SunnudagsMogginn - 07.02.2010, Blaðsíða 50

50 7. febrúar 2010
S
pilagleðin er alltaf jafn mikil – það er lífið!“ seg-
ir Jón Páll þegar hann er spurður að því hvort
hafi alltaf jafn gaman af því að leika djasstónlist.
Jón Páll Bjarnason hefur í áratugi verið í
fremstu röð íslenskra djassleikara. Þann rúma ald-
arfjórðung sem þessi meistari bíboppsins bjó erlendis,
heyrði það ætíð til tíðinda þegar hann sneri heim og
leyfði fólki að heyra og sjá hvar hann fór liprum fingrum
um gítarstrengina.
Nú eru tíu ár síðan Jón Páll flutti aftur heim til Ís-
lands, ásamt Robertu, eiginkonu sinni, eftir að hafa búið
í Bandaríkjunum í nær tvo áratugi.
„Ég flutti heim í ágúst árið 2000. Þá var ég búinn að
búa í Los Angeles í 17 ár,“ segir hann. „Ég var lengi bú-
inn að spá í að flytja heim, í undirmeðvitundinni gældi
ég allan tímann við það en lét loks verða af því. Ég fór að
athuga með kennslu hér heima því hljóðfæraleikur er
ótryggt starf. Með aðstoð góða vina fékk ég kennslu við
Tónlistarskólann á Akranesi.“
Á Akranesi var hann í sjö ár, kenndi aðallega
grunnskólanemum og segist hafa séð þá vaxa úr grasi –
og út úr því komu nokkrir góðir spilarar.
„Þegar ég varð sjötugur, fyrir tveimur árum, lauk
því djobbi. Þá flutti ég í bæinn og hef síðan kennt við
Tónlistarskóla FÍH svona tvo daga í viku. Ég var reyndar
búinn að kenna þar með hinu, allan tímann síðan ég
flutti heim. En það er mjög flott að vera í FÍH-skólanum.
Hann hefur breytt miklu fyrir djasslífið hér á landi og
fyrir tónlistarlífið almennt.“
Spilagleðin og félagsskapurinn í djassinum
Þessa dagana er fjarri því að Jón Páll spili öll kvöld, ólíkt
því sem gerðist við upphaf ferilsins. Sumar vikur eru
einhverjir tónleikar, segir hann, aðrar ekkert. Oft spilar
hann í Jazzklúbbnum Múlanum sem er um þessar
mundir starfræktur í Kaffi Kúltúra í kjallara á Hverf-
isgötu 18. Þar er einnig staðið fyrir djammsessjónum en
Jón Páll segir marga góða unga spilara hér á landi. Það
heyrist reyndar vel á diski sem þeir léku inn á fyrir
skemmstu þrír gítarleikarar, þeir Jón Páll, Eðvarð Lár-
usson og Ásgeir Ásgeirsson.
„Eitt er að spila heima í stofu en annað að vera fyrir
framan aðra. Eitt af undrunum við það þegar vel tekst til
í djassi er að manni finnst eins og meðspilararnir séu
fóstbræður manns. Þá skiptir aldur ekki máli. Þetta ger-
ist líka þegar spilað er þar sem maður þekkir ekki nokk-
urn kjaft. Það myndast eitthvert samband – það er ekki
alltaf svona en það er gaman þegar það gerist.
Þessi spilagleði og félagsskapurinn veldur því að fólk
nennir að standa í þessu.“
Á ferlinum hefur Jón Páll leikið allrahanda tónlist og
það er orðið langt síðan hann varð atvinnumaður.
„Ég byrjaði árið 1955, þegar ég var 17 ára. Það var í al-
vörubandi, Hljómsveit Svavars Gests. Þá var spilað fimm
kvöld í viku, stundum sex. Djobbið fólst í að spila á böll-
um sem voru frá níu til eitt. Fólk mætti almennt ekki
fyrr en upp úr hálfellefu og það var talsvert spilað af
djassi eða standördum á djassaðan hátt.“
Hvernig skyldi Jón Páll hafa fengið gítarinn í fangið?
