Morgunblaðið - 19.03.2009, Qupperneq 27

Umræðan 27
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 19. MARS 2009
AÐ UND-
ANFÖRNU hefur
töluvert borið á um-
ræðu um að skera
þurfi niður í þjónustu
við börn og ungmenni
vegna efnahags-
ástandsins. Hafa
áform eins og fjölgun
nemenda í bekkjum,
fækkun kennslustunda
og niðurskurður á sér-
fræðiþjónustu við börn verið til um-
fjöllunar. Hlutverk umboðsmanns
barna er m.a. að standa vörð um
hagsmuni, þarfir og réttindi barna á
öllum sviðum samfélagsins, t.d. við
ákvarðanatöku og skipulagningu ým-
issa samfélagsmála er snerta börn og
ungmenni. Börn eru ekki þrýstihópur
í stjórnmálalegu tilliti og sú stað-
reynd liggur fyrir að sjónarmið
þeirra gleymast oft og tíðum í heimi
hinna fullorðnu. Sem opinber tals-
maður allra barna á Íslandi vill um-
boðsmaður barna leggja áherslu á að
hlustað verði á raddir barna í þeirri
umræðu sem nú fer fram um end-
urskipulagningu ýmissa málefna er
varða samfélags- og velferðarmál og
hvernig þeim skuli forgangsraða.
Í ljósi þess efnahagsástands sem
nú ríkir standa stjórnvöld og aðrir
frammi fyrri því að þurfa að end-
urskipuleggja starfsemi sína, hag-
ræða og forgangsraða verkefnum
upp á nýtt. Í slíku ferli er mikilvægt
að huga að þörfum barna og ung-
menna sem og velferð þeirra. Börn og
ungmenni eru viðkvæmur þjóðfélags-
hópur sem þarfnast sérstakrar
verndar og umönnunar umfram aðra
þjóðfélagsþegna. Við þurfum sterkt
velferðarnet um börn og ungmenni
þegar atvinnuleysi og veruleg tekju-
skerðing er í mörgum fjölskyldum.
Fjöldamargar rannsóknir sýna það
með óyggjandi hætti að skýr tengsl
eru milli félagslegrar og efnahags-
legrar stöðu foreldra við heilsu og
sérstaklega líðan barnanna.
Íslenska ríkið svo og sveitarfélög
bera ríkar skyldur er kemur að mál-
efnum barna og eru skyldur þessar
svo og réttur barna tíunduð í ýmsum
lögum svo og í barnasáttmála Sam-
einuðu þjóðanna.
Fyrir liggur að ríki og sveitarfélög
þurfa að taka ákvarðanir um hagræð-
ingu í rekstri og má vænta að þær
ákvarðanir snerti daglegt líf barna og
ungmenna. Í því ferli er mikilvægt að
horft verði til framtíðaráhrifa og af-
leiðinga þess að draga úr þjónustu við
börn og ungmenni. Þeir sem taka
ákvarðanir þurfa því í enn ríkari mæli
en áður á öllum stigum ákvarð-
anatöku að fara yfir hvaða afleiðingar
niðurskurður hefur, þegar til lengri
tíma er litið. Í Svíþjóð og Finnlandi
hefur komið fram að þær sparnaðar-
aðgerðir sem gripið var
til í efnahagsþreng-
ingum sem þeir urðu
fyrir upp úr árunum
1990 höfðu neikvæðar
afleiðingar í för með sér
fyrir börn og ungmenni.
Ekki var litið nægilega
til framtíðaráhrifa nið-
urskurðarins og í sum-
um tilfellum leiddi hann
til meiri kostnaðar þegar
upp var staðið. Mik-
ilvægt er að læra af
reynslu nágrannaríkja
okkar og reyna eftir
fremsta megni að forðast þau mistök
sem frændur okkar gerðu á sínum
tíma.
Umboðsmaður barna vill benda á
nokkur sjónarmið sem mikilvægt er
að hafa í huga við þá endurskoðun og
forgangsröðun sem nú fer fram hjá
ríki og sveitarfélögum. Mikilvægt er
að reyna að hlífa málaflokkum sem
varða börn og ungmenni eins og frek-
ast er unnt og halda uppi öflugu vel-
ferðarneti fyrir börn og fjölskyldur
þeirra. Í ljósi reynslu nágrannaþjóða
okkar þarf að horfa til þess hvaða af-
leiðingar niðurskurður á þjónustu
hefur á börn og ungmenni, bæði til
skemmri og lengri tíma, áður en
ákvörðun er tekin. Leggja þarf
áherslu á að styrkja og styðja for-
eldra og þá sem annast börn í sínum
hlutverkum. Þá ber að hlusta á raddir
barna og ungmenna og nýta þekk-
ingu þeirra. Þau eru sérfræðingar í
sínu lífi. Nota má til dæmis vettvang
ungmennaráða sem starfandi eru hjá
sveitarfélögum víðsvegar um landið
til að skapa umræðu og virkja þátt-
töku ungmenna í mótun nýs sam-
félags. Þá ber sérstaklega að nefna
mikilvægi þess að ekki verði dregið
úr þjónustu við þau börn og ung-
menni sem þurfa á hvað mestum
stuðningi að halda, t.d. vegna fötlunar
eða annarra aðstæðna.
