Saga - 1986, Page 116

114
HELGI ÞORLÁKSSON
og kúamjólk eða brjóstamjólkin beinlínis óholl.1 Hér er hafnað þeirri
skoðun að líkamlegt erfiði brjóstamæðra hafi valdið miklu eða mestu
um að látið var af brjóstagjöf. Þetta getur ekki verið frumorsök.
Því er hins vegar haldið fram að trú á takmarkaða hollustu móður-
mjólkur hafi valdið mestu um að tók fyrir brjóstaeldi. Hugmyndin
um takmarkaða hollustu brjóstamjólkur, vegna erfiðis og áhyggna
móður eða fóstru, var þekkt í Róm á 2.öld eftir Krist og hlaut mikla
útbreiðslu í erlendum bókum frá ló.öld og síðar. Hún gat því borist
til íslands með ýmsum hætti. Hér er getið til að þessi hugmynd hafi
farið að fá undirtektir þegar sængurlega brjóstamæðra tók að styttast
á bilinu 1550—1750. Með siðskiptum kom sú skoðun að konur væru
ekki „óhreinar" í 40 daga að loknum barnsburði og gátu þær því
stigið af sæng og tekið upp venjulega lífshætti um leið og heilsa
leyfði. Pétur Palladius Sjálandsbiskup virðist óttast það þegar árið
1540 að konur ofreyni sig og spilli mjólk sinni ef þær rísi of snemma
af sæng. Kirkjan reyndi að hamla gegn því að konur færu snemma a
stjá og hvort sem því er að þakka eða ekki virðist brjóstagjöf hafa
tíðkast almennt framan af 17. öld. Og enn um 1750 gáfu konur brjóst
einn til þrjá daga, jafnvel viku, líklega á meðan þær lágu á sæng, en
hættu svo. Sængurlega var oftast vika um 1800.
Ástæður styttri sængurlegu voru kannski fyrst og fremst kröfur um
að húsmæður sinntu heimilisstörfum en etv. fleira, svo sem metnaður
að stíga sem fyrst af sæng.
Þeirri skoðun er haldið fram hér að minni brjóstagjöf hafi verið
afleiðing af styttri sængurlegu. Á þessu stigi verður ekki tímasett
nánar hvenær sú hugmynd fór að fá hljómgrunn að kúamjólk væri
hollari en brjóstamjólk eða brjóstamjólk beinlínis óholl; þetta bíður
frekari rannsóknar. En væntanlega hafa þessar hugmyndir um mjólk-
ina fyrst fengið miklar undirtektir þegar sængurlegan var almennt
orðin mjög stutt, vika eða litlu lengri.2
1. Til marks um það hversu lífseigar voru hugmyndirnar um meiri hollustu kúamjólk'
ur eða óhollustu brjóstamjólkur er þessi frásögn ljósmóður, miðuð við 191L
þessum tíma var það ekki siður í minni sveit að konur hefðu börn sín á brjósti. Var
slíkt talið oferfitt fyrir konuna og ekki hollt fyrir barnið..." [íslenzkar Ijósmaður H*’
200).
2. Beinir og óbeinir vitnisburðir eru sjálfsagt víða. Hér má nefna að Páll Vídalí11
(1667—1727) vildi láta skíra öll börn í sókn sinni heima í Víðidalstungu og tók þaU
til sín „í nokkra daga, viku eður lengur" til að hlífa þeim ’hráblautum' við vondu