SunnudagsMogginn - 22.11.2009, Side 23

22. nóvember 2009 23
Ú
t er komin viðtalsbókin
,,Milli mjalta og messu“, þar
sem Anna Kristine Magn-
úsdóttir ræðir við fimm af
tæplega fimm hundruð viðmælendum úr
samnefndum útvarpsþætti hennar. Einn
viðmælenda er Erla Jóhannsdóttir, sem
fyrir rúmri hálfri öld missti móður sína,
systur og nána ættingja í snjóflóði norður
í Bjarnarfirði. Það var á aðventunni árið
1948. Þá reyndi hún að hringja í föður
sinn, sem ætlaði að sækja hana í farskóla
norður í Asparvík, en
náði aldrei sambandi.
Auk eftirminnilegs
viðtals við Erlu fékk
Anna Kristine í hendur
minningar föður
hennar, Jóhanns
Kristmundssonar, sem
lifði snjóflóðið af og
skrifaði um þá skelfi-
legu reynslu að heyra
dætur sínar deyja.
Beðið eftir pabba
,,Þegar ég fór í farskólann var ég að fara
að heiman í fyrsta skipti, ellefu ára göm-
ul,“ segir Erla Jóhannsdóttir. „Ég var af-
skaplega lítil og aum í mér þegar ég fór en
aldrei óraði mig fyrir því þegar ég kvaddi
móður mína þann dag að ég væri að
kveðja hana í hinsta sinn. Mamma kvaddi
mig með þeim orðum að hún vonaði að
ég lærði aldrei að blóta og ég myndi haga
mér vel. Ég hef staðið við það og sterk-
asta blótsyrðið mitt er „ótæti“.
Þrátt fyrir að enginn á heimilinu svar-
aði símhringingum mínum hvarflaði
aldrei að mér að neitt alvarlegt væri að,
enda var ég nú ekki nema ellefu ára. Það
var búið að vera ágætt veður, svona
harðfenni og svo snjóaði ofan á harð-
fennið og það hafði verið blindbylur
þessa daga, en svo birti upp þarna 16.
desember. Ég taldi því að ástæðan fyrir
því að pabbi kom ekki þann 12. væri sú að
veðrið hefði einfaldlega verið of slæmt til
ferðalaga.
En faðir Erlu lá grafinn í snjóflóðinu í
húsinu í Goðdal. Þar lá hann í fjóra sólar-
hringa og hlustaði á konu sína og dætur
deyja. Eftir hann liggur ótrúleg frásögn af
þeim harmleik sem hann upplifði:
,,… Tíminn leið, stórhríðin lamdi rúst-
irnar. Inni í þeim var háð barátta við
dauðann, vonlaus að vísu, og nokkrir
höfðu þegar fengið hvíld. Hvíld frá því lífi
sem ekki hafði sýnt þeim sína björtu hlið
svo nokkru næmi, hægur dauðdagi var
því kærkomin lausn. Aðrir háðu þar bar-
áttu fyrir áframhaldi hamingjusams lífs.
Þeir vissu að þeir voru börnum sínum,
systkinum og foreldrum ómissandi leið-
arljós, en hinn grimmi örlagavaldur,
dauðinn, spyr ekki að slíku. Frá baráttu
þeirra vitum við ekki að segja. Við skul-
um vona, því við vitum ekki annað, að
eldri konurnar tvær hafi fengið hægt
andlát. Um hin fjögur er vitað að þar var
baráttan milli lífs og dauða háð sólar-
hringum saman. Barátta eldri telpunnar,
Svanhildar mun einsdæmi, því hún var
með lífsmarki klukkan ellefu á fimmtu-
dagskvöldi er hún var loks grafin úr rúst-
unum en andaðist ekki fyrr en klukkan
tvö árdegis á föstudag. Slík barátta er sem
betur fer lögð á fáa og erfitt er að skilja
þegar máttarvöldin leggja slíka byrði á
herðar saklausu barni, sem ekki hefur
svo mikið sem gert flugu mein. Það er
erfitt að skilja að þar fái hver umbun
verka sinna, og mikil hljóta þau laun í
öðru lífi að vera sem slíkum ein-
staklingum hlotnast.“
,,Erla mín, það fórust allir
nema pabbi þinn …“
Börn búa yfir þeim fágæta eiginleika að
velta sér ekki mikið upp úr hlutum sem
þau vita ekki af. Þótt Erla væri áhyggju-
full yfir því að pabbi hennar kæmi ekki
og hún næði ekki símsambandi heim,
hélt hún áfram að lifa lífi hins saklausa
barns.
