Morgunblaðið - 24.11.2009, Side 16

16
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 24. NÓVEMBER 2009
Hægt er að lýsa skoðun á ritstjórnargreinum Morgunblaðsins á slóðinni http://morgunbladid.blog.is/
Efnahags-legarþrengingar
hafa breytt við-
miðum víða. Við-
skiptahalli, rík-
issjóðshalli og fjárlagahalli eru
ekki táknmynd einstakra ríkja
í vandræðum. Þessir ókræsi-
legu þremenningar eru nú
fastagestir í fínustu fjár-
málaráðuneytum heims. Oft
hafa verið nefnd til sögunnar
stöðugleikaskilyrði Evrópu-
sambandsins um verðbólgu,
skuldastöðu, fjárlagahalla og
þar fram eftir götunum. Verð-
bólga er ekki vandamál eins og
er þótt sumir sérfræðingar
spái því að jafnvel hún gæti
náð flugi vegna þess aðhalds-
leysis sem nú er talið óhjá-
kvæmilegt. En flestir aðrir
mælikvarðar hafa verið settir
til hliðar sem óbrúklegir eins
og málum er komið. Skulda-
málum fjármálafyrirtækja og
annarra stórfyrirtækja hefur
verið velt yfir á ríkissjóði eða
peningaprentandi seðlabanka.
Þangað verður ekki mikið
meira sótt. Áhættusæknin og
einkum þó ábyrgðin af henni
hefur því verið færð yfir á
stofnanir skattborgaranna. Sú
„stöðutaka“ ríkisvaldsins
gengur upp ef botni efnahags-
kreppunnar hefur verið náð
eða hún er ekki mjög langt
undan. Eins og í öðru áhættu-
spili verður efnahagsstjórn-
unin talin vel heppnuð, jafnvel
tær snilld ef (og
það er ekki smá-
vaxið ef), ný dýfa
kemur ekki upp úr
kortunum.
Gerist það á
hinn bóginn eru bjargvættirnir
berskjaldaðir. Bandaríska rík-
ið hefur þannig axlað risavaxn-
ar byrðar vegna íbúðalána-
sjóða, bílaverksmiðja og
bankakerfis, sem bætast við
fyrirliggjandi herkostnað
vegna Íraks og Afganistans
sem þá þegar var fjármagn-
aður að mestu með lántökum
ríkissjóðs. Efnahagsleg stór-
veldi eins og Japan eru einnig
skuldum vafin og mörg ríki
Evrópusambandsins eru í
miklum vandræðum þótt talið
sé að burðarríki þess, Þýska-
land, hafi enn borð fyrir báru.
Ekki er hægt að segja að við
blasi að væntingar um að efna-
hagur ríkja sé að komast fyrir
horn séu illa undirbyggðar. Á
hinn bóginn er jafn rétt að þær
bjartsýnisspár eru að nokkru
litaðar af óraunsæi og jafnvel
að nokkru af hreinni ósk-
hyggju. Og rétt er að hafa í
huga þau sannindi að margur
hefur orðið að svartsýnis-
manni eftir að hafa fallið fyrir
innistæðulausu glamri síbros-
andi bjartsýnismanna og beðið
tjón fyrir vikið. Við núverandi
stöðu er örugglega rétt að
vona að það versta sé afstaðið
en búa sig undir að við gætum
átt brekku eftir.
Heimurinn gæti
átt efnahagslega
brekku eftir.}
Er svikalogn eða kreppan
á undanhaldi?
Annarri um-ræðu um rík-
isábyrgð vegna
Icesave verður
haldið áfram í dag
á Alþingi. Athygl-
isvert verður að
fylgjast með því hvort sífellt
meiri upplýsingar um hve illa
hefur verið haldið á málum fyr-
ir Íslands hönd munu hafa
áhrif á umræðurnar eða á við-
horf einstakra þingmanna.
