Saga - 1986, Side 98

96
HELGI ÞORLÁKSSON
börnum brjóst, þótt jafngilti nálega því, eins og Loftur segir, „að
senda börnin í opinn dauðann. “ Að sögn Lofts hefur verið talið að
„þessi venja lýsi ómeðvituðum varnarhætti af svipuðum toga og
Ariés gerir ráð fyrir.“2 Á 18. öld var siðurinn algengur meðal allra
þjóðfélagshópa á Frakklandi en var ekki tíðkaður að ráði á Englandi
utan yfirstéttar.
í öðru lagi nefna fræðimenn, til marks um tómlæti og grimmd í
garð ungbarna, tíð barnamorð, sem hafi jafnvel tíðkast enn á 18. öld,
og einnig útburð sem var með þeim hætti að börn voru skilin eftir
einhvers staðar í von um að einhver tæki þau að sér.
í þriðja lagi nefna menn til marks um tómlæti og grimmd þann sið
að reifa börn og í fjórða lagi að senda þau ung í læri til ókunnugra.3
Pað virðist vera töluverður munur á því að forðast að bindast
börnum tilfinningaböndum, af ótta við tíðan barnadauða og sáran
viðskilnað, eins og Ariés hélt fram, og hinu að stuðla beinlínis að
dauða þeirra með því að neita þeim um brjóstamjólk. En Loftur rekur
íslensk dæmi um það að foreldrar hafi oft óskað þess að ungbörn eða
smábörn þeirra dæju svo að létt yrði á byrðum og erfiðleikum.4 Etv.
má segja sem svo að umhyggja guðhræddra, fátækra foreldra hafi
verið svo mikil að þeir hafi kosið að kornabörnin færu fremur strax til
guðs en veslast upp við skort og þjáningar. Þetta ætti þá að lýsa
umhyggju þeirra sem vildu gera allt fyrir börn sín en þóttust vita að
þeirra biði aðeins ömurlegt hlutskipti. En getum við ímyndað okkur
að einhvern tíma áður en sú trú kom upp að móðurmjólk væri óholh
etv. eftir plágurnar á 15. öld eða stórubólu 1707, hafi langflestar
mæður íslenskra kornabarna hlustað á hungurgrát þeirra og kveinstafi
og horft á sum þeirra veslast upp án þess að gefa þeim brjóst þótt þ*r
vissu að móðurmjólkin væri þeim holl? Hér komum við að þeirri
skoðun Schleisners, sem Loftur telur vera sennilega, að þessir eldis-
hættir hafi haft svipað hlutverk og barnaútburður til forna. Um
lögformlegan útburð í heiðni mun ég ekki fjölyrða né ólöglegan
útburð einstæðra mæðra íslenskra á bilinu 1600—1900. Else Muttdal
hefur kannað hið fyrrnefnda og efast um að siðurinn hafi verið
2. Loftur Guttormsson: Bemska, ungdómur og uppeldi á einveldisöld. Tilraun til fél<*gs'
legrar og lýðfrœðilegrar greiningar. (Ritsafn Sagnfræðistofnunar 10 (1983)) 26—7.
3. Pollock tilv. rit 23—7.
4. Loftur Guttormsson Bernska 187—9.