SunnudagsMogginn - 23.01.2011, Blaðsíða 30

30 23. janúar 2011
S
nemma í janúar var frá því skýrt
í Brussel að nefnd þriggja vísra
manna hefði komizt að þeirri
niðurstöðu að kostnaður við að
koma bókasöfnum, öðrum söfnum og
þjóðskjalasöfnum í stafrænt form og
varðveita með þeim hætti evrópska
menningararfleifð mundi nema um 100
milljörðum evra (sem er rúmlega sú upp-
hæð, sem það kostar ESB að bjarga efna-
hag Írlands eða Portúgal). Markmiðið
með slíku verkefni væri annars vegar að
auðvelda fólki aðgang að þeirri sam-
ansöfnun þekkingar sem þar væri að
finna og hins vegar að koma í veg fyrir að
þessi menningarverðmæti yrðu eyðilögð
vegna hernaðarátaka eða náttúruham-
fara. Í því sambandi var minnt á að innrás
Bandaríkjamanna í Írak leiddi til þess að
ein milljón bóka, 10 milljónir skjala og 14
þúsund fornleifamunir eyðilögðust. Þótt
hér sé vísað til umræðna í Brussel um
þetta mál má ganga út frá því sem vísu að
sams konar umræður fari fram í öðrum
löndum.
Frásagnir af þessu tagi hljóta að vekja
okkur Íslendinga til umhugsunar um
með hvaða hætti við varðveitum okkar
menningararfleifð og á hvern hátt við
gerum hana aðgengilega fyrir nýjar kyn-
slóðir. Um þetta var fjallað hér í Morg-
unblaðinu fyrir nokkrum árum en að
vísu ekki á jafn tæknilegan hátt og nú er
gert. Þá var vakin athygli á því í rit-
stjórnargreinum blaðsins að ekki væri
hægt að búast við því að einkafyrirtæki
mundu sjá til þess að bókmenntaverk
fyrri ára, áratuga og alda yrðu alltaf að-
gengileg almenningi. Ennfremur var bent
á að nauðsynlegt væri að gefa út tónverk
helztu tónskálda okkar tíma, bæði nót-
urnar sjálfar og verkin í flutningi á disk-
um. Ekkert af þessu yrði gert af einkafyr-
irtækjum á sviði bókaútgáfu eða
diskaútgáfu þar sem þau hefðu ekki fjár-
hagslegt bolmagn til þess. Bent var á að
æskilegt væri að öll ritverk Vilhjálms
Stefánssonar, eins þekktasta Íslendings á
alþjóðavettvangi sem uppi hefur verið,
yrðu þýdd og gefin út á íslenzku. Og svo
mætti lengi telja.
Í Sögu Íslands, sem þjóðin gaf sjálfri sér
þegar haldið var upp á 1100 ára afmæli Ís-
lands byggðar árið 1974 og nú er komin
út í 10 bindum, er fjallað um bókmennta-
verk, myndlist og tónlist fyrri alda sem
ekki hafa komið að ráði fyrir almennings
sjónir á okkar tímum. Saga Íslands sjálf
vekur spurningar um hvernig henni
verði bezt komið til skila til nýrra kyn-
slóða. Hér á þessum vettvangi hefur áður
verið á það bent að æskilegt væri að gefa
þá sögu út í stafrænu formi með þeirri
gagnvirkni sem nútímatækni býður
upp á. Með þeim hætti mundum við
koma upplýsingum um sögu þjóðar okk-
ar til nýrra kynslóða sem þurfa á því að
halda að vita hvaðan þær eru komnar og
hverjar þær eru.
Vinna við að koma upplýsingum í staf-
rænt form er hafin og hefur staðið yfir í
nokkur ár. Þannig er nú auðvelt að lesa
Morgunblaðið frá því að það fyrst kom út
2. nóvember 1913 á tölvuskjá heima hjá
sér og svo er einnig um önnur blöð og
jafnvel landsmálablöð fyrri tíðar. Tækni-
framfarir eru hins vegar miklar. Ný teg-
und lestækja er að ryðja sér til rúms og
fleiri og fleiri Íslendingar taka þau í notk-
un. Nú þarf ekki lengur að bíða eftir því
að pöntuð bók berist frá útlöndum. Það
er hægt að panta hana frá Amazon og fá
hana inn á Kindle-lestækið örfáum mín-
útum eftir pöntun. Innan tiltölulega
skamms tíma verða slík tæki orðin mjög
almenn. Nú er hægt að lesa dagblöð,
hvort sem er innlend eða erlend á tölvu-
skjám og þau eru að verða aðgengileg á
spjaldtölvum.