Morgunblaðið sagði frá því í
gær að Daniel Gros, hagfræð-
ingur sem sæti á í bankaráði
Seðlabanka Íslands, hefði
reiknað út að íslensk stjórn-
völd hefðu samið af sér sem
nemur um 185 milljörðum
króna. Þetta skýrir hann þann-
ig að íslenski innlánatrygg-
ingasjóðurinn hefði átt að
greiða breska ríkinu sömu
vexti og breski innlánatrygg-
ingasjóðurinn.
Það er sama hvar borið er
niður í þessu máli, alls staðar
blasir við hve illa hefur verið
haldið á hagsmunum Íslands.
Fyrst er fallist á að semja um
greiðslur íslenska ríkisins þó
að enginn hafi sýnt fram á að
því beri að greiða
Icesave-skuld
einkafyrirtækisins
Landsbankans. Þá
eru gerðir afleitir
samningar, sem
stjórnvöld telja á
þeim tíma mikið afrek og stór-
góða niðurstöðu. Með herkjum
tekst að fá samþykkta við þá
fyrirvara sem gera þá heldur
skárri. Loks er allt gefið eftir,
fyrirvararnir í raun felldir úr
gildi og þannig á nú að þröngva
málinu í gegnum þingið.
Eins og þetta væri ekki nóg
þá bætast við atriði eins og þau
sem Gros hefur bent á, um að
vaxtagreiðslur séu allt of háar
og að engrar sanngirni hafi
verið gætt gagnvart Íslend-
ingum.
Hver skyldu viðbrögð ís-
lenskra stjórnvalda svo vera
þegar þetta er orðið ljóst? Jú,
þau vísa þessu öllu á bug og
tala máli breskra og hol-
lenskra stjórnvalda. Í því kem-
ur ekkert á óvart en fróðlegt
verður að fylgjast með því
hvort allir þingmenn stjórn-
arflokkanna kjósa að fylgja
þeim í þessa ferð.
Það kemur æ betur
í ljós hve afleitir
Icesave-samn-
ingarnir eru. }
Icesave-vandinn eykst enn
H
ver á launin þín? Ég held að hver
og einn hljóti að svara því til, að
eftir að ríkið hefur innheimt sitt
til samneyslunnar, þá eigi hver
og ein manneskja launin sín og
ráðstafi þeim að vild. Þó er það ekki svo einfalt,
því stóri bróðir hefur það vit fyrir okkur að sjá
til þess að við verðum ekki alveg auralaus í ell-
inni, þegar við erum hætt að vinna og höfum
ekki launatekjur til framfærslu. Til þess er líf-
eyriskerfið, að við verðum ekki alveg krúkk síð-
asta sprettinn og getum lifað með reisn án þess
að þurfa að reiða okkur á bónbjargir. Við ráð-
um því hins vegar sjálf, hvort við greiðum sér-
eignasparnað, og það gerum við flest. Þessa
peninga eigum við þó sjálf, til lífeyrisréttinda.
Ávöxtunin á þessum fjármunum getur aldrei
orðið minni en 3,5 prósent og hjá mörgum líf-
eyrissjóðum er hún talsvert hærri. Iðgjald þess sem greið-
ir í fyrsta sinn í lífeyrissjóð á eftir að margfaldast á þeim
40 - 45 árum sem hann greiðir í sjóðinn; ætli það láti ekki
nærri að það nífaldist.
Tillaga Sjálfstæðismanna á þingi um að skattleggja ið-
gjöld í séreignarsjóði í stað þess að skattleggja lífeyrinn
þegar hann er greiddur út er vond, og það veldur mér von-
brigðum að forsvarsmenn lífeyrissjóðanna skuli ekki
svara henni með meira afgerandi hætti en raunin er.
Jú vissulega þýðir þessi tillaga það, verði hún sam-
þykkt, að við veltum byrðum á börnin okkar, eins og
Gunnar Baldvinsson í Almenna lífeyrissjóðnum benti á í
fréttum Stöðvar 2 í fyrrakvöld. En það er fleira galið í
hugmyndinni, eins og ég hef áður bent á hér.
Í sömu frétt sagði Illugi Gunnarsson þing-
maður, að ríkið þyrfti á þessum tekjum að
halda núna, og að það ætti inni í lífeyriskerfinu
gríðarlega fjármuni til framtíðarinnar.