„Ég er fæddur 1938 og heyrði djass fyrst einhverntím-
ann á stríðsárunum. Anna systir mín var fjórum og hálfu
ári eldri en ég og var að hlusta á djassplötur. Þetta var
allt saman swing, Count Basie, Duke Ellington, Benny
Goodman …
Fyrst byrjaði ég að læra á píanó, sjö, átta ára gamall,
en ég vildi bara hlusta á djass. Ég hafði ekki nokkra til-
finningu fyrir nótunum sem ég átti að læra heldur vildi
bara djamma það sem ég heyrði. Spila búggí-vúggí og
svoleiðis. Svo var ég líka að dangla í trommur. Stundum
kom andinn yfir mig, að slá á trommuna; jafnvel um há-
nótt. Pabbi fékk einn daginn lánaðan gítar hjá bróður
sínum, kom með hann heim og sagði: Geturðu ekki spil-
að á þetta á nóttinni í staðinn fyrir trommuna? Þá yrði
ekki eins mikill hávaði. Þá fór ég að plokka gítarinn.
Í millitíðini hafði ég reyndar lært á selló. En mér gekk
ekki mjög vel með sellóið. Ég er örvhentur, það gekk
ágætlega með vinstri hendinni en boginn lék ekki við
mig. Gítarinn hentaði mér betur.
Í tónlistarnáminu mátti ekki nefna djass. Það var djúp
gjá á milli klassíkur og djassunnenda. Það var ótrúlegt,
það lá við kynþáttahatri!
Svo þegar ég var sautján ára hringdi síminn og Svavar
Gests spurði hvort ég vildi spila í hljómsveitinni sinni.
Auðvitað. Ég hafði verið að spila á djammsessjónum og
þar heyrðu þeir í mér.
Ég var búinn að læra nóg á gítarinn til að fá að spila í
þessu bandi. Gæjarnir sem voru í því vou menn sem ég
hafði litið upp til úr fjarlægð.“
Hélt að „commercial“ þýddi leiðinlegt
Um miðjan sjötta áratuginn voru KK-sextett og Hljóm-
sveit Svavars Gests aðalhljómsveitirnar í Reykjavík. Var
samkeppni á milli þeirra?
Jón Páll yptir öxlum. „Þau höfðu hvor sína jötu,“ segir
hann. „KK spilaði í Þórskaffi, sem var ballstaður, ekki
með vínveitingar en samt voru allir fullir! Svavar var í
Breiðfirðingabúð við Skólavörðustíg.
KK var með skipulagðara band, með nákvæmar út-
setningar, en við spiluðum „bara lög“. Gestir báðu oft
um ákveðin lög, eða eitthvað hægt eða hratt, vals eða
slíkt, en ekki lög eins og þau voru leikin á einhverri til-
tekinni plötu. Við spiluðum lögin því í okkar útgáfum.
Við spiluðum alla þessa standarda í djassstíl en líka lög
sem voru vinsæl á þessum tíma.
Þegar fór að líða á kvöldið og við vorum búin að spila
nokkur djassý-lög, sagði Svavar: Nú verðum við að spila
eitthvað „commercial“. Þá fórum við að spila eitthvað
leiðinlegt. Ég kunni ekki mikið í ensku þá og hélt að
„commercial“ þýddi leiðinlegt.“ Jón Páll skellir upp úr
og bætir við: „Sem er kannski ekki svo fjarri sanni.“
Inni á milli var Jón Páll í öðrum hljómsveitum, meðal
annars í tríói með Gunnari Reyni Sveinssyni sem hann
segir hafa verið lærdómsríkt.
Tónlist ballhljómsveitanna breyttist talsvert þegar
rokkið hóf innreið sína hingað til lands. Þá þurfti að fara
að spila lögin eins og þau hljómuðu á plötunum.
„Þá fóru líka að koma bönd sem höfðu ánægju af að
spila það sem okkur þótti leiðinlegt – kommersíal mús-
ik! Fram að þeim tíma held ég að það hafi verið leyniþrá
allra hljóðfæraleikara að gerast djassleikarar. Þeir höfðu
fyrirmyndir úr þeim heimi. En með komu rokksins
breyttist þetta og þeir vildu verða kommersíal spilarar.