Þegar kemur að málefnum barna
og ungmenna verður að vanda vel til
verka og hafa í huga sérstaka stöðu
þeirra í samfélaginu. Allar ákvarð-
anir sem lúta að velferð barna og
ungmenna þurfa að vera vel ígrund-
aðar og horfa verður til framtíðar um
hvaða afleiðingar slíkar ákvarðanir
hafa fyrir samfélagið allt því velferð
barna og ungmenna í dag hefur áhrif
á líf okkar allra í framtíðinni.
Margrét María Sig-
urðardóttir skrifar
um réttindi barna
»Umræða hefur
verið um að skera
þurfi niður í þjónustu
við börn og ungmenni
vegna efnahags-
ástandsins. Við þurfum
að tryggja velferð
barna og ungmenna.
Margrét M.
Sigurðardóttir
Höfundur er umboðsmaður barna.
Velferð barna
í fyrirrúmi
HÓPUR starfs-
manna í gömlu bönk-
unum hafði tilkynnt
um fæðingarorlof eða
var í fæðingarorlofi
þegar bankahrunið
varð sl. haust. Hluti
þessa hóps fékk ekki
endurráðningu í nýj-
um banka, þótt störfin
hefðu haldið áfram þar. Gerðist
þetta þrátt fyrir ítrekaðar yfirlýs-
ingar forsvarsmanna bankanna og
forystumanna ríkisstjórnar um að
tekið yrði tillit til félagslegra sjón-
armiða við endurráðningu starfs-
manna nýju bankanna. Svo virðist
sem þær yfirlýsingar
hafi ekki haft mikið
vægi þegar á reyndi
varðandi fólk í fæðing-
arorlofi.
Formleg erindi hafa
verið send vegna hvers
og eins, bæði til skila-
nefnda bankanna svo
og til nýju bankanna, og
þess krafist að um-
ræddir einstaklingar fái
notið verndar fæðing-
arorlofslaga gegn upp-
sögnum. Þar hefur ver-
ið minnt á eftirfarandi atriði:
Samkvæmt 30. gr. laga um fæð-
ingar- og foreldraorlof nr. 95/2000 er
óheimilt að segja starfsmanni upp
störfum vegna þess að hann hefur
tilkynnt um fyrirhugaða töku fæð-
ingar- eða foreldraorlofs skv. 9. eða
26. gr. eða er í fæðingar- eða for-
eldraorlofi nema gildar ástæður séu
fyrir hendi og skal þá skriflegur rök-
stuðningur fylgja uppsögninni.
 Jafnvel þótt fall bankanna og
inngrip ríkisins geti talist gild
ástæða fyrir uppsögn var ein-
ungis hluta starfsmanna bank-
anna endanlega sagt upp því
stórum hluta starfsmanna
bauðst starf áfram hjá nýjum
banka.
 Eins og málum var háttað og
ekki stóð til að bjóða þessum
starfsmönnum áframhaldandi
starf þrátt fyrir að þeir væru í
fæðingarorlofi hefði þurft að
rökstyðja það atriði sérstaklega
í uppsagnarbréfi. Það var ekki
gert í neinu þessara tilvika.
 Neyðarlögin svonefndu, lög um
heimild til fjárveitingar úr rík-
issjóði vegna sérstakra að-
stæðna á fjármálamarkaði o.fl.
nr. 125/2008, víkja ekki til hlið-
ar lögum um fæðingar- og for-
eldraorlof nr. 95/2000.
Þessum erindum er annaðhvort
ekki svarað eða þeim vísað á bug.
Rök bankanna sem hafa svarað eru
á þá lund að með vísan til neyðarlag-
anna gildi ekki lög um réttarstöðu
starfsmanna við aðilaskipti að fyr-
irtækjum og því sé bönkunum ekki
skylt að virða ákvæði fæðing-
arorlofslaga um áframhaldandi
ráðningar starfsmanna.
Ráðherrum í nýrri ríkisstjórn
hafa verið skrifuð bréf og þess farið
á leit að málin verði könnuð og spurt
hvort þau félagslegu sjónarmið sem
fylgja átti hafi verið virt. Engin svör
hafa borist og ekki frést af við-
brögðum. Minna skal á að bankarnir
eru nú allir reknir af stjórnvöldum
og á ábyrgð þjóðarinnar. Þeim ber
að virða lög og hafa í heiðri stjórn-
arskrárvarin réttindi borgaranna,
þar á meðal jafnræðisreglur. Með
þetta í huga þarfnast afstaða bank-
anna í starfsmannamálum sér-
stakrar skýringar.
Lára V. Júlíusdóttir
skrifar um fæðing-
arorlof banka-
manna
Lára V. Júlíusdóttir
» Fæðingarorlofslög
voru brotin í banka-
hruninu þrátt fyrir lof-
orð um að félagslegra
sjónarmiða yrði gætt við
endurráðningu hjá nýj-
um bönkum.