Þetta er auðvitað kolrangt. Ríkið á nákvæm-
lega ekkert í þessum peningum, – fyrr en, –
fyrr en launþeginn kýs að taka þá út. Þar til þá
eru þessir fjármunir allir eign launþegans og
sá stofn sem ávaxtaður er til framtíðarinnar.
Það segir sig sjálft að þúsundkall til ávöxtunar
til langs tíma er meira en 650 kall, sem upp-
hæðin yrði um það bil þegar búið væri að taka
tekjuskatt af þúsundkallinum. Þetta yrði
óvægin og ákaflega óréttlát skerðing á lífeyr-
isréttindum almennings.
Ef Illugi ber í raun og veru hag ríkissjóðs
fyrir brjósti, ætti hann að sjá að með tillögunni
er líka verið að snuða ríkið um framtíðarpening. Það hlýt-
ur að muna ríkissjóð miklu að hirða skatt af þúsund-
kallinum þegar hann hefur ávaxtast í áratugi, en al-
gjörlega óávöxtuðum þúsundkalli. Auk þess hafa
launþegar látið sig hafa það án þess að æmta að við
greiðslu lífeyris er greiddur tekjuskattur af allri summ-
unni, jafnvel þótt allt að helmingur hennar sé í raun fjár-
magnstekjur, sem ættu þá að bera fjármagnstekjuskatt.
Auðvitað finna allir til með tómum ríkiskassa, en að
ætla að bæta það með því að skerða lífeyrisrétt launafólks,
varpa ábyrgðinni yfir á næstu kynslóðir og um leið snuða
ríkið um skatttekjur í framtíðinni, er meiriháttar óráð.
begga@mbl.is
Bergþóra
Jónsdóttir
Pistill
Hver á réttindin þín?
STOFNAÐ 1913
Útgáfufélag: Árvakur hf., Reykjavík.
Ritstjórar:
Davíð Oddsson Haraldur Johannessen
Aðstoðarritstjóri:
Karl Blöndal
Útgefandi:
Óskar Magnússon
FRÉTTASKÝRING
Eftir Egil Ólafsson
egol@mbl.is
K
reppan kemur mjög mis-
jafnlega við sveit-
arfélögin í landinu. Í
sumum sveitarfélögum
sem byggjast á sjávar-
útvegi eru útsvarstekjur að aukast á
milli ára, en annars staðar minnka
þær mikið. Í Borgarbyggð t.d. er
tekjusamdrátturinn áætlaður um 100
milljónir króna. Eitt af því sem deyfir
áhrif kreppunnar á sveitarfélögin er
að þau fá á þessu ári tæplega þrjá
milljarða í tekjur vegna þess að fólk er
að taka út séreignasparnaðinn.
Útsvarstekjur hafa aukist milli ára í
Vestmannaeyjum, Snæfellsbæ,
Stykkishólmi, Grindavík, Bolung-
arvík, Norðurþingi og Dalvíkurbyggð
svo dæmi sé tekið. Útsvarstekjur hafa
hins vegar minnkað milli ára í Borg-
arbyggð, á Fljótsdalshéraði og í flest-
um sveitarfélögum á höfuðborg-
arsvæðinu. Ástæðan fyrir tekjutapinu
er að tekjur fólks í þessum sveit-
arfélögum hafa lækkað og atvinnu-
leysi er umtalsvert.
Tekjur sjómanna aukast
Tekjur sjávarútvegsins eru bein-
tengdar gengi krónunnar. Gengið féll
mikið á síðasta ári og við það jukust
tekjur útvegsins og einnig sjómanna.