,,Ég var úti að leika mér með hinum
krökkunum þegar Helgi, kennari við
skólann, kallaði á mig inn á kenn-
arastofu. Hann sagði við mig: ,,Erla mín,
það varð slys heima hjá þér. Það fórust
allir þar nema pabbi þinn og hann er hel-
særður. Farðu nú út aftur að leika þér.“
Ég man ósköp lítið frá þessari stund en
man þó að ég fór og settist á rúmið mitt
og grét. Ekki batnaði gráturinn við að ég
tók eftir að mér var farið að blæða og hélt
að nú myndi ég líka deyja. Ég var svo fá-
fróð um slíka hluti enda hafði mamma
ekki enn talað um blæðingar við mig, án
efa talið mig of unga til að þess þyrfti og
því nógur tími. Þá kom að mér sautján
ára stúlka, Dúdda, sem síðar varð ljós-
móðir, og hún sagði mér að ég hefði setið
alveg stjörf. Þessa stúlku hitti ég síðar
fyrir tilviljun á Kanaríeyjum. Hún kom til
mín og kynnti sig og sagðist hafa sest hjá
mér; hún hefði orðið jafn stjörf af sorg
yfir þessum fréttum. Síðan hefði ég farið
inn á herbergið mitt, lagst út af í rúminu
og þá kom húsmóðirin í skólanum til
mín. En það kemur aldrei neinn í stað
móður, enginn. Það er ekki hægt. Ég var
þarna í Asparvík um jólin og það fór nú
ósköp vel um mig þarna. Húsmóðirin átti
mörg börn og ég var bara eins og eitt
þeirra þessi jól. Ég frétti mjög lítið af
mínu fólki, bræður mínir, Bergþór, sem
síðar varð grasafræðingur og lést árið
2006, og Haukur, verkfræðingur, voru á
Reykjaskóla í Hrútafirði og pabbi á Land-
spítalanum, enda mikið slasaður. Það
einkennilega er að ég átti móðurbræður
og móðursystur í firðinum, en enginn
bauð mér dvöl hjá sér né heimsótti mig.
Ég fékk ekki að hlusta á útvarp og mér
var haldið í algjörri óvissu og einsemd.
Dagarnir eftir slysið og næstu vikur á eft-
ir eru sem í þoku.“
Hrópað á Guð
,,Ég hrópaði og bað, – bað Guð almátt-
ugan að miskunna sig yfir fólkið mitt en
láta þjáningarnar bitna á mér,“ skrifar
Jóhann. „Ég bað þess að ef það ætti nú að
deyja að gefa því rólegt andlát, en yf-
irfæra heldur dauðastríð þess á mig. Ég
hrópaði bænina og róaðist.“
Og Erla fær orðið:
„Það var þessi hræðilega upplifun hans
að heyra í börnunum sínum og geta ekki
komið þeim til hjálpar. Það er náttúrlega
ekki hægt að hugsa sér að maðurinn
skyldi nokkurn tímann halda sönsum
eftir þetta og mér finnst merkilegt að
hann skyldi komast þetta áfram eins og
hann gerði í nokkur ár á eftir og fékk
aldrei nokkra einustu hjálp. Auðvitað
hefðum við systkinin og ekki síst pabbi
þurft að fá áfallahjálp. Við fengum enga
hjálp, varla frá okkar nánustu því þau
voru svo heltekin af sorg að við gleymd-
umst. Kannski var bara ekki litið á okkur
börnin sem mannverur sem myndu skilja
hlutina. Ég hef oft hugsað um þetta:
Hvers vegna tók okkur enginn í fangið?
Pabbi var mikið kalinn. Hann kól á báð-
um olnbogum og báðum fótum og það
þurfti að taka af honum annan fótlegg-
inn. En það var minningin um dauða
dætra hans og eiginkonu sem fór verst
með hann eins og kemur fram í samtali
hans við Jónas, sem lét lífið í þessu flóði:
„Við töluðum um líkur fyrir björgun,
bjuggumst við pósti norður yfir háls þann
dag og fram eftir daginn eftir. Jónas sagði
mér oft að Ásdís litla væri bæði þyrst og
svöng og um kvöldið bað hann mig ákaft
að reyna að koma til sín og taka hana, hún
kalli grátandi á mömmu sína – „nú kallar
hún á pabba sinn, heyrir þú ekki til henn-
ar?“ spyr Jónas. … Ég braust um af alefli,
rak axlir og olnboga út í klakahelluna sem
kringum mig hafði myndast. Ekkert lát
var á neinu, ég fann sárt til í hægri oln-
boganum og hætti þessum þýðingarlausu
umbrotum. Jafnvel neyðaróp yngstu
dóttur minnar og vonin um að ef ég gæti
losað mig myndi ég máske getað bjargað
dætrum mínum og konu, þeim þrem
manneskjum sem mér hafði þótt vænst
um í lífinu, gat ekki veitt mér þann styrk
sem þurfti til þess að losa þær viðjar er hið
miskunnarlausa snjóflóð hafði nú bundið
mig í. Ég bað Jónas að hlúa að Ásdísi og
hugga eftir því sem hann gæti.“
Mér fannst pabbi rólegri eftir slysið en
áður. Hann var svolítið strangur við okk-
ur, en ég veit að hann komst aldrei nokk-
urn tímann yfir þetta og vegna þess hve
strangur hann var við okkur þá gátum við
svo lítið hjálpað honum af því að … ja, við
urðum aldrei náin við pabbi.“
Fjölskyldan sem
grófst undir
snjóflóði í Goðdal
Fjórir létust í snjóflóði í Goðdal fyrir rúmri
hálfri öld. Erla Jóhannsdóttir segir Önnu
Kristine Magnúsdóttur frá þeim atburðum í
bókinni Milli mjalta og messu.
Svanborg Ingimundardóttir, móðir Erlu.
Anna Kristine
Magnúsdóttir
Erla Jóhannsdóttir,
fermingarmynd.
Systkinin Bergþór, Erla og Haukur voru að heiman í skóla þeg-
ar snjóflóðið skall á Goðdal og kannski varð það þeim til lífs.