Spurning er hvort ekki sé tímabært að
marka markvissa, heildstæða og metn-
aðarfulla stefnu um varðveizlu íslenzkrar
menningararfleifðar frá fyrri öldum og
síðari tímum á stafrænu formi og leggja
drög að því að það verkefni verði unnið á
næstu 10-20 árum eftir því hvað umfang
þess verði talið mikið.
Hér er um umfangsmikið menning-
arverk að ræða sem kostar verulega fjár-
muni en þjóðin gæti tekið ákvörðun um
að gefa sjálfri sér í tilefni af 100 ára afmæli
fullveldisins 1. desember 2018 og kannski
með hliðsjón af 1100 ára afmæli Alþingis
árið 2030. Með því að ætla okkur nokkuð
langan tíma en þó ekki of langan í verkið
getur það orðið fjárhagslega framkvæm-
anlegt fyrir þjóðina. Hluta af því væri
hægt að úthýsa til einkafyrirtækja, bæði
útgáfufyrirtækja og tæknifyrirtækja, sem
yrði vítamínsprauta fyrir rekstur þeirra.
En kjarni málsins er sá að þetta er verk
sem okkur ber að hefja. Okkur ber skylda
til að koma menningararfleifð okkar í það
form sem ný tækni gefur kost á og gerir
það að verkum að sú arfleifð verður þjóð-
inni allri aðgengileg. Fyrir utan það
menningarlega gildi sem það hefur er
hollt hverri kynslóð að hafa í huga
hvernig fólk lifði af í þessu landi. Þegar
við höfum í huga hvernig aðstæður fólks
voru hér fyrr á öldum verður okkur enn
betur ljóst hvers konar afrek fyrri kyn-
slóðir Íslendinga hafa unnið með þeim
menningarverðmætum, sem þær skildu
eftir sig og þjóðarvitund okkar í dag
byggist á að verulegu leyti.
Þetta er verkefni sem enginn tekur
ákvörðun um að ráðast í nema Alþingi.
Kannski segir einhver sem svo að nú sé
ekki bezti tíminn til að ráðast í slíkt verk.
Þá er rétt að minna á að við vorum fátæk
þjóð þegar við hófum byggingu Þjóðleik-
hússins enda tók langan tíma að ljúka
byggingu þess en það tókst. Og fleiri slík
dæmi má nefna.
Vonandi finna einhverjir þingmenn hjá
sér hvöt til þess að taka þetta mál upp á
Alþingi.
Risavaxið menningarverkefni
sem hefja þarf vinnu við
Af innlendum
vettvangi …
Styrmir Gunnarsson
styrmir@mbl.is
Ungum erindreka í Greenbrier-sýslu í Vestur-Virginíu í Bandaríkjunum brá heldur betur íbrún á þessum degi fyrir 114 árum þegarhann kom að Elvu Zonu Heaster Shue látinni
á gólfinu á heimili hennar. Hafði honum verið þangað
stefnt af eiginmanni konunnar, Erasmus Stribbling
Trout Shue, sem aldrei var kallaður annað en Edward.
Erindrekinn hljóp sem fætur toguðu heim til að gera
móður sinni viðvart. Hafði hún þegar í stað samband við
sýslulækninn og dánardómstjórann, George W. Knapp.