Þetta hefur síðan áhrif á afkomu sveit-
arfélaganna. Útsvarstekjur Stykk-
ishólmsbæjar eru t.d. 14% meiri í ár
en í fyrra. Að sögn Erlu Friðriks-
dóttur bæjarstjóra er þetta í samræmi
við fjárhagsáætlun. Afkoma Snæfells-
bæjar er betri en fjárhagsáætlun
gerði ráð fyrir. Sömu sögu er að segja
frá Vestmannaeyjum. Útsvarstekjur
aukast um 10% milli ára. Á móti kem-
ur lækkun frá Jöfnunarsjóði sveitarfé-
laga. Kristinn Jónsson bæjarstjóri
segir að það megi m.a. þakka góðri af-
komu í sjávarútvegi og einnig út-
greiðslu séreignasparnaðar.
Ragnar Jörundsson, bæjarstjóri í
Vesturbyggð, segir að rekstur sveitar-
félagsins sé góður, en fjármagns-
kostnaður sé þungbær. Atvinnu-
ástandið sé sem betur fer gott og það
skipti miklu máli fyrir tekjur sveitar-
félagsins. Ragnar segir að stjórn-
endur Vesturbyggðar hafi 40 ára
reynslu af því að fást við kreppu þann-
ig að menn láti það sem nú gangi á
ekki trufla sig.
Eyrún Ingibjörg Sigþórsdóttir,
sveitarstjóri í Tálknafirði, sagði að út-
svarstekjur sveitarfélagsins stæðu í
stað. Hún sagði vissulega rétt að
tekjur sjómanna væru hærri, en eftir
sem áður væri tap á rekstrinum. Það
skipti verulegu máli að tekjur úr Jöfn-
unarsjóði sveitarfélaga hefðu dregist
saman milli ára. Eyrún sagði að þótt
nú gengi vel í sjávarútvegi mætti ekki
gleyma því að árin 2004-2008 hefðu
verið erfið fyrir sjávarútveginn vegna
þess hvað gengi krónunnar var óhag-
stætt.
Tekjur sveitarfélaganna á höf-
uðborgarsvæðinu dragast verulega
saman milli ára, mest í Reykjavík,
Garðabæ og á Seltjarnarnesi. Sum
sveitarfélög á landsbyggðinni hafa
líka mátt þola tekjusamdrátt. Líklega
hafa tekjur hvergi lækkað eins mikið
og í Borgarbyggð, en þar lækka tekj-
urnar um 100 milljónir milli ára.
Ástæðan er sú að þar hefur bygginga-
iðnaður verið mjög stór hluti af at-
vinnulífinu.
Ekki alls staðar
tekjusamdráttur
Morgunblaðið/Ómar
Fiskur Sveitarfélögum sem byggja á sjávarútvegi gengur betur að halda
uppi tekjum en sveitarfélögum sem byggja á öðrum atvinnugreinum.
Útsvarstekjur sveitarfélaga sem
byggjast á sjávarútvegi aukast á
milli ára. Annað er upp á ten-
ingnum á höfuðborgarsvæðinu
þar sem skatttekjur dragast
saman.
Sveitarfélögin fá tæplega þrjá
milljarða í útsvarstekjur á
þessu ári vegna útgreiðslu á
séreignasparnaði. Greiðslur úr
lífeyrissjóðunum eru skatt-
lagðar eins og aðrar tekjur og fá
sveitarfélögin sinn hluta af því á
móti ríkinu.
Reykjavíkurborg fær um einn
milljarð aukalega í útsvar á
þessu ári vegna séreignasparn-
aðarins og Kópavogsbær rúm-
lega 300 milljónir.
Kristinn Jónsson, bæjarstjóri
í Snæfellsbæ, segir að þessar
viðbótartekjur deyfi áhrif
kreppunnar á fjárhag sveitarfé-
laganna. Þó að gert sé ráð fyrir
að eitthvað verði greitt út af
séreignasparnaði á næsta ári
verði það ekki nærri eins mikið
og á þessu ári.
Sveitarfélögin geta því ekki
reiknað með eins miklum
tekjum vegna þessa á næsta ári.
Enginn vafi leikur á að tekjurnar
hafa skipt miklu máli fyrir sveit-
arfélögin í ár. Þetta eru um
12,4% af öllum útsvarstekjum
sveitarfélaganna. Það munar
um minna.
Þrír milljarðar í
séreignasparnað