Morgunblaðið - 25.09.2010, Blaðsíða 27

27
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 25. SEPTEMBER 2010
Fegurð Bjart var í Eyjafirði í fyrradag, þótt haustið hefði drepið létt á dyr að morgni. Fimm metra há varðan, sem nýlega var hlaðin á brún Hlíðarfjalls, er áberandi frá þessu sjónarhorni.
Skapti Hallgrímsson
Því er oft haldið fram að þeir séu
orðnir fáir staðirnir á jörðinni sem
maðurinn hefur ekki lagt undir sig
til nýtingar. Vindbarðar auðnir
norðurskautssvæðisins falla þó
örugglega undir þá skilgreiningu.
Ýmsir stjórnmálafræðingar halda
því einnig fram að landfræði-
pólitíkin þar sé álíka hryssingsleg,
að um sé að ræða lögleysusvæði
þar sem allt stefnir í átök vegna
„hraðvaxandi kapphlaups um norð-
urpólinn“.
Við erum þessu ósammála. Við erum
sannfærðir um að nota megi norðurskauts-
svæðið sem sýnidæmi um hvernig hægt sé
að vinna friðsamlega að sameiginlegum
hagsmunum með því að framfylgja al-
þjóðalögum. Við trúum því einnig að sam-
eiginleg verkefni á norðurskautssvæðinu,
sem kalla á lausnir, geti stuðlað að auknum
og bættum alþjóðlegum samskiptum á
grundvelli samstarfs en ekki metings eða
átaka.
Hér er eitt ágætisdæmi. Þann 15. sept-
ember sl. gerðu Rússneska ríkjasambandið
og Noregur með sér tvíhliða samning í
Múrmansk um skiptilínur og samstarf í
Barentshafi og Norðuríshafi. Með samn-
ingunum náðist samkomulag um skiptingu
um 175.000 ferkílómetra umdeilds haf-
svæðis þar sem líkur eru á að auðugar
náttúruauðlindir finnist. Ríkin tvö hyggjast
einnig samþykkja ítarleg samningsákvæði
um samstarf um nýtingu á jarðolíu og -gasi
og fiskveiðistjórnun.
Hvers vegna er þetta samkomulag mik-
ilvægur áfangi? Vegna þess að fá alþjóðleg
deilumál eru ríkjum erfiðari úrlausnar en
ósætti um skiptilínur og mæri á hafi úti.
Það tók reyndar fjóra áratugi að ganga frá
samningnum en að lokum færði hafrétt-
arsáttmálinn okkur þann lagaramma sem
nauðsynlegur var til þess að vinna bug á
einskisnýtum samkeppnisrökum og að ein-
beita okkur þess í stað að lausn sem væri
öllum í hag. Við leyfum okkur því að vona
að samningurinn hvetji önnur ríki til þess
að leysa úr deilumálum sínum um skiptil-
ínur á höfum úti, bæði á norðurslóðum og
annars staðar, þannig að komist verði hjá
átökum og að alþjóðlegt samstarf styrkist.
Hvernig næst það takmark? Þrennt má
læra af reynslu okkar:
Í fyrsta lagi sýnir reynsla Rússa og
Norðmanna að hafréttarsáttmáli Samein-
uðu þjóðanna (UNCLOS) er raungóð for-
senda þess að takast á við vandamál sem
koma fram með loftslagsbreytingum á
norðurskautsvæðinu og umbreytingum á
Norðuríshafi. Það fékkst staðfest enn frek-
ar þegar fimm mikilvæg strandríki við
Norðuríshaf, Kanada, Danmörk (Græn-
land), Noregur, Rússneska ríkjasambandið
og Bandaríki Norður-Ameríku, gáfu í sam-
einingu út Ilulissat-yfirlýsinguna. Ríkin
viðurkenna þar þau nýju vandamál sem við
blasa, bæði vegna loftslagsbreytinga og
þess að ís á norðurskautssvæðinu er að
bráðna, auk þess sem þau staðfesta að víð-
tæk alþjóðleg löggjöf nái líka til Norður-
íshafsins. Í Hafréttarsáttmála Sameinuðu
þjóðanna er auðvitað ekki að finna sértæk-
ar lausnir og stefnumörkun vegna allra
þeirra nýju vandamála sem okkar bíða í
norðri. Þar er hins vegar að finna nauðsyn-
legar lagalegar grundvallarforsendur fyrir
samningum og samstarfi til framtíðar litið
hvað norðurskautssvæðið varðar.
Í annan stað hefur sannast að það getur
skapað óhemjumikil verðmæti, bæði fyrir
hvert ríki fyrir sig og alþjóðasamfélagið í
heild sinni, þegar ríki vinna að hagsmunum
sínum til lengri tíma litið og stefna að sjálf-
bærum lausnum sem eru öllum í hag. Ein-
mitt þetta á við um skiptilínurnar í Bar-
entshafi og Norðuríshafi. Með samningnum
um þær fær hvort ríki fyrir sig nú aðgang
að verðmætum sem fara langt fram úr
þeim mögulega hagnaði sem annað hvort
þeirra hefði getað tryggt sér með því að
gera tímafrekar kröfur um stærri hluta
hafsvæðisins. Samningurinn gefur einnig
kost á samstarfi á öðrum sviðum, allt frá
samvinnu vísindamanna til sjóslysavarna
og umhverfisstaðla. Þetta skiptir norðlæg
samfélög beggja landa miklu máli til fram-
tíðar litið.
