SunnudagsMogginn - 22.11.2009, Qupperneq 28

28 22. nóvember 2009
P
assaðu þig Palli! öskraði ég. Það hvein í loftinu
þegar skúmurinn smaug við höfuðið á Páli Stef-
ánssyni ljósmyndara sem rétt náði að beygja sig
áður en grimmur fuglinn náði að slá hann.
Við vorum staddir á yfirráðasvæði skúmsins í öræfunum
út af Kvískerjum. Skúmurinn er ránfugl og getur náð því að
verða um 30 ára gamall. Hálfdán á Kvískerjum hefur merkt
skúm sem varð rúmlega þrítugur. Hann getur verið skeinu-
hættur, sérstaklega á varptímanum þegar unginn er kom-
inn úr eggjunum. Skúmurinn ver ungana sína af öllu afli og
víkur aldrei. Hver myndi heldur ekki verja börnin sín fyrir
áreiti af þessu tagi?
Það er til marks um grimmd skúmsins að hann er senni-
lega eini fuglinn á Íslandi sem hefur orðið manni að bana.
Sögusagnir eru um að haförn hafi líka banað manni en engar
sannanir. Það var hins vegar rétt um aldamótin 1900 sem
grimmur og árásargjarn skúmur sló ungan dreng á gangi á
aurunum þar sem skúmurinn verpir. Fannst hann liggjandi
í polli, hafði sennilega drukknað eftir að skúmurinn rotaði
hann
Ég var í sveit á Kvískerjum og merkti ófáa skúmsungana
með þeim stórmerkilegu bræðrum, Hálfdáni og Helga
Björnssonum. Sækja þurfti beljurnar langleiðina niður í
fjöru og reka heim seinni hluta dagsins, þegar leið fram á
sumarið. Á þeim árum þekkti maður nánast hvern einasta
skúm á söndunum og hvernig þeir höguðu sér. Misgrimmir
eins og gengur eftir svæðum.
Nú 30 árum síðar vildi ég fá að vita hvort grimmdin gengi
í erfðir á sömu svæðunum. Ég hef sennilega merkt skúm-
inn, sem nú var hvað æstastur, sem unga.
Það var á þessu sama svæði sem skúmurinn sló göngustaf
úr höndunum á mér þegar ég var að sækja beljurnar sem
drengur. Eitt sinn hafði ég ekkert nema skiptilykil til að
verja mig þegar fuglinn gerði árás, hélt honum á lofti fyrir
ofan höfuðið á mér því hann slær á hæsta punkt. Fuglinn sló
skiptilykilinn tvisvar úr hendinni á mér áður en ég komst af
hans umráðasvæði.
Mér hefur alltaf fundist skúmurinn fallegur fugl. Hann
minnir mig á bresku Spitfire-orrustuflugvélina úr síðari
heimsstyrjöldinni. Vænglagið er svipað og ekki spillir fyr-
ir að Íslendingurinn Þorsteinn Jónsson háði marga hildina
á þannig flugvél í stríðinu. Stórkostlega merkilegur mað-
ur.
Sem strákur í sveit á Kvískerjum gat ég setið tímunum
saman og horft á skúminn fljúga. Einn skúmur getur verið
eins og heil orrustusveit. Skúmurinn er farfugl, yfirgefur
landið um miðjan september og byrjar að tínast til baka í
mars.
Við félagarnir, Páll Stefánsson og ég, höfum gert það í
gegnum árin að fara bara eitthvað snemma á morgnana,
taka myndir og koma svo til baka seint um kvöld sama dag.
Þennan dag ákváðum við að fara í Öræfin, ég ætlaði að
mynda skúm í árásarham og kanna hvort hann væri jafn
grimmur á sama svæðinu og þar sem ég hafði verið sleginn
30 árum áður.
Við Palli höfum það fyrir reglu þegar við erum að keyra að
sjái annar eitthvað sem hann langar að mynda má hinn ekki
taka eins mynd, helst á hann að taka mynd í hina áttina. Ég
mynda yfirleitt í svart/hvítu en Palli í lit.
Lagt var af stað í þessa tilteknu ferð klukkan 3 um nótt-
ina. Við vorum báðir hundsyfjaðir og hræddir um að sofna
hreinlega undir stýri. Við skiptumst á að keyra til að hvíla
hvor annan en okkur syfjaði samt. Það var því ekkert hægt
að hvílast, farþeginn varð að tala við bílstjórann allan tím-
ann til að halda honum vakandi.
Við vorum ekki búnir að keyra nema í rúmlega tvo tíma
þegar við rákumst á puttaferðalang með bakpoka á miðjum
veginum. Það var annaðhvort að nema staðar og taka
manninn upp í bílinn eða keyra yfir hann! Við völdum fyrri
kostinn.
Maðurinn kynnti sig og sagðist vera frá Belgíu. Palli sem
er yfirleitt svolítið frakkur og blátt áfram spurði: „Are you a
beaurocrat?“ Hann gekkst vandræðalega við því og sagði
okkur að hann hefði ekki ferðast áður utan stórborga. Hann
hafði heldur ekki getað sofið um nóttina, þögnin var að æra
hann. Við bentum honum kurteislega á, að það væri ekki
gáfulegt að stöðva bíla með því að standa úti á miðri götu.
Það gætu verið syfjaðir ökumenn á ferð svona snemma
morguns.
Eitt gleymdum við að upplýsa puttaferðlanginn um þegar
við lögðum í hann eftir að hafa gengið frá bakpokanum
hans: Við vorum í miðri hestakeppni. Hestakeppni er göfug
íþrótt sem við Palli fundum upp til að halda okkur vakandi
við aksturinn. Keppnin felst í því að sá sem sér hestastóð á
undan öskrar svo hvín í bílnum: Heeeesstaaaar, einn, tveir,
þrír, fjórir, fimm, eftir því hvað margir hestar eru í stóðinu.
Síðan er skrifað niður og talið hvor hefur séð fleiri hesta.
Þetta heldur okkur vakandi, það er ógerlegt að sofna undir
stýri við þessi læti.
Við vorum rétt lagðir af stað með puttaferðalanginn aftur
í þegar Palli öskraði: „Heeesssstaaaar!“ og byrjaði að telja.
Nokkrum sekúndum síðar veinaði ég: Heeeestaaaar! Það
var annað stóð bak við hól með 14 hestum. Hvernig er stað-
an spurði? ég Palla. Við vorum ekkert að velta fyrir okkur
ferðamanninum aftur í. „43-31 fyrir mig,“ sagði Palli. Ég
mótmælti kröftuglega og sakaði hann um að telja vitlaust.
Eftir þetta skipti engum togum að bankað var í axlirnar á
okkur. Skelfingu lostinn maðurinn bað okkur vinsamlega
að hleypa sér út. „Ég er að hugsa um að ganga í Skaftafell,“
sagði hann og við vorum ekki einu sinni komnir í Vík í Mýr-
dal. Við hleyptum honum út og sáum hann í baksýnisspegl-
inum hrista höfuðið, guðs lifandi feginn að vera laus við
þessa hálfvita.
Okkur fannst hann líka hálfskrýtinn og húmorslaus.
Hann lifði sennilega eftir mottóinu: Til hvers að hafa eitt-
Undir
árásum
orrustu-
fugla
Sagan bak við myndina
Ragnar Axelsson rax@mbl.is