Höfundur er hæstaréttarlögmaður.
Fæðingarorlofslög brotin á bankamönnum
JÓN A og Jón B fæddust báðir
fyrir 55 árum. Skólaganga þeirra
var sambærileg, þeir stofnuðu báðir
fjölskyldu fyrir rúmlega 30 árum og
í gegnum árin hafa þeir haft sam-
bærileg laun. Í dag búa þeir báðir í
sambærilegum húsum í sama hverfi
og markaðsverð hvors húsanna er
um 50 milljónir króna.
Þó að margt sé svipað með Nonn-
unum hafa þeir hagað fjármálum
sínum mismunandi í gegnum tíðina.
Jón A ákvað ungur að verða skuld-
laus um fimmtugt og lagði því hart
að sér að borga upp húsnæðislán
sín og stofna ekki til mikilla lausa-
skulda. Þegar því var lokið hóf Jón
að leggja reglulega fyrir með því að
kaupa skuldabréf útgefin af Íbúða-
lánasjóði, sem hann hefur hugsað
sér að nota sem viðbótarlífeyrissjóð
þegar hann hættir að vinna.
Jón B hefur verið þeirrar skoð-
unar að það sé skemmtilegra að
eyða peningum í sumarfrí, kaupa
góða bíla og ýmislegt fleira, en hann
hefur ekki séð ástæðu til þess að
greiða niður lán eða leggja mikið til
hliðar fyrir utan fastar greiðslur í
lífeyrissjóð. Fyrir nokkrum árum
þegar veðrýmið á húsinu hans Jóns
B var orðið nokkuð ríflegt ákvað
hann að ná sér í viðbótarlán og not-
aði það til þess að kaupa lúxusjeppa
og hjólhýsi og setti svo afganginn í
nokkur hlutabréf, sem þá voru í
tísku. Það er ekkert að því að þessir
nafnar hafi kosið sér ólíkar leiðir í
neyslu og sparnaði; þeir hafa hvor
um sig sem frjálsir menn valið þá
leið sem þeim féll betur. Í dag er
staða Jóns A sú að hann á 50 millj-
óna króna hús skuldlaust og skulda-
bréfasafn að markaðsvirði 20 millj-
ónir króna og hann keyrir um á
ágætis 5 ára gömlum bíl. Staða
Jóns B er hins vegar sú að þó svo að
hann eigi sambærilegt hús upp á 50
milljónir króna, þá skuldar hann 45
milljónir króna í því, hlutabréfin
hans eru orðin verðlaus og fíni bíll-
inn sem hann keypti 2007 er enn
jafn fallegur, en ekki eins verðmæt-
ur.
Kynnum nú til sögunnar stjórn-
málamenn sem vilja að allir lands-
menn sem skulda eigi að fá 20% af-
slátt af höfuðstól lána sinna. Hvað
felst í því? Jú, Jón B fær 9 milljónir
króna gefins og skuldar þá aðeins
36 milljónir króna, þ.e.a.s. eigið fé
hans í húsinu eykst um 180%. Ein-
hver hlýtur að borga fyrir þessar 9
milljónir króna – ekki detta þær
niður af himni ofan! Jú, það er Jón
A sem fær að borga þetta að hluta,
því verðmæti skuldabréfanna hans,
sem hann var búinn að vinna fyrir
rýrnar um 20% eða um 4 milljónir
króna.
Ef Jón A fær ekki reikninginn
beint þá fær hann reikninginn
óbeint í gegnum skattana sína eða
skerta opinbera þjónustu, þ.e.a.s.
allir Jónar landsins fá að borga fyr-
ir lúxus jeppann hans Jóns B.
Og afganginn sækja menn til líf-
eyrisþega landsins í formi lægri líf-
eyris þeim til handa, því það eru líf-
eyrissjóðirnir sem eru stærstu
eigendur verðtryggðra skuldabréfa
í landinu.
Væri ekki viturlegra að aðstoða
þá sem þurfa verulega á aðstoð að
halda með markvissari aðgerðum,
fremur en að lækka allar skuldir
um 20% án tillits til aðstæðna? Er
það siðferðislega réttlætanlegt að
veita 20% afslátt af öllum lánum
landsmanna?
Erlendur Magnússon
20% afsláttur af siðferði
Höfundur á sæti í bankaráði NBI
hf.
Opinn fundur um Evrópusambandið á vegum
BSRB föstudaginn 20. mars kl. 14-16
í BSRB-húsinu Grettisgötu 89
Á fundinum verður fjallað um stefnu ESB
í sjávarútvegi og iðnaði
Framsögu hafa
Aðalsteinn Leifsson,
lektor við Háskólann í Reykjavík
Bjarni Már Gylfason,
hagfræðingur Samtaka iðnaðarins
Fundarstjóri
Helga Jónsdóttir framkvæmdastjóri BSRB
Að loknum framsöguerindum verður opnað
fyrir spurningar úr sal
Ísland og
Evrópusambandið