Að lokum hefur reynslan kennt okkur að
nauðsynlegt er að tileinka sér þolinmæði í
viðræðum með það fyrir augum að byggja
upp traust á milli samningsaðila í alþjóð-
legum samskiptum. Sé traustið ekki til
staðar, koma viðsemjendur ekki á þeim
leitandi og skapandi viðræðum sem nauð-
synlegar eru til þess að geta náð árangri.
Norðurskautsráðið er afar mikilvægur
vettvangur hvað þetta varðar (en þar mæt-
ast átta norðurskautsríki, bæði stjórn-
málamenn og sérfræðingar) og einnig Bar-
entsráðið. Bæði þessi ráð eru veigamiklir
vettvangar fyrir frjóar viðræður, til að
auka traust og að fella nýjustu þekkingu að
stefnumörkum og ákvarðanatöku. Það er
því mikilvæg fjárfesting að styrkja þessar
stofnanir.
Samstarf er ekki alltaf auðvelt og það
verður vissulega bæði tímafrekt og ekkert
áhlaupaverk að nýta sér þessa reynslu í
reynd. Við erum þó sannfærðir um að sam-
starf af þessu tagi sé fyrir öllu því það eyk-
ur mjög líkur á því að hægt verði að þróa
sameiginlegar heildarlausnir sem eru
meira virði en hver þáttur þeirra fyrir sig
getur orðið. Því ef það er nokkuð sem níst-
ingskuldi og dimmir vetur norðurskauts-
svæða geta kennt okkur, er það sú stað-
reynd að enginn þraukar þar einn síns liðs
um langa hríð.
Eftir Sergei Lavrov og
Jonas Gahr Støre
» Við erum sannfærðir
um að nota megi norð-
urskautssvæðið sem sýni-
dæmi um hvernig hægt sé
að vinna friðsamlega að
sameiginlegum hagsmunum
með því að framfylgja
alþjóðalögum.
Sergei Lavrov
Sergei Lavrov er utanríkisráðherra
Rússlands. Jonas Gahr Støre er
utanríkisráðherra Noregs.
„Stjórnun norðurskautssvæðisins“
Jonas Gahr Støre
Framkvæmdastjóri rekstrarfélags verð-
bréfasjóða, sem fjárfesta í íslenskum skulda-
bréfum, segir í viðtali við Morgunblaðið um fyr-
irhugaða afléttingu á gjaldeyrishöftum: „Þetta
er ekki rétta augnablikið til þess að létta á höft-
um“. Þar hefur hann að öllum líkindum rangt
fyrir sér.
Það er enginn betri tími til þess að aflétta
gjaldeyrishöftum en að gera það á næstu mán-
uðum. Hver mánuður sem líður með áframhald-
andi höftum veldur Íslandi efnahaglegu tjóni og
efnahagslegt tjón jafngildir lakari lífskjörum,
minni velferð og auknum atgervisflótta. Sagan
sýnir að þegar gjaldeyrishöftum hefur verið
komið á þá er afar erfitt að aflétta þeim, þar
sem það eru alltaf einhverjir sem telja ekki rétt-
an tíma til þess, vegna þess að efnahagslega
leiðréttingin sem fylgir afléttingu hafta kemur
sér illa fyrir einhvern hóp samfélagsins hverju
sinni. Einn daginn eru það eigendur skulda-
bréfa, annan dag eru það tilteknir hópar laun-
þega, síðan er það innflutningsverslunin og svo
mætti lengi telja. Síðast þegar gjaldeyrishöftum
var komið á hérlendis tók það rúmlega sex ára-
tugi að fá þeim aflétt að fullu – það var aldrei
„réttur tími“ að mati einhverra hagsmunahópa
til þess að aflétta þeim. Gjaldeyrishöftin hafa nú
þegar valdið okkur tjóni og tjónið mun aukast ef
ekki verður undið ofan af þeim hið fyrsta.
Höftin eru nú þegar farin að skekkja verð-
myndun á fjármagni, sem kemur fram í ótrú-
legra lágri ávöxtunarkröfu á lánum til ríkissjóðs
Íslands, þau halda aftur af fjárfestingum er-
lendra aðila á Íslandi sem heldur aftur af hag-
vexti (þó svo að margt fleira komi til), þau koma
í veg fyrir eðlilega áhættudreifingu innlendra
fjárfesta, þ.m.t. lífeyrissjóða og stuðla þannig að
samþjöppun áhættu allra fjárfesta í landinu.
Það er því ábyrgt hjá Seðlabankanum að setja
afléttingu gjaldeyrishafta ofarlega á dagskrá.
Þeim mun fyrr sem við getum aflétt gjaldeyr-
ishöftunum, því betra.
Erlendur Magnússon
Afnemum
gjaldeyrishöftin
sem fyrst
Höfundur er framkvæmdastjóri og hefur starfað við
fjármál alþjóðlega í rúma tvo áratugi.