SunnudagsMogginn - 14.08.2011, Blaðsíða 24

24 14. ágúst 2011
H
lutabréfamarkaður styrktist við bann á
svokallaðri „skortsölu“ í nokkrum
Evrópulöndum og hvatningu frá þýsk-
um yfirvöldum um að slíkt bann verði
látið ná til allra landa í Evrópu. „Skortsala“ er
heldur ógeðfellt hugtak og ekki beint lýsandi um
þann verknað sem það stendur fyrir. Skortur er
svo sem nógu ömurlegur, hugsa menn með sér,
þótt ekki bætist við hann braskarar sem hagnist
stórum við sölu hans. Hvað selja þeir næst: „Mat-
areitrun eða sortuæxli,“ maður bara spyr.
Hvað er þessi skrítna skortsala?
En „skortsalan“ er ekki af þessum toga, þegar bet-
ur er að gáð. Hún er í eðli sínu veðmál eins og svo
margt annað í tilverunni. Stundum vinna menn í
slíku og stundum tapa þeir. Og veðmálin snúast
reyndar ekki alltaf um peningalegan ávinning við-
komandi. Þeir sem veðjuðu í síðustu kosningum á
að VG myndi tryggja mesta andstöðu við aðild-
arbrölt að ESB eftir þær virtust ekki hætta neinu
með sinni „stöðutöku“ en þeir töpuðu þó óvænt
mjög stórt. Forysta VG sýndi óvenjulegan skort á
heilindum, mikinn skort á trúfestu og tryggð og
algeran skort á pólitískri staðfestu. Þeir sem
keyptu loforð VG fyrir kosningar eru þau fórn-
arlömb skortsölu sem hafa farið verst út úr því á
síðustu tímum.
En svo vikið sé frá þeim útúrdúr og aftur að
„skortsölu á markaði“ þá hefur einkennt hana að
hún tengist sérstakri aðferð. Sá sem veðjar á hluta-
bréfamarkaði hann er ekki endilega að nota eigin
bréf við „skortsöluna“. Hann fær bréfin „lánuð“
frá einhverjum þeim sem vill hafa allt sitt á þurru
og ekki taka þátt í áhættusamri stöðutöku. Hinn
varkári fær greitt fyrir lánið. Lántakinn á ekki að
skila sömu bréfunum aftur heldur samkynja bréf-
um. Hann selur því bréfin strax eftir að hann hefur
fengið þau lánuð. Af hverju gerir hann það? Jú,
vegna þess að hann þykist sjá í hendi sér að að-
stæður sé slíkar á markaði að bréfin séu líkleg til að
lækka mjög í verði á lántökutímanum. Þegar það
gerist kaupir hann bréfin aftur, t.d. við 15 prósenta
lægra verði en hann seldi þau bréf á sem hann hafði
að láni, afhendir lánveitandanum bréfin aftur og
heldur „milligjöfinni“ fyrir sig, að frádregnu því
sem hann borgaði fyrir lántökuna.
Á þessu virðast allir hafa grætt. Lánveitandinn,
sem vildi ekki eða mátti ekki braska með bréfin
sjálfur, fékk sitt og braskarinn, sem lagði ekkert af
mörkum, hefur heldur betur hagnast á þessum
snúningi. Hann hafði af innsæi sínu séð hvað verða
vildi og nýtti sér næmi sitt og hugkvæmni. Bréfin
lækkuðu, en það var ekki fyrir tilverknað brask-
arans, fremur en það væri sök regnhlífainnflytj-
anda að flytja inn regnhlífar í stórum stíl af því að
hann þættist sjá rigningarsumar fyrir sér. Ekki
hefði rigningin aukist við það innsæi hans, en hann
væri orðinn stórauðugur maður á meðan þeir sem
höndluðu með bikiní það sumarið ættu ekki bót
fyrir boruna.
En segir þessi skýring alla sögu?
En það vilja ekki allir skrifa upp á skýringu af þessu
tagi á skortsölu. Þeir telja að þegar margir brask-
arar fái sömu hugmyndina um að lækkun sé í
vændum og taki bréf að láni til að selja þau í
hrönnum bæði hraði þeir falli bréfanna og dýpki
fallið að mun. Það geti jafnvel riðið fyrirtæki að
fullu, sem vissulega hafi ekki staðið traustum fót-
um, en hefði átt góða möguleika á að komast í
gegnum tímabundnar þrengingar, ef hákarlar
hefðu ekki fundið blóðlykt úr litlu sári og sótt
þangað allir sem einn. Og ekki sé útilokað að
braskararnir sjálfir hafi, viðþolslausir af græðgi,
blóðgað bráðina sjálfir til að tryggja æskilega at-
burðarás fyrir ábatasama stöðutöku. Það hafi þeir
gert með því að koma á framfæri kviksögum, en þó
stundum aðeins með því að draga athygli að veik-
leikum viðkomandi fyrirtækis, ýkja þá dálítið og
ýta undir þá. En hér á við hið sama sem í svo mörgu
öðru. Ólögmæt hegðun og ósiðleg er ekki endilega
gild rök fyrir því að tiltekna viðskiptahætti skuli
banna. Þótt fólk farist í ferjusiglingum á Filipps-
eyjum vegna þess að einhver sem rekur ferju þar
freistist til að selja helmingi fleirum ferð en örygg-
isreglur leyfa, þá eru það ekki rök fyrir því að
banna ferjusiglingar. „Stöðutaka“ gegn krónunni
hljómar dálítið eins og landráðabragðefni. En
„stöðutaka“ gegn krónunni verður því aðeins
vond og fordæmanleg að hún sé gerð af þeim sem
getur tryggt sér hagfellda skráningu með ósið-
legum og/eða ólögmætum aðgerðum, eins og
menn töldu hafa verið dæmi um fyrir fáeinum ár-
um á Íslandi.
Góð skammtímalausn en skaðleg ella?
Kauphallir hafa heimildir til að stöðva viðskipti
með ákveðin bréf við tilteknar óvenjulegar að-
stæður. Það hefur gerst nokkrum sinnum í vest-
rænum ríkjum á síðustu mánuðum. Ekki verður
annað séð en að slík neyðarhemlun hafi ekki verið
misnotuð og hafi stundum náð að slá á „tauga-
veiklun“ á markaði sem engin efni stóðu til. En það
má væntanlega öllum vera augljóst að það getur
aldrei verið aðgerð til að bjarga veikluðum hluta-
bréfamarkaði að banna viðskipti með öll bréf var-
anlega. Það skyldi þó ekki vera að sama mætti
einnig segja um þau viðskipti sem bera það ólán-
lega heiti „skortsala“.
Taka þarf hart á misnotkun slíkra viðskipta eins
og annarra. En aðgerð sem beinist að slíkum þætti
gæti einnig haft öfug áhrif. Hún gæti ýtt undir
taugaveiklun á markaði, einmitt þær aðstæður sem
Reykjavíkurbréf 12.08.11
Skortur á skynsemi til sölu