Saga - 1986, Qupperneq 56

54
GUNNAR KARLSSON
Petta kemur líka fram í orðum Ólafíu: „það er einkum efnahagur-
inn sem skilur á milli eiginkonu og frillu. Sú síðarnefnda hafði ekki
fjárhagslegt bolmagn til að verða eiginkona og ná þar með efnahags-
legu jafnræði við bónda sinn.“5 En í framhaldi af þessum orðum
fylgist Ólafía eingöngu með konum sem náðu að komast í eiginkonu-
stöðu. Ragnheiður Þórhallsdóttir í Odda var fyrst frilla Jóns Lofts-
sonar en giftist síðar öðrum manni, að ætlun Ólafíu vegna þess að hún
fékk efni til þess eftir að bróðir hennar varð biskup. Solveig Sæmund-
ardóttir var frilludóttir en náði að giftast stórhöfðingjanum Sturlu
Sighvatssyni. Frilla sú sem Sturla hefur búið með er flutt burtu, en
dóttir þeirra getur á sínum tfma gifst stórbónda vegna auðæfa föður
síns.6 Þegar dæmi eru tínd til á þennan hátt lítur út eins og konur og
kvenleggir hafi verið á stöðugri uppleið úr frillustöðum í eigin-
kvennastöður. Það kann að orka sannfærandi í þjóðfélagi með stöð-
ugan hagvöxt og síaukin tækifæri. En þar sem framfærslumöguleikar
haldast nokkurn veginn stöðugir eða sveiflast jafnmikið upp og niður
til skiptis hlýtur framgangur einnar konu jafnan að koma niður á
annarri. Sturla Þórðarson bregður einmitt upp mynd af því í frásögn
sinni af kvonfangi Sturlu Sighvatssonar:7
En er Solveig kom til Sauðafells, tók hon þar við búi. En
Halldóra [móðir Sturlu] lét fylgja Vigdísi Gíslsdóttur til
Miðfjarðar, er áðr hafði verit frilla Sturlu.
Snúum okkur nú að þeim konum sem fengu tækifæri til að ganga í
hjónaband. Meginreglan var sýnilega sú að kona hafði ekki rétt til að
ráða gjaforði sínu. Það var hlutverk náins ættingja að fastna konu.
Faðir fastnaði dóttur sína, ef hann var til, annars bróðir samfeðra. „En
ef eigi er bróðir þá skal fastna móðir dóttur sína, þar að eins fastnar
kona konu“, segir í Grágás. Jafnvel sonur átti að fastna móður sína, ef
hann var orðinn sextán ára gamall „frjálsborinn og arfgengur og svo
hygginn að hann kunni fyrir erfð að ráða.“8 Ég get ekki stillt mig um
að skjóta því inn hvaða mælikvarði var notaður til að ákvarða hvort
maður væri svo hygginn að hann kynni að ráða fyrir arfi, vegna þess
5. Ólafía Einarsdóttir: „Staða kvenna" (1984), 13.
6. Ólafía Einarsdóttir: „Staða kvenna" (1984), 13—14.
7. Sturlunga saga (1946) I, 300.
8. Grágás Ib (1852), 29. - Sbr. Grágás íl (1879), 155.