Þeir sem höfðu gaman af djassi spiluðu þó eins og
hægt var. Haldin voru djasskvöld og menn héldu úti
djasssveitum, t.d. Björn R. Einarsson og Ólafur Gauk-
ur.“
Hverjar skyldu hafa verið fyrirmyndir Jóns Páls í
djassleiknum?
„Ég bar mikla virðingu fyrir Charlie Christian. Hann
spilað í swing-stíl. Barney Kessel var hrikalega flottur
og eins Tal Farlow. Hann var mikil hetja um 1950. Þegar
ég bjó í Los Angeles fékk ég einu sinni boð um að spila
tvö kvöld með Farlow. Ég var gáttaður á því, hann hafði
verið átrúnaðargoð mitt 30 árum fyrr. Það var ekki eins
mikið upplifelsi að leika með honum þá og það hefði
verið þegar hann var í mestu uppáhaldi en mér þótti
vænt um þetta.
Farlow var orðinn sjötugur og eiginlega búinn að tapa
þessu. Hann sagist sjálfur vera búinn að missa ryþmann.
Þetta voru bara tveir gítarar og bassi, bassaleikarinn var
kófsveittur við að halda músíkinni saman. En það var
gaman. Svo voru fleiri hetjur. Wes Montgomery er kafli
út af fyrir sig. Hann hafði sinn eigin stíl. En ég var ekkert
sérstaklega að hlusta á gítarleikara, ég hlustaði ekki síð-
ur á blásara og píanista, og bara á alla góða spilara.“
Jón Páll leikur sjálfur í anda bíbopsins en segir að hver
mótaður hljóðfæraleikari hafi sinn tón, sinn stíl.
„Oft þarf ekki að heyra marga takta til að vita hver
það er sem leikur. Stan Getz getur maður þekkt á einum
tón, eins er með Gerry Mulligan, John Coltrane, og Miles
Davis auðvitað. Og fleiri.“
Í samleik þykir Jóni Páli, eins og sjálfsagt öðrum
djassleikurum, eftirsóknarvert þegar menn fara að
þekkja hver á annan, ná samstilltu „grúvi“ og lesi nán-
ast hugsanir hver annars.
„Þá skiptir öllu máli að spila sem mest saman. Það er
vandamál hér hvað djassleikarar spila sjaldan saman,
það er kannski einu sinni og svo líður langur tími þar til
þeir hittast næst, og kannski aldrei. Í enda kvöldsins eru
menn farnir að spilast saman, þá er maður að fá tilfinn-
ingu fyrir því sem félagarnir ætla að gera.
Fyrir nokkrum vikum var ég að spila með Eyþóri
Gunnarssyni, þeim dásamlega píanista, Matthíasi Hem-
stock trommara og Valda Kolla á bassa og þá fundum við
nærveru hver annars sterkt – en svo var það búið. Við
ætlum að endurtaka leikinn í vor og spila þrjú kvöld í
röð, 13. 14. og 15. apríl, á Kaffi Kultura. Það er gaman
þegar menn ná að spinna þráðin áfram.“
Seldi öll hljóðfærin, nema Gibsoninn
Jón Páll er þrígiftur. Fyrsta eiginkona hans var söng-
konan Ellý Vilhjálms, þau eignuðust dóttur en skildu
Tónlist
Einar Falur Ingólfsson
efi@mbl.is
Djassinn er ekki
arðbær atvinna
Fimmtíu og fimm ár eru liðin síðan 17 ára unglingi var boð-
ið að gerast gítarleikari í Hljómsveit Svavars Gests. Jón Páll
Bjarnason hefur haft gítarleikinn að atvinnu síðan. Eftir
þennan langan feril, þar sem hann bjó bæði í Svíþjóð og
Bandaríkjunum, kennir Jón Páll nú upprennandi djassleik-
urum og nýtur þess enn að spila djass.
’
Gömlu góðu dagarnir voru
kannski ekki alltaf svo voðalega
góðir. Þegar ég var að byrja að
spila var bara spilað og lítið verið að
diskútera. Það var engin djass-
kennsla eða leiðbeiningar.
Lesbók