíg valda stærstum
hluta dauðsfalla, líkt og krans-
æðastífla veldur stærstum hluta
dauðsfalla hjá þeim sem hafa krans-
æðasjúkdóm. Mikilvæg forvörn
gegn sjálfsvígum er öflug meðferð á
þunglyndi og áfengis- og vímuefna-
vanda snemma í veikindaferlinum.
Þar stöndum við Íslendingar vel að
vígi en við höfum á liðnum áratug-
um byggt upp öfluga geðþjónustu
til að fást við þess konar vanda sem
er sambærileg við það besta sem
gerist í nágrannalöndum; á geð-
deildum, á þeim stofnunum sem
sinna áfengis- og vímuefnameðferð,
í heilsugæslunni og á stofum geð-
lækna og sálfræðinga.
Mikill fjöldi fólks þarf nauðsyn-
lega á þjónustu bráðamóttöku geð-
deildar Landspítalans að halda, svo
og annarri geðþjónustu í landinu.
Það getur skilið milli lífs og dauða
fyrir þennan hóp fólks að umfjöllun
um geðsjúkdóma og geðmeðferð sé
ekki lituð af fordómum, fáfræði, nei-
kvæðni og æsifréttamennsku. Ítrek-
uð, neikvæð og beinlínis villandi
fjölmiðlaumræða hlýtur að draga úr
tiltrú fólks á því að aðstoð sé að
finna. Þeir sem gæta hagsmuna
geðsjúkra og aðstandenda þeirra
verða einnig að ræða þessi mál af
sanngirni og yfirvegun og láta ekki
sogast inn í skítkast í fjölmiðlum.
Slík umfjöllun getur leitt til þess að
sjúklingar og aðstandendur upplifi
sig sem „annars flokks“ og ekki á
sama báti og til dæmis krans-
æðasjúklingar eða krabbameins-
sjúklingar. Þeir sem eiga við geð-
sjúkdóma að stríða eiga rétt á því
til jafns við aðra sjúklingahópa að
fjallað sé um veikindi þeirra í fjöl-
miðlum af tillitssemi, virðingu og
þekkingu.
Við sem sinnum þjónustu geð-
sjúkra vildum oft óska að við kynn-
um meira og gætum betur. Við telj-
um að öflugri samvinna hinnar
opinberu geðþjónustu við hags-
munasamtök sjúklinga og aðstand-
enda gæti verið mikilvægt skref í
framfaraátt eins og hefur sýnt sig í
nálægum löndum og hér á landi í
öðrum greinum læknisfræði. Við
eigum sameiginlegra hagsmuna að
gæta sem verða enn mikilvægari á
næstu árum þegar búast má við nið-
urskurði og þrengingum í þjóðfélag-
inu. Við viljum efla þekkingu á sviði
geðheilbrigðisvísinda, bæta geð-
meðferð og stuðla að öllum þeim
framförum sem geta stuðlað að
betri geðheilsu skjólstæðinga okk-
ar, bættum lífsgæðum og aukinni
færni til virkrar þátttöku í sam-
félaginu.
1) Fjölmiðlar og sjálfsvíg: Ráðleggingar til
fjölmiðla. Gefið út af National Institute of
Mental Health í Bandaríkjunum. Þýðing:
Rauði kross Íslands.
» Það getur skilið milli
lífs og dauða fyrir
þennan hóp fólks að um-
fjöllun um geðsjúkdóma
og geðmeðferð sé ekki
lituð af fordómum, fá-
fræði, neikvæðni og æsi-
fréttamennsku.
Bjarni Össurarson
Halldóra er yfirlæknir ferli- og
bráðaþjónustu geðsviðs Landspítala.
Bjarni er yfirlæknir vímuefnadeildar
Landspítala.
Umfjöllun um sjálfsvíg
og þjónustu geðdeildar
Halldóra Ólafsdóttir
Eftir Halldóru
Ólafsdóttur og
Bjarna Össurarson
BLOG.IS
Hrannar Björn Arnarsson | 12. des.
Öfugmæli forseta ASÍ
Hann sparar ekki stóryrðin, forseti ASÍ í
umfjöllun sinni um fjár-
lögin. Ég skil hinsvegar
ekki hvað honum gengur
til enda virðist orðaflaum-
urinn í litlu samhengi við
innihald fjárlaganna,
a.m.k. hvað varðar hag
hinna verst settu.
Meira: hrannarb.blog.is