SunnudagsMogginn - 22.11.2009, Blaðsíða 25

22. nóvember 2009 25
Hemingway og Þrúgur reiðinnar eftir Steinbeck og aðrar
aðgengilegar klassískar bækur sem runnu ljúflega nið-
ur.“
Höfðu kynnin af þessari konu mótandi áhrif á þig?
„Já, mjög svo. Reyndar hafði ég alltaf lesið mikið en
þessi kynni kveiktu í mér enn meiri áhuga en áður á
bókum. Um daginn var Egill Helgason að segja frá því að
bókasafnið í verkamannabústöðunum við Hringbraut
hefði verið sitt annað heimili. Ég átti einmitt þannig inn-
hlaup í bókasöfn. Oft og tíðum fórum við félagarnir,
tveir til þrír, og lásum saman nýjustu bækurnar í Borg-
arbókasafninu í Þingholtsstræti. Þetta voru ekki alltaf
merkilegar bækur, en voru þó bækur. Við sátum saman
hlið við hlið, lásum þegjandi og vorum yfirleitt samstiga
í lestrinum. Ef eitthvað skemmtilegt bar fyrir augu í sög-
unni þá skelltum við upp úr, allir í einum kór, og rufum
þögnina á bókasafninu.
Borgarbókasafnið var menningin á þessum tíma, auk
útvarpsins. Útvarpið var reyndar hinn stóri menning-
arlegi áhrifavaldur í lífi mínu. Ég var sjúklegur út-
varpsfíkill. Þar var lestur fornsagna, þar voru þjóðsögur
úr Borgarfirði, þar voru hæstaréttarmál sem mér þótti
mjög spennandi þáttur, útvarpssögur og leikrit sem fjöl-
skyldan sameinaðist oft til að hlusta á. Útvarpið var af-
gerandi menningarlegur uppalandi á þessum tíma.“
Hef aldrei ætlað að verða neitt
Þú ætlaðir þér upphaflega að verða tónlistarmaður, er
það ekki rétt, en varðst rithöfundur.
„Ég hef aldrei ætlað að verða neitt, ég hef bara orðið
eitthvað. Allt sem ég hef tekið mér fyrir hendur hefur
spunnist af einskærri tilviljun, hvort heldur það hefur
verið í leikhúsi eða annars staðar. Stundum hef ég verið
beðinn um að gera eitthvað af því enginn annar var til-
tækur. Ég var beðinn um að semja tvö lög í lítið barna-
leikrit, nú þegar upp er staðið hef ég samið 150 lög svona
eiginlega óvart. Ég gerði mikið af því að teikna og mála
þegar ég var unglingur og sótti tíma í teikningu í Kaup-
mannahöfn, en lærði síðan innanhússarkitektúr og
starfaði við það í eitt eða tvö ár. En á þeim tíma var ég
kominn af stað að skrifa og vinna í leikhúsi. Áhugi minn
á myndlist hefur samt alltaf verið til staðar, en ég hef
ekki haft tíma til að sinna þeirri gyðju.“
En innan ritstarfa hefurðu sinnt öllu sem hægt er að
sinna, ort ljóð, skrifað leikrit, smásögur, skáldsögur,
kvikmyndahandrit og sent frá þér þýðingar. Leikritin
eru sennilega það sem flestir myndu tengja nafn þitt
við.
„Já, leikritasmíðar er þungamiðjan. Leikhúsin eru
einstaklega skemmtilegir vinnustaðir. Það eru mikil for-
réttindi að hafa hóp af hæfileikaríku, gáfuðu fólki hlaup-
andi í kringum sig að sviðsetja það sem maður setur nið-
ur á blað. Það er varla hægt að neita sér um það að skrifa
annað leikrit þegar slíkt er í boði. Mér þykir óskaplega
vænt um leikhúsið sem fyrirbæri, það er vin í eyðimörk-
inni, og það skynja allir sem hleypa því að sér. Hver ein-
asta leiksýning er lítið kraftaverk, og það sem gerist á
milli leikara og áhorfenda er eitthvað mjög sérstakt.“
Klíku- og frændsemisspilling
Þú hefur alltaf verið kenndur við vinstri pólitík. Lít-
urðu á þig sem pólitískan listamann?
