Saga - 1986, Side 352

350
RITFREGNIR
ildum, að sagnirnar hafa gengist meira í geymdinni en bundna málið, eins og
eðlilegt er, og mótast að nokkru af ríkjandi hugmyndum eftir kristnitöku. Er
þar m.a. um að ræða eingyðishugmyndina, sem veldur því að í mörgum
sögnunum er einum hinna fomu guða fram haldið sem átrúnaðargoði hverrar
söguhetju. í kveðskapnum er þessu þveröfugt farið. Þar birtist goðahópurinn
gjarnan allur eða þeir guðir sem aetla má að tignaðir hafi verið á íslandi. Eru
dæmi um þetta i kveðskap Egils Skalla-Grímssonar og vísum Hallfreðar
vandræðaskálds.
Sonatorrek Egils Skalla-Grímssonar er einhver traustasta heimild um norr-
æna trú á íslandi. Pað mun ort á ofanverðu blómaskeiði þessarar trúar hér á
landi, eða nálægt 960. í þessu kvæði opnar skáldið hug sinn og lýsir tilfmning-
um sínum og trúarafstöðu með einstæðum hætti. Er kvæðið ekki síst ómetan-
legt fyrir þá sök að þar er dregið fram í fullu veldi ógnarmagn hinnar fornu
trúar, er birtist í fleiri myndum en persónu hinna einstöku átrúnaðargoða. í
fimm erindum lýsir skáldið því með eftirminnilegum hætti hvemig náttúru-
öflin sviptu hann ástfólgnum syni. Þessum öflum gefur hann nöfn og
eigindir, hrönn, Rán, marr og Ægir með sínu liði hafa valdið sonarmissinum
og Egill stendur magnvana og varnarlaus andspænis þeim. Þá hefur sótthiti
(sóttar brími) orðið öðrum syni Egils að aldurtila samkvæmt Sonatorreki.
Hvorugu þessara sonartjóna virðist Óðinn hafa valdið samkvæmt kvæðinu.
Höfundur Heiðins siðar á íslandi er því kominn langt út fyrir kvæðið og langt
út fyrir hugarheim norrænnar trúar, er hann kveður þannig að orði: „En er
Óðinn hafði tekið frá honum tvo syni hans með skömmu millibili, veit Egill
ekki, hvort hann má treysta honum lengur." (60)
Ég hef dregið hér fram nokkur dæmi úr Heiðnum sið á íslandi þar sem
hvorutveggja er ábótavant, mati heimilda og skipan efnis í fræðilegt trúar-
sögulegt samhengi. Fleiri dæmi mætti nefna svipaðs eðlis en hér skal látið
staðar numið. Þessir vankantar valda því, að bókin svarar hvergi nærri þeim
kröfum sem gera verður til fræðirits. Er það verulegur skaði, því um bókina
er að öðru leyti margt gott að segja. í henni er dregið saman gífurlegt
efnismagn, þar sem vikið er að flestu því sem máli skiptir þegar hugað er að
menningararfi íslendinga og trúarlegum jarðvegi. Þeir sem um ókomna
framtíð rannsaka norræna trú á íslandi geta því haft stuðning af riti Ólafs
Briems þegar leita skal að minjum um þessi trúarbrögð. Þá eru margar
athugasemdir höfundar bæði hófsamar og skynsamlegar.
Af hálfu útgefanda virðist ekkert hafa verið til sparað að bókin mætti verða
sem best úr garði gerð hvað ytri umbúnað snertir.
Jón Hnefill Aðalsteinsson