Saga - 1986, Síða 272

270
RITFREGNIR
Eitt helsta vandamál sem blasti við dagsbrúnarmönnum á fyrstu árum
félagsins var aðstreymi ófélagsbundinna verkamanna sem gjarnan undirbuðu
taxta félagsins. Við þessum vanda var brugðist með tvennum hætti, annars
vegar með því að reka áróður fyrir aðild og hins vegar með því að hvetja
atvinnurekendur og bæjaryfirvöld til að gera sitt til að stemma stigu við
aðflutningnum. f þessu sambandi var gjarnan höfðað til hættunnar á auknum
sveitþyngslum með þarafleiðandi þyngri skattbyrði. Dagsbrún tókst ekki að
vinna bug á þessu vandamáli fyrr en undir lok 3. áratugarins, en í febrúar 1929
var félögum meinað að vinna við hlið ófélagsbundinna verkamanna. Eins og
Magnús bendir á hefði þessi samþykkt verið óframkvæmanleg ef pólitísk og
fagleg staða verkalýðshreyfingarinnar hefði ekki styrkst svo mjög á und-
angengnum árum sem raun var.
Fram á þessa öld voru launakjör verkafólks í megnasta ólestri. Með lög-
unum frá 1901 um greiðslu launa í peningum vannst nokkur sigur í langri
baráttu verkafólks við að koma reglu á greiðslu launa. Magnús fjallar um
lögin frá 1901 og undirstrikar að þótt þau hafi verið samþykkt þá leið langur
tími þar til greiðsla launa í peningum varð í reynd viðtekið fyrirkomulag-
Hins vegar fylgir hann þessum þætti ekki frekar eftir. Það hefði þó verið
eðlilegt í umfjölluninni að hann hefði grennslast fyrir um hvort greina mætti
að þessu leyti mun á milli einstakra landshluta. í Sögu XXIII (1985) er ritgerð
eftir Jón Guðnason um greiðslu verkkaups í peningum. í ritgerðinni sýnir
hann fram á að verulegur munur var á greiðsluformi verkkaups eftir lands-
hlutum og jafnframt að mislengi eimdi eftir af þeirri venju að greiða verkkaup
í úttekt. Jón telur og að lögin hafi ýtt undir stofnun verkalýðsfélaga, þar sem
samtök hafi verið eina vopn verkalýðsins til þess að framkvæma verkkaups-
lögin.
Á fyrstu áratugum þessarar aldar má greina starf verkalýðsfélaga í þrJ;'
þætti, sem beinast þó allir að því að bæta kjör og félagslega stöðu verkafólks.
Fyrst er að nefna baráttu sem beindist að atvinnurekendum og bæjaryfirvöld-
um. Undir þennan lið fellur barátta fyrir styttingu vinnutímans, nægri vinnu
og betri launakjörum.
í annan stað skal nefnt starf sem beinist inn á við, samhjálp. f þessu efm
voru farnar tvær meginleiðir. Annars vegar að koma á fót fyrirtækjum sem
bæta áttu afkomu fólks til langs tíma. f þessum tilgangi var t.d. farið út i
stofnun samvinnukaupfélaga, landrækt og samvinnuframleiðslu, alþýðu-
brauðgerð. Hins vegar voru stofnaðir sjóðir sem hægt var að grípa til þegar
erfiðleikar steðjuðu að, svo sem af völdum árferðis, dauða eða sjúkdóma-
Styrktarsjóður Dagsbrúnar og landnytjaáform félagsins eru tvö dæmi af
þessum toga. Magnús fjallar nokkuð um Melalandið sem Dagsbrún tók a
leigu árið 1912 og vitnar í því sambandi í rit Gísla Ág. Gunnlaugssonar,
Ómagar og utangarðsfólk (s. 154—59). Þar ræðir Gísli um Aldamótagarðana,