„Nei, það geri ég ekki. Það er allt of hátimbruð starfs-
lýsing fyrir mig. Hvað pólitík varðar er ég einfaldlega
sósíaldemókrati af því ég álít eina vitið að reka samfélög
eftir hófsömum forskriftum. Sósíaldemókratismi snýst
fyrst og fremst um það að tryggja að börn og gamalt fólk
lifi við þau bestu skilyrði sem við getum skapað. Takist
það, þá er okkur hinum vel borgið. Við viljum ekki sjá
fátækt og við viljum ekki sjá ofgnótt. Það er ekki hollt
fyrir menn að vera fátæklingar eða auðkýfingar, slíkt
leiðir einungis af sér sorg og ógæfu. Bæði í pólitík og
einkalífi eigum við að reyna að finna kyrran punkt.
Hvorki einstaklingur né þjóðfélag þrífst í brjálæði. Sósí-
aldemókratismi snýst um það að tryggja öllum mönnum
frelsi til orðs og æðis og athafna; þó þannig að frelsi eins
sé ekki á kostnað annarra.“
Finnst þér líklegt að hrunið og kreppan verði þér að
yrkisefni?
„Þetta klikkaða ástand mun eflaust skila sér með ein-
hverjum hætti inn í listsköpunina. En það verður ekki
alveg strax. Við þurfum að fá fjarlægð á atburðina og sjá
hvernig spilast úr stöðunni. Góðar bækur um stríð og
stríðsrekstur eru skrifaðar þegar stríðinu er lokið. Ég
held að svipuðu máli gegni um hrunið á Íslandi. Ég veit
heldur ekki hvort þetta hrun er að leiða eitthvað nýtt í
ljós. Jú, bankarnir þöndust út yfir allan þjófabálk og féllu
með gný, en veikleikar samfélagsins okkar hafa lengi
verið ljósir.
Stjórnmálaflokkarnir, sem út af fyrir sig eru merki-
legar stofnanir, hafa úrkynjast á Íslandi. Það er langt mál
að ræða um þetta af einhverju viti, en augljóst einkenni
er að gáfað og heiðarlegt fólk sækist ekki eftir frama í
stjórnmálaflokkum. Það er mjög hættuleg þróun. Ör-
samfélög geta líka átt á hættu að drukkna í spillingu sem
beinlínis stafar af fámenninu. Hér hefur orðið til sú
klíku- og frændsemisspilling sem allir þekkja. Okkur er
líka hollast að viðurkenna að við erum ekki best í einu
eða neinu. Ég er ekki að gera lítið úr sjálfum mér eða
nokkrum öðrum, og það er fínt að vilja vera bestur, en
jafnframt eru mjög litlar líkur á því að við séum best í
einhverju, bara hreinlega af tölfræðilegum ástæðum. Það
er allavega ljóst að við erum ekki best í fjármálum.
Hættum að ljúga að sjálfum okkur, verum bara blátt
áfram og raunsæ, bæði sem einstaklingar og þjóð. Remba
er eitt það ömurlegasta sem ég veit. Það er talað um að
þjóðremba sé góð og holl fyrir þegna smáríkis, en það er
ekki rétt, þjóðremba er ömurlegt hugarástand. Auk þess
hættuleg í stórum skömmum, svo hættuleg að hún er
sums staðar bönnuð með lögum, eins og í Þýskalandi.
Mér þykir óskaplega vænt um þessa þjóð en drambið,
frekjan og ruglið gerir mig stundum óskaplega dapran.
Þrátt fyrir þetta er ég bjartsýnn. Þegar ég kem í
skólana að lesa upp og sé öll þessi opnu, fallegu andlit þá
verð ég aftur bjartsýnn. Það er lygi að hér ríki eitthvert
hörmungarástand í skólum. Grunnskólarnir eru hundr-
að sinnum betri en þegar ég gekk í skóla. Kennararnir
eru miklu betur menntaðir og skemmtilegri og krakk-
arnir mun upplýstari en við vorum. Það er sannleikurinn
í málinu.“
Þú ert rúmlega sextugur, ertu búinn að ná öllu því
sem þú stefndir að?
„Ég hef aldrei ætlað mér að ná neinu. Hafi ég ósjálfrátt
stefnt að einhverju þá er það að lifa tíðindalitlu lífi. Það
er vont fyrir venjulegt fólk þegar miklir atburðir gerast.
Gott líf er hægt og hljótt, látlaust og tíðindalítið.“
Morgunblaðið/Kristinn
Ólafur Haukur „Ég hef aldrei
ætlað að verða neitt, ég hef
bara orðið eitthvað.“