Hann hafði þó öðrum hnöppum að hneppa og komst
ekki heim til Shue-hjónanna fyrr en að klukkustund
liðinni. Þegar þangað kom hafði Edward borið lík eig-
inkonu sinnar upp í svefnherbergi og búið um það fyrir
greftrun. Þótti þetta afbrigðilegt enda höfðu þar til bær-
ar konur þennan starfa jafnan með höndum. Meðan
Knapp gerði tilraun til að skoða líkið var Edward ekki
mönnum sinnandi, grét og gnísti tönnum. Knapp kom
auga á mar á hálsi Zonu, eins og hún var jafnan kölluð,
en þegar hann reyndi að skoða það nánar fauk all-
svakalega í Edward, þannig að dánardómstjórinn
hrökklaðist eiginlega frá. Var það niðurstaða Knapps að
Zona hefði látist af eðlilegum orsökum og var hún lögð
til hinstu hvílu daginn eftir. Við athöfnina hegðaði Ed-
ward sér áfram undarlega, bjó óvenju vel um háls spúsu
sinnar og vildi ekki hleypa nokkrum manni nálægt kistu
hennar. Vakti þetta grunsemdir.
Móðir Zonu, Mary Jane Heaster, var ekki í minnsta
vafa. Hún var sannfærð um að Edward hefði ráðið dóttur
sinni bana. En vantaði sannanir.
Mary Jane lagðist á bæn og óskaði þess að Zona gengi
aftur til að upplýsa málið. Fjórum vikum eftir útförina
var hún bænheyrð, vofa Zonu vitjaði hennar. Að sögn
vofunnar var Edward hið mesta fól sem lagt hafði á hana
hendur. Þennan örlagaríka dag hefði hann misst stjórn á
skapi sínu vegna þess að henni láðist að bera kjötmeti á
borð með þeim afleiðingum að hann réðst á hana og
hálsbraut. Máli sínu til stuðnings sneri vofan höfðinu í
hring uns það sneri aftur. Samkvæmt goðsögninni birt-
ist vofan fyrst í formi ljóss en tók síðan á sig holdlega
mynd með tilheyrandi kuldatrekki. Hún á að hafa vitjað
Mary Jane fjórar nætur í röð.
Mary Jane Heaster beið ekki boðanna, heldur brunaði
á fund saksóknara og krafðist þess í ljósi hinna nýfram-
komnu upplýsinga að málið yrði tekið upp aftur. Engum
sögum fer af því hvort saksóknarinn trúði sögunni um
vofuna en alltént fór hann að spyrja spurninga í kjölfar-
ið. Ræddi meðal annars við Knapp lækni. Þegar hann
komst að raun um að læknirinn hefði ekki fengið ráð-
rúm til að skoða líkið almennilega gaf hann þau fyr-
irmæli að lík Zonu skyldi grafið upp og það krufið.
Við þeim tilmælum var orðið 22. febrúar 1897. Kom þá
í ljós að hálsinn var vissulega brotinn og barkinn í mol-
um. Á hálsinum voru fingraför sem bentu til þess að
Zona hefði verið kyrkt. Á grundvelli þessara upplýsinga
var Edward Shue handtekinn, grunaður um morð.
Við meðferð málsins fyrir dómi hélt saksóknari sig við
staðreyndir og minntist ekki einu orði á heimsóknina
sem Mary Jane Heaster hafði fengið að handan. Verjandi
Shues hjólaði hins vegar í lykilvitnið á þeim forsendum.
Það vopn snerist í höndunum á honum vegna staðfasts
framburðar móðurinnar, auk þess sem fjöldi fólks í
salnum trúði henni. Þegar upp var staðið gat dómarinn
ekki með neinum rökum meinað kviðdómi að taka tillit
til orða vofunnar vegna þess að verjandi hafði vakið
máls á innleggi hennar.
Kviðdómur komst að þeirri niðurstöðu að Edward
Shue væri sekur um morðið á Zonu og var hann dæmdur
í ævilangt fangelsi – öðru fremur á framburði vofunnar.
Hann bar beinin í steininum þremur árum síðar en ekk-
ert hefur aftur spurst til vofu Zonu Heaster Shue.
orri@mbl.is
Draugur
leysir
morðgátu
Minnismerki um Zonu Heaster Shue í Greenbrier-sýslu.
’
Máli sínu til stuðnings sneri
vofan höfðinu í hring uns það
sneri aftur.
Zona Heaster Shue.
Á þessum degi
23. janúar 1897
Mary Jane Heaster.