SunnudagsMogginn - 14.08.2011, Blaðsíða 42

42 14. ágúst 2011
É
g hef áður sagt að það getur verið
gott að grípa til málfræðihugtaka
þegar skýra þarf málfarsleg at-
riði. Oft heyrist sagt: Þeir fóru
villur vega. En hér ber að líta á orðið villur
sem lýsingarorð en ekki nafnorð í fleir-
tölu. Þeir fóru því villir vega. Í Háva-
málum talar sjálfur Óðinn og segir: Þá varð
eg villur vega. Ef kona hefði ort vísuna þar
sem þessi orð standa hefði hún þurft að
nota kvenkynsmynd lýsingarorðsins: Þá
fór ég vill vega. Barnið fer þá væntanlega
villt vega (sbr. t.d. illur, ill, illt).
Tökum annað dæmi. Ég heyrði konu
segja í útvarpinu um daginn: Ég varð ekki
var við neitt. Hún hefði þurft að segja: Ég
varð ekki vör við neitt. Og ef barn væri til
umræðu hefði verið sagt: Barnið varð ekki
vart við neitt. Orðið var er hér semsagt
lýsingarorð og beygist sem slíkt (var [kk],
vör [kvk], vart [hk] o.s.frv.)
Sum lýsingarorð taka reyndar ekki
neinni beygingu og stigbreytast ekki. Þar á
ég við lýsingarorð sem enda á -a: högg-
dofa, ráðþrota, ómálga, forviða, dauðvona
o.s.frv. (Verkefni við eldhúsborðið: Finnið
tíu slík lýsingarorð til viðbótar!)
En snúum okkur nú að öðru: Með
haustinu er von á rafbókar- og prent-
útgáfu (á vegum lestu.is) á Morgni lífsins,
skáldsögu Kristmanns Guðmundssonar.
Þessi saga kom fyrst út í Noregi árið 1929
og mun hafa verið þýdd á yfir 30 tungu-
mál; og árið 1955 gerðu Þjóðverjar kvik-
mynd eftir henni sem sýnd var um víða
veröld. Nafn Kristmanns var á tímabili „á
hvers manns vörum“ í Noregi svo vitnað
sé til Vilhjálms Finsen sendiherra í bókinni
Alltaf á heimleið.
Morgunn lífsins var þýddur á íslensku
árið 1932 af Guðmundi G. Hagalín og aftur
árið 1952 af Helga Sæmundssyni. Höfund-
urinn fluttist til Íslands skömmu fyrir
seinni heimsstyrjöldina þegar frami hans
var hvað mestur ytra. En hér mætti hann
strax andstreymi. Fræg urðu orð Steins
Steinars sem birtust í Þjóðviljanum 1948:
„Kristmann Guðmundsson er ekki mikið
skáld, og það er honum sjálfum ljóst.“
Steinn mun hafa iðrast þessara orða.
Löngu síðar, þegar Kristmann var kominn
á sjötugsaldur, mátti hann sitja undir
neyðarlegum athugasemdum sér yngri
skáldbræðra eins og m.a. kemur fram í
síðasta bindi ævisögu hans. Í rauninni
vekur það furðu hvað hann þurfti að þola
að þessu leyti. Hann var kallaður „róg-
sendill“ stjórnvalda, og þegar hann hafði
fengið heiðurslaun listamanna sagði ungur
rithöfundur að sú ráðstöfun „jafngilti því
að hrækja í andlitið á hverjum einasta
raunverulega listamanni þessa lands og
spræna yfir alla þjóðina“ (sjá t.d. Þjóðvilj-
ann 3. apríl 1964). Þegar ég var í háskóla
hér heima kringum 1970 var þar aldrei á
Kristmann minnst svo ég muni. Hann
mun þá hafa verið bugaður maður.
Andstaðan gegn Kristmanni var lituð af
pólitík og persónulegri óvild. Þegar þann-
ig er háttað er ekki alltaf getið um það sem
höfundurinn hefur gert best. Morgunn
lífsins er að mörgu leyti meistaraverk, vel
skrifað og spennandi, um Norðlending
sem fyrir gráglettni örlaganna sest að
meðal Sunnlendinga og á þar lengstum
við örðugleika að stríða. Þetta er hetjusaga
um ástir, hefnd og hatur; saga um baráttu
við óblíð náttúruöfl og grimmlynt sam-
félag; saga um einelti. Ég er sannfærður
um að bókin mun heilla nýja kynslóð,
reyndar fólk á öllum aldri. Kristmann
kann að segja sögu. Og hann kann miklu
fleira. Hann kafar í djúp sálarinnar og
skilgreinir mannlegan breyskleika og ör-
lög. En svo kemur glensið og gamanið.
Gefum aukapersónunni Hannesi gamla
„langbrók“ orðið:
„Nískustu manneskjur sem ég hef verið
hjá,“ sagði hann, „voru foreldrar hans
Stefáns hreppstjóra, já, sem ég er lifandi
maður. Þetta var sultarvist árið um kring,
smjörið þrátt og ólseigt og brauðsneið-
arnar svo þunnar að maður sá gegnum
þær, blessaðir verið þið. — En dugleg voru
þau, hún ekki hvað síst, einstakur forkur,
maður guðs og lifandi. Lét sér aldrei verk
úr hendi falla. — Það var hún sem þeir
sögðu — ja, þið hafið sjálfsagt allir heyrt
þá sögu? — Einu sinni þegar þau voru
háttuð og karlinn lét vel að kerlingunni,
þá heyrir hann eitthvert tif þegar hæst
stendur athöfnin, blessaðir verið þið. Og
þegar hann fer að athuga þetta betur, þá
hafði konan lagt hendurnar yfir um hann
og var að prjóna, sem ég er lifandi maður!
—“
„Sem ég er
lifandi maður“
’
Ég er sannfærður um
að bókin mun heilla
nýja kynslóð, reynd-
ar fólk á öllum aldri. Krist-
mann kann að segja sögu.
Tungutak
Baldur Hafstað
bhafstad@hi.is
Málið
El
ín
Es
th
erJa hérna! Hvað heldurðu að
Gutenberg myndi segja um
svona rafbækur?
Klósettkarlinn? Honum
er örugglega alveg sama
hvað fólk les á dollunni.
Gutenberg, Pedró.
Ekki Gustavsberg.
B
ókmenntahátíðin í Reykjavík
verður sett í tíunda sinn mið-
vikudaginn 7. september
næstkomandi og mun standa
til sunnudagsins 11. september. Hátíðin
er einn af helstu viðburðum íslenska
bókmenntasamfélagsins og er þema há-
tíðarinnar norrænn sagnaarfur, lifandi
samtímabókmenntir og hana munu
sækja fjöldi erlendra og innlendra gesta.
Hátíðin í ár verður tileinkuð minningu
Thors Vilhjálmssonar sem var einn af
upphafsmönnum Bókmenntahátíð-
arinnar í Reykjavík árið 1985. Dagskrá
hátíðarinnar fer fram í Norræna húsinu
og í Iðnó. Í Norræna húsinu verða há-
degisviðtöl, málstofur og fyrirlestrar, en
á dagskránni þar eru líka Íslend-
ingasagnaþing og útgefendamálþing. Í
Iðnó munu höfundar lesa úr verkum
sínum á kvöldin auk þess sem haldið
verður bókaball í Iðnó, laugardags-
kvöldið 10. september. Þá verða einnig
dagskráratriði tengd Bókmenntahátíð í
Reykjavík í Háskóla Íslands og í Borg-
arbókasafninu. Verkefninu Bókmennta-
borginni Reykjavík verður formlega
hleypt af stokkunum á hátíðinni en
einsog kunnugt er var Reykjavík út-
nefnd ein af Bókmenntaborgum
UNESCO í vor. Í útnefningunni segir
meðal annars að Reykjavík státi af
framúrskarandi bókmenntahefð í formi
ómetanlegra miðaldabókmennta sem
varðveittar eru í borginni og eru Íslend-
ingasögurnar, Eddukvæði og Íslend-
ingabók nefnd sérstaklega. Þá segir að
þessi rótgróna hefð sýni sig í varðveislu,
miðlun, bókmenntakennslu og kynn-
ingu bókmennta í dag. Einnig er tekið
til þess að svo fámenn borg sinni bók-
menntum af svo miklum krafti sem
raun ber vitni, með þátttöku og sam-
vinnu ólíkra aðila sem koma að bók-
menningu og miðlun bókmennta, svo
sem útgefenda, bókasafna og rithöf-
unda.
Á hátíðinni í ár verða margir
merkilegir höfundar og ber fyrstan að
nefna Nóbelsskáldið:
Herta Muller
Hún er þýskumælandi
rithöfundur frá Rúm-
eníu. Hún hlaut bók-
menntaverðlaun Nóbels
árið 2009. En í tilkynn-
ingu frá hátíðinni segir:
„Hún hefur með „ein-
beitingu ljóðlistarinnar
og hreinskilni prósans
að vopni dregið upp mynd af landslagi
hinna landlausu,“ eins og nefndin orðaði
það. Hún sætti ritskoðun og pólitískum
ofsóknum í Rúmeníu og fluttist til Þýska-
lands árið 1987, þar sem hún býr í dag.
Bækur Hertu bera flestar mark þess
harðræðis sem ríkti í Rúmeníu í stjórn-
artíð einræðisherrans Ceaucescus. Skáld-
saga hennar Ennislokkar einvaldsins
kom út í íslenskri þýðingu árið 1995. Í
haust er væntanleg íslensk þýðing nýj-
ustu skáldsögu hennar, Atemschaukel,“
segir um hana.
En svo er áhugavert skáld frá Noregi
sem nefnist:
Karl Ove Knausgard
Hann er einn umtal-
aðasti rithöfundur
Norðmanna síðari ára.
Það skemmtilega við
hann er að hann er rétt
skriðinn yfir fertugt en
er búinn að gefa út ein
sex bindi af ævisögunni
sinni. Fæstar þeirra eru
nein smásmíði, heldur
um fimm hundruð blaðsíður hver. Bæk-
urnar hafa notið mikilla vinsælda og
fengið mjög góðar viðtökur hjá gagnrýn-
endum en ekki eins góðar viðtökur hjá
fjölskyldumeðlimum hans og fyrrverandi
eiginkonu sem er ein aðalpersónan í
stórum hluta verkanna og er brjáluð.
Sjálfsævisöguverk hans nefnast Min
kamp.
Sara Stridsberg
Hún er sænskur rithöfundur sem vann
Bókmenntaverðlaun Norðurlandaráðs ár-
Hátíð orðs-
ins hefst í
september
Bókmenntahátíðin í Reykjavík hefst 7. sept-
ember. Tileinkuð minningu Thors Vilhjálms-
sonar. Nóbelsskáld og metsöluhöfundar verða
meðal gesta.
Börkur Gunnarsson borkur@mbl.is
Herta Mueller
Karl Ove
Knausgard